Τι είναι ένας ελαιώνας υψηλής πυκνότητας;

Η ελαιοκαλλιέργεια υψηλής πυκνότητας είναι ένα καινοτόμο σύστημα, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής και σε δραστική μείωση του κόστους, ιδίως του κόστους που σχετίζεται με τη συγκομιδή. Πρόκειται για ένα σύστημα καλλιέργειας για το οποίο εξακολουθεί να υπάρχει σύγχυση και μη επαρκής πληροφόρηση, καθώς οι εφαρμογές του ξεκίνησαν σχετικά πρόσφατα και ακόμα ερευνάται.  Πολλοί επίσης θεωρούν ότι ο ελαιώνας υψηλής πυκνότητας είναι επισφαλής όσον αφορά την ποιότητα και την ιδιαιτερότητα του ελαιολάδου, κάτι το οποίο ενδεχομένως δεν ισχύει κρίνοντας από τα ελαιόλαδα που παράγονται με αυτό το σύστημα. Ωστόσο εξετάζονται οι συνέπειες που έχει στο έδαφος και την γονιμότητά του, το περιβάλλον και την αειφορία. 

Πώς γεννήθηκε ο ελαιώνας υπέρπυκνης φύτευσης;

Η παγκόσμια κατανάλωση ελαιολάδου έχει αυξηθεί κατά περίπου 70% τα τελευταία 20 χρόνια και συνεχίζει να αυξάνεται ετησίως. Εκτιμάται ότι για να αντιμετωπιστεί αυτή η αύξηση της ζήτησης, θα πρέπει να παραχθούν περίπου 140 kg/στρ..  Αν η Ισπανία παράγει κατά μέσο όρο 400 κιλά ελιές ανά στρέμμα, στην Ελλάδα, ο μέσος όρος είναι περίπου 37 κιλά/στρ(μ.ό. 2000/2008), πολύ μακριά από το όριο των 140 που απαιτείται για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς.

Η υπέρπυκνη (την συναντάμε και ως πολύ πυκνή φύτευση ή υψηλής πυκνότητας φύτευση ή υπερεντατική) φύτευση ελιάς ξεκίνησε στην Ισπανία με στόχο την αύξηση της παραγωγής ως απάντηση στην αυξανόμενη ζήτηση της αγοράς. Σήμερα υπάρχουν ελαιώνες υπέρπυκνης φύτευσης σε όλες τις ιστορικές ελαιοπαραγωγικές περιοχές, όπου τα ελαιόδεντρα αποτελούν μέρος του κοινού τοπίου. Xάρη στην προσεκτική επιλογή των ποικιλιών και τις τεχνικές καλλιέργειας ακριβείας, το λάδι που παράγεται είναι πολύ υψηλής ποιότητας, η οποία επιβεβαιώνεται από τα βραβεία που έχουν απονεμηθεί σε ορισμένα ελαιόλαδα που παράγονται από ελαιώνες υπερυψηλής πυκνότητας.

Επομένως είναι εμφανές προκειμένου μια ελαιοπαραγωγική χώρα  να ανταγωνιστεί τους μεγάλους παραγωγούς παγκοσμίως, ίσως η παραδοσιακή ελαιοκαλλιέργεια δεν επαρκεί καθώς δεν μπορεί συγκριθεί η απόδοση της, με την αυξημένη απόδοση ελαιώνων με πολύ πυκνή φύτευση και μηχανική συγκομιδή.

Ποιες είναι οι κυριότερες μορφές ελαιοκαλλιέργειας υψηλής πυκνότητας;

Μέχρι στιγμής στην Ελλάδα στο κομμάτι της εγκατάστασης ενός ελαιώνα διακρίνουμε 3 κατηγορίες. Αρχικά είχαμε τους εντατικούς παραδοσιακούς ελαιώνες, ύστερα ακολούθησαν οι σύγχρονοι εντατικοί ελαιώνες ή ελαιώνες πυκνής φύτευσης και τέλος έχοντας σαν έμπνευση την εξέλιξη της τεχνολογίας και των αυτοματισμών άρχισε να εδραιώνεται και η εγκατάσταση υπέρπυκνων  ελαιώνων ή ελαιώνων πολύ πυκνής φύτευσης.

1. Εντατικοί παραδοσιακοί ελαιώνες είναι η κατηγορία ελαιώνων που επικρατούν στην Ελλάδα. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η πυκνότητα φύτευσης που κυμαίνεται από  8-5 δέντρα/στρ και δίνουν  150-400 kg καρπό/στρ. Προχωρώντας στις καλλιεργητικές πρακτικές ένας εντατικός παραδοσιακός ελαιώνας υπόκειται σε κατεργασία εδάφους ή χρήση ζιζανιοκτόνων, λίπανση με χρήση κυρίως χημικών λιπασμάτων (2-6kg/δέντρο), χρήση φυτοφαρμάκων 2-10 φορές το χρόνο και τέλος μερικό πότισμα με σταγόνες ή μέσω συστήματος μπεκ.
2. Εντατικοί σύγχρονοι ελαιώνες ή ελαιώνες πυκνής φύτευσης. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η πυκνότητα φύτευσης που κυμαίνεται από 20-50 δέντρα/στρ. (3x6,4x5,5x7,6x6,6x7,7x8 μέτρα) τα οποία στο τέλος της καλλιέργειας  θα έχουν μια απόδοση 400-1200 kg καρπό/στρ. Προχωρώντας στις καλλιεργητικές πρακτικές ένας σύγχρονος εντατικός ελαιώνας έχει  υψηλές εισροές σε λιπάσματα, νερό, φυτοφάρμακα (πχ.15-35 kg άζωτο/στρέμμα), επαναλαμβανόμενη χρήση ζιζανιοκτόνων και πότισμα το οποίο γίνεται με σταγόνες.
3. Ελαιώνες υπέρπυκνης φύτευσης. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η πυκνότητα φύτευσης που κυμαίνεται από 60 έως 160 ελαιόδεντρα ανά στρέμμα (1-1,5 x 3-5 μέτρα), ανάλογα με την ποικιλία, τα οποία είναι φυτεμένα σε παράλληλες σειρές, με ελαιόδεντρα θάμνους. Αναγκαία προϋπόθεση είναι η χρήση ποικιλιών περιορισμένης ανάπτυξης και πυκνής βλάστησης καθώς διευκολύνει τη μηχανική συλλογή των καρπών.  Προχωρώντας στις καλλιεργητικές πρακτικές, ένας σύγχρονος εντατικός ελαιώνας είναι αναγκαίο να διαθέτει κεντρικό σύστημα υποστύλωσης, να προσφέρει τη δυνατότητα ημι-αυτοματοποιημένης μηχανικής συγκομιδής και κλαδέματος. Επίσης η διαμόρφωση της κόμης γίνεται σε κωνικά ατρακτοειδή σχήματα (κυπαρισσάκι) ή σε παλμέτα. Στο τέλος τώρα της καλλιέργειας  ένας ελαιώνας υπέρπυκνης φύτευσης μπορεί να παρέχει μια απόδοση τριπλάσια από έναν παραδοσιακό ελαιώνα (800-1300 kg/στρέμμα). Τέλος να αναφέρουμε πως η συγκομιδή είναι μηχανοποιημένη με χρήση εργαλείων υψηλής τεχνολογίας. 

Για να γίνει η εγκατάσταση ελαιώνων πυκνής φύτευσης θα πρέπει να εφαρμόζονται τα εξής:

• Ο κορμός θα πρέπει να έχει ύψος τουλάχιστον ενός μέτρου
• Τα σχήματα μόρφωσης που μπορούν να επιλεγούν είναι το μονοκλωνικό και το πυραμιδοειδές σχήμα
• Το έδαφος να μην έχει μεγάλη κλίση
• Να υπάρχει δυνατότητα χορήγησης ποιοτικού αρδευτικού νερού
• Επιλογή κατάλληλης ποικιλίας φύτευσης

Όταν τα κριτήρια αυτά ικανοποιούνται τότε μπορεί να εφαρμοστεί και συγκομιδή με δονητές το οποίο μπορεί να μειώσει κατά πολύ το κόστος της καλλιέργειας.

Οι ποικιλίες που θα επιλεγούν για πυκνές φυτεύσεις θα πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

• Το ριζικό σύστημα και η βλάστηση της κόμης θα πρέπει να έχουν περιορισμένη ανάπτυξη
• Να μπαίνουν γρήγορα σε καρποφορία
• Να είναι παραγωγικά και να δίνουν λάδι καλής ποιότητας και ποσότητας
• Να ωριμάζουν ομοιόμορφα οι καρποί

Το δίλημμα για πυκνές ή υπέρπυκνες φυτεύσεις

Τα πλεονεκτήματα των πυκνών φυτεύσεων σε σχέση με τις υπέρπυκνες είναι ότι: 

• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές από τις παραδοσιακές ποικιλίες της κάθε χώρας
• Δε χρειάζεται μόνιμη υποστύλωση
• Μικρότερο κόστος εγκατάστασης και καλλιέργειας τα πρώτα χρόνια μετά τη φύτευση (350-400 ευρώ/στρέμμα έναντι 900-1000 ευρώ/στρέμμα)
• Τα προβλήματα σκίασης (ασθένειες και άλλα) και ανταγωνισμού είναι περιορισμένα και αν εμφανιστούν θα είναι πολύ αργότερα
• Παραγωγική ζωή 30-40 χρόνια έναντι 10-15 της υπέρπυκνης

Τα πλεονεκτήματα της υπέρπυκνης φύτευσης έναντι της πυκνής φύτευσης:

• Τα δέντρα μπαίνουν πολύ νωρίτερα σε καρποφορία (2ο-3ο χρόνο) ενώ στον 5ο-6ο φθάνουν την πλήρη παραγωγή
• Οι αποδόσεις/στρέμμα στα πρώτα 8-9 χρόνια περίπου είναι πολύ υψηλότερες
• Πλήρης εκμηχάνιση της συλλογής και μείωση του κόστους
• Με την εκμηχάνιση της καλλιέργειας (κλάδεμα και συλλογή) μειώνεται το κόστος καλλιέργειας σημαντικά

Πηγή εικόνας: Agromillora

Υπάρχει πολύς ακόμα χώρος για περαιτέρω έρευνα στη διεθνή βιβλογραφία, ώστε να έχει κάποιος μια εμπεριστατωμένη άποψη σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές της ελαιοκαλλιέργειας. Ωστόσο, η ύπαρξη καινοτόμων πρακτικών και συστημάτων και η πληροφόρηση γύρω από αυτές, μπορεί να δώσει μεγάλη αυτοπεποίθηση στους νέους αγρότες ώστε να πάρουν την καλύτερη στρατηγικά απόφαση και να είναι ανταγωνιστικοί σε μια δύσκολη και διαρκώς μεταβαλλόμενη αγορά.

Μάθε περισσότερα για την καλλιέργεια της ελιάς.