Τι είναι παγετός;
Ο παγετός είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται στη φύση όταν η θερμοκρασία του αέρα πέσει κάτω από το μηδέν (ή είναι ίσο με το μηδέν) με αποτέλεσμα τη δημιουργία παγοκρυστάλλων, πάνω στα φυτά και τις λοιπές επιφάνειες. Κυρίως προκαλείται σε συνδυασμό με τη χαμηλή σχετική υγρασία και τον ελάχιστο αέρα.
Για την προστασία των φυτών από τον παγετό θα πρέπει να λαμβάνονται περισσότερα παθητικά μέτρα (προληπτικά) πριν τον προβλεπόμενο παγετό. Τα ενεργητικά μέτρα (άμεσα) συνήθως είναι περιορισμένα αλλά έχουν τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα καθώς αλλάζουν το μικροκλίμα του χωραφιού, ενώ τα παθητικά μέτρα έχουν ως βασικό στόχο τη μείωση των επιπτώσεων. Ο βαθμός της ζημιάς συνήθως εξαρτάται από το στάδιο στο οποίο βρίσκονται οι οφθαλμοί. Όταν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες τότε οι οφθαλμοί “παραπλανούνται”, βγαίνουν πιο νωρίς από τον λήθαργό τους με αποτέλεσμα να είναι ευαίσθητα στο “κάψιμο” από τον παγετό.
Σημαντικότερες πρακτικές για την πρόληψη και αντιμετώπιση του παγετού στις καλλιέργειες
1. Επιλογή κατάλληλης ποικιλίας και υποκειμένου
Όταν στην περιοχή επικρατούν γενικότερα παγετοί, ο παραγωγός θα πρέπει να επιλέξει ποικιλίες και υποκείμενα τα οποία να είναι ανθεκτικά στον παγετό. Για να γνωρίζει ότι ένα φυτικό είδος είναι κατάλληλο για την περιοχή του και θα αντέξει τον παγετό, θα πρέπει να έχει ελεγχθεί τουλάχιστον για δέκα χρόνια η ανθεκτικότητά του στη συγκεκριμένη περιοχή. Για τον λόγο αυτό είναι καλό να διατηρείται ένα ιστορικό καλλιεργειών της περιοχής.
2. Επιλογή κατάλληλης θέσης εγκατάστασης
Όταν υπάρχει κλίση στην περιοχή που καταλήγει σε πεδιάδα τότε οι ψυχροί άνεμοι από τις πλαγιές καταλήγουν στην πεδιάδα και δεν μπορούν να διαφύγουν. Σε τέτοιες περιοχές η φύτευση θα πρέπει να γίνεται στις πλαγιές, με παράλληλες γραμμές φύτευσης και παράλληλη κατεύθυνση με τον άνεμο.
Ο κρύος αέρας εγκλωβίζεται στα χαμηλότερα σημεία όπου είναι πιο συχνές οι ζημιές από παγετό
Πηγή εικόνας:
[© FAO] [PASSIVE PROTECTION METHODS] [https://www.fao.org/3/y7223e/y7223e0c.htm] [09/01/2023]
3. Δέντρα με μεγαλύτερο ύψος κορμού
Στις δενδρώδεις καλλιέργειες, όταν ο παραγωγός ξέρει ότι βρίσκεται σε παγετόπληκτη περιοχή, θα πρέπει να δημιουργεί υψηλόκορμα δέντρα ώστε να υπάρχει απόσταση της κόμης από το έδαφος. Επίσης δεν θα πρέπει να αφήνονται ποδιές οι οποίες θα ακουμπούν το έδαφος και θα πρέπει να αφαιρούνται στα κλαδέματα καρποφορίας.
4. Εγκατάσταση φυσικών ανεμοφρακτών και/ή θερμαστρών
Οι ανεμοφράκτες μπορούν να προστατέψουν την καλλιέργεια όχι μόνο από τον παγετό αλλά και από τους δυνατούς ανέμους. Ωστόσο, υπάρχει και ο κίνδυνος συσσώρευσης του παγετού και η ζημιά τελικά να είναι μεγαλύτερη.
Οι θερμάστρες έχουν ως στόχο την παροχή ζεστών κυμάτων αέρα ή νερού ώστε να παραμένει η θερμοκρασία γύρω από την καλλιέργεια πάνω από τους 0oC. Το πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου είναι εκτός από την προστασία από τους παγετούς να συμβάλει και στην ανάπτυξη καλλιεργειών, που υπό άλλες συνθήκες δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν στη συγκεκριμένη περιοχή λόγω χαμηλών θερμοκρασιών.
Λειτουργία θερμάστρας σε οπωρώνα
[© FAO] [PASSIVE PROTECTION METHODS] [https://www.fao.org/3/y7223e/y7223e0c.htm] [09/01/2023]
5. Σωστές καλλιεργητικές πρακτικές
Παράγοντες που συντελούν στην ευαισθησία της καλλιέργειας στους παγετούς είναι η καθυστέρηση της συγκομιδής, η οψίμηση των αρδεύσεων και των λιπάνσεων του καλοκαιριού, η αυξημένη καρποφορία καθώς και το κλάδεμα λίγο πριν την περίοδο των παγετών. Το σημαντικότερο είναι να μην έχει καταπονηθεί το δέντρο λίγο πριν τους παγετούς και να βρίσκεται σε υγιή κατάσταση.
6. Διαφυλλικοί ψεκασμοί
Είναι καλό να γίνονται προληπτικοί διαφυλλικοί ψεκασμοί με αμινοξέα και άλλα σκευάσματα με αντιπαγετική δράση. Επίσης, ο ψεκασμός με χαλκούχα σκευάσματα κατά τους χειμερινούς μήνες συμβάλλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας του φυτού κυρίως από τους βακτηριακούς και μυκητολογικούς πληθυσμούς.
7. Εδαφικές συνθήκες
Έχει μεγάλη σημασία η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το επιφανειακό στρώμα του εδάφους. Οι ζημιές που προκαλούνται από τον παγετό είναι μικρότερες όταν δεν υπάρχει εδαφοκάλυψη στο έδαφος, συνεπώς και τα ζιζάνια θα πρέπει να καταπολεμούνται. Επίσης, όταν το έδαφος είναι αργιλώδες και με υγρασία μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες ζημιάς από παγετό.
Για τον λόγο αυτό επιλέγεται η τεχνητή βροχή η οποία είναι και η πιο διαδεδομένη μέθοδος παγετοπροστασίας. Η βέλτιστη εφαρμογή γίνεται από νωρίς το βράδυ ώστε να μονωθούν τα φυτικά μέρη που θα καλυφθούν από παγετό, καθώς επίσης και να εκλυθεί θερμότητα το βράδυ τόσο από το έδαφος όσο και από το φυτό (πήξη νερού). Έμμεσο πλεονέκτημα της μεθόδου είναι η αύξηση της υγρασίας του αέρα με αποτέλεσμα να δεσμεύει ένα ποσοστό της ακτινοβολούμενης θερμότητας του εδάφους και να μην την αφήνει να χαθεί. Το αρνητικό της μεθόδου αυτής είναι η έντονη πίεση που έχει το νερό η οποία έχει ως αποτέλεσμα το σπάσιμο κάποιων κλαδιών.
Εφαρμογή τεχνητής βροχής πριν τον παγετό
Μία καλλιεργητική πρακτική που θα πρέπει να αποφεύγεται είναι το βαθύ όργωμα και γενικότερα η ανανέωση του εδάφους καθώς χάνεται η θερμότητα που έχει αποθηκευτεί στα ανώτερα στρώματα. Αντιθέτως, η αύξηση της θερμότητας του εδάφους μπορεί να επιτευχθεί με την ισοπέδωση του εδάφους.
8. Χρήση αντιπαγετικών δικτυών και μονωτικών υλικών
Η χρήση αντιπαγετικών δικτυών γίνεται συνήθως σε δενδρώδεις καλλιέργειες και κυρίως σε νεαρά δέντρα τα οποία είναι ακόμα ευαίσθητα σε οποιοδήποτε στρες. Αντίστοιχα και τα μονωτικά υλικά τοποθετούνται περιμετρικά των κορμών των δέντρων ώστε να μην εκτίθενται άμεσα στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Παράδειγμα μονωτικού υλικού είναι τα φυτικά μέρη από καλαμπόκι, τα οποία θα πρέπει να αφαιρούνται αμέσως μετά την πάροδο των παγετών ώστε να μην δημιουργηθεί ιδανικό περιβάλλον ανάπτυξης μικροοργανισμών.
9. Εγκατάσταση ανεμομικτών
Οι ανεμομίκτες δεν προστατεύουν από τις κρύες αέριες μάζες αλλά κυρίως από τους παγετούς ακτινοβολίας. Γίνεται εγκατάσταση ανά 30 περίπου στρέμματα, έχουν υψηλό κόστος εγκατάστασης αλλά και υψηλό ενεργειακό κόστος με αποτέλεσμα να μην το επιλέγουν πολλοί παραγωγοί.
Λειτουργία ανεμομίκτη σε χωράφι
Η λειτουργία του έχει ως εξής: η έλικα του ανεμομίκτη παίρνει θερμό αέρα από τα ανώτερα στρώματα και το αναμιγνύει με τις ψυχρότερες μάζες, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η θερμοκρασία έως και 4ºC.
