Το νερό είναι πολύτιμος πόρος και είναι απαραίτητο για την επιβίωση και την ευημερία του ανθρώπου καθώς επίσης και βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη και την ανάπτυξη του αγροδιατροφικού κλάδου.
Οι περιορισμένοι υδατικοί πόροι καθώς και το γεγονός πως το νερό πιο γρήγορα καταναλώνεται παρά αναπληρώνεται στους ταμιευτήρες, μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα το πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη να γίνει στροφή και υιοθέτηση πιο βιώσιμων μεθόδων παραγωγής τροφίμων.
Καθοριστικό ρόλο στην εξοικονόμηση των υδατικών πόρων παίζουν η κατάσταση των υποδομών στη χώρα μας καθώς και η ελλιπής ενημέρωση και κατάρτιση σχετικά με το πώς μέσω αξιοποίησης των κατάλληλων καλλιεργητικών πρακτικών και των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων που έχουμε στη διάθεση μας μπορούμε να εξοικονομήσουμε πόρους όπως είναι το νερό άρδευσης.
Υπάρχουν λύσεις στο πρόβλημα;
Στο παραπάνω ερώτημα η απάντηση είναι πως ναι, υπάρχουν διαθέσιμες λύσεις, των οποίων η εφαρμογή μπορεί να συμβάλει σε σημαντικό ποσοστό στην προστασία του υδροφόρου ορίζοντα και στην εξοικονόμηση υδατικών πόρων. Παρακάτω αναφέρονται κάποιες από τις μεθόδους που μπορούν να αξιοποιηθούν για την εξοικονόμηση νερού στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις.
1. Εφαρμογή στάγδην άρδευσης
Με την άρδευση των καλλιεργειών υπό μορφή σταγόνας, το νερό άρδευσης μπορεί να παραδίδεται με μεγαλύτερη ακρίβεια στην περιοχή των ριζών της καλλιέργειας με σκοπό την καλύτερη αξιοποίηση του από αυτά, τη μείωση της διαφυγής του (π.χ μέσω εξάτμισης), καθώς και για το μετριασμό άλλων σημαντικών προβλημάτων (π.χ ζιζανίων). Από μόνη της, η εφαρμογή των ποτισμάτων μέσω συστήματος στάγδην άρδευσης μπορεί να εξοικονομήσει νερό μέχρι και σε ποσοστό 80%.
Για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, μπορεί να ενσωματωθεί και κάποιου είδους προγραμματιστής ο οποίος να ποτίζει την καλλιέργεια τις βραδινές ώρες με συνέπεια να μειώνεται ακόμα περισσότερο η εξάτμισή του. Με την ενσωμάτωση αισθητήρων εδάφους και κλιματολογικών δεδομένων από μετεωρολογικούς σταθμούς μπορεί να επιτευχθεί περεταίρω εξιδανίκευση του συστήματος, καθιστώντας το αρκετά έξυπνο για να επιλέξει την καταλληλότερη στιγμή για την εφαρμογή άρδευσης ή οι παραγωγοί να λαμβάνουν ειδοποιήσεις ακόμα και στο κινητό τους με βάση αυτά τα δεδομένα, ώστε να προγραμματίσουν κατάλληλα και με μεγάλη ακρίβεια το πρόγραμμα άρδευσης της καλλιέργειάς τους.
Επίσης, με τη χρήση της τεχνολογίας μπορεί να γίνει εύκολα η παρακολούθηση της καλλιέργειας από την αρχή μέχρι το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου, να γίνει ακόμα καλύτερη διαχείριση των υδατικών πόρων που έχει στη διάθεση του ο παραγωγός, να μειωθούν τα απόβλητα της εκμετάλλευσης και η σπατάλη πόρων και να αυξηθεί η αποδοτικότητα και η παραγωγικότητά της.
2. Συλλογή βρόχινου νερού
Στην πλειοψηφία τους οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις αξιοποιούν για τις αρδεύσεις τους νερό από γεωτρήσεις. Σε κάποιες εκμεταλλεύσεις κατασκευάζονται λιμνοδεξαμενές μέσα στις οποίες μπορούν να συλλέξουν το νερό της βροχής ώστε να μπορούν να το αξιοποιήσουν σε περιόδους ξηρασίας, όταν θα τους χρειαστεί. Με αυτή τη μέθοδο όχι μόνο μπορεί να εξασφαλιστεί η επάρκεια νερού άρδευσης για τον παραγωγό, αλλά επίσης εξοικονομούνται πόροι υπόγειων και επιφανειακών υδάτων και μειώνονται προβλήματα όπως είναι η υφαλμύρωση των παράκτιων υδροφορέων.
3. Σχέδιο άρδευσης
Όταν αναφερόμαστε σε έξυπνες μεθόδους διαχείρισης του νερού, δεν μιλάμε μόνο για το πόσο συχνά θα αρδεύεται η καλλιέργεια, αλλά για ένα συνδυασμό που αποτελείται από το πότε, πόσο συχνά και με τι όγκο νερού. Έχοντας ως στόχο την αποφυγή προβλημάτων όπως είναι η άρδευση με ποσότητα νερού μεγαλύτερης από την αναγκαία, καθώς επίσης και για την αποφυγή ελλειματικών αρδεύσεων στην καλλιέργεια, είναι απαραίτητο οι παραγωγοί να επιτηρούν την καλλιέργειά τους όσον αφορά την περιεκτικότητα του εδάφους σε υγρασία και να παρατηρούν συμπτώματα που σχετίζονται με το υδατικό στρες. Επίσης απαραίτητο είναι να παρακολουθούν τις προγνώσεις του καιρού για την περιοχή που τους ενδιαφέρει και αναλόγως να μεταχειρίζονται την καλλιέργεια τους.
4. Καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών στο υδατικό στρες
Η πρόοδος που έχει σημειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες η επιστήμη της βελτίωσης φυτών, έχει βοηθήσει στην ανάπτυξη και έχει κάνει διαθέσιμες σε εμάς ποικιλίες φυτών οι οποίες είναι ικανές να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες υδατικού στρες, παράγοντας ικανοποιητικές ποσότητες τροφίμων ακόμα και όταν αναπτύσσονται υπό αντίξοες συνθήκες παρατεταμένης ξηρασίας. Με την επιλογή τέτοιου είδους κατάλληλων ποικιλιών, όπως και για την κάθε ειδική περίπτωση μπορεί να εξασφαλιστεί η επαρκής παραγωγή τροφίμων καθώς και να μειωθούν οι ανάγκες σε εισροές όσον αφορά το νερό άρδευσης.
5. Ξηρική καλλιέργεια
Με τον όρο “ξηρικές καλλιέργειες” εννοούμε γεωργικές εκμεταλλεύσεις οι οποίες δεν έχουν δίκτυο άρδευσης. Αντ’ αυτού, βασίζονται στην επάρκεια εδαφικής υγρασίας και στις ετήσιες κατακρημνίσεις όπως είναι οι βροχοπτώσεις. Με την αξιοποίηση εξειδικευμένων μεθόδων και καλλιεργητικών πρακτικών, καθώς και με τη στενή παρακολούθηση στο μικροκλίμα της εκμετάλλευσης τέτοιου είδους συστήματα μπορούν να είναι ιδιαιτέρως επιτυχημένα. Ενδεικτικά, ορισμένα αγροτικά προϊόντα (π.χ. ελαιόλαδο, κρασί, ντομάτες κλπ) που παράγονται με τη μέθοδο της ξηρικής καλλιέργειας τείνουν να χαρακτηρίζονται από πιο έντονα αρώματα, να είναι πιο γευστικά (σε σχέση με αυτά που παράγονται σε συμβατικά συστήματα καλλιέργειας), με αποτέλεσμα να εξασφαλίζουν συχνά υψηλότερες τιμές στον παραγωγό. Βέβαια, τα ξηρικά συστήματα καλλιέργειας χαρακτηρίζονται συνήθως και από χαμηλότερη ποσότητα παραγωγής.
6. Κυκλικά συστήματα βόσκησης
Τα κυκλικά συστήματα βόσκησης είναι συστήματα τα οποία αφορούν εκμεταλλεύσεις που αξιοποιούν και ζωικό και φυτικό κεφάλαιο. Όταν αναφερόμαστε σε αυτή την πρακτική εννοούμε τη διαδικασία κατά την οποία το ζωικό κεφάλαιο μετακινείται μέσα στην εκμετάλλευση ανάλογα με την εποχή και το σχεδιασμό που έχει γίνει με σκοπό τη βόσκηση των ζιζανίων και την προώθηση νέας βλάστησης καθώς επίσης και για τον εμπλουτισμό του εδάφους με οργανική ουσία. Έχει αποδειχθεί πως με την αξιοποίηση αυτής της μεθόδου βόσκησης, μπορεί να αυξηθεί η ιδιότητα του εδάφους να συγκρατεί υγρασία, καθιστώντας κατά αυτόν τον τρόπο την εκμετάλλευση λιγότερο επιρρεπή σε προβλήματα λόγω παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας.
7. Αξιοποίηση οργανικών λιπασμάτων και υλικών εδαφοκάλυψης
Με τη χρήση οργανικής προέλευσης λιπασμάτων όπως είναι το κομπόστ, πέρα από τον εμπλουτισμό του εδάφους με οργανική ουσία, βελτιώνεται η δομή του εδάφους, αυξάνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την ικανότητα του να συγκρατεί νερό. Τα οργανικά υλικά εδαφοκάλυψης είναι υλικά τα οποία σκορπίζονται στην επιφάνεια του χωραφιού με σκοπό τη μείωση της εξάτμισης του νερού, τη βελτίωση της συγκράτησης υγρασίας από το έδαφος καθώς επίσης και για τον περιορισμό της ανάπτυξης ζιζανίων στην εκμετάλλευση. Ενδεικτικά, κάποια από τα υλικά οργανικής προέλευσης τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν ως υλικά εδαφοκάλυψης είναι το άχυρο και τα ροκανίδια.
Με την πάροδο του χρόνου και καθώς τα υλικά αυτά διασπάζονται, θα μετατραπούν σε κομπόστ ωφελώντας περαιτέρω την καλλιέργεια. Τα υγιή εδάφη τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό οργανικής ουσίας και έντονη μικροβιακή δραστηριότητα γενικά χαρακτηρίζονται από υψηλότερα ποσοστά συγκράτησης εδαφικής υγρασίας, η οποία είναι διαθέσιμη και μπορεί να αξιοποιηθεί από την καλλιέργεια. Ενδεικτικά σε 30 ετές πειραματικό που πραγματοποιήθηκε από το ινστιτούτο του Rodale, αποδείχθηκε πως οι καλλιέργειες καλαμποκιού που καλλιεργούνται σε βιολογικά συστήματα καλλιέργειας μπορούν να έχουν εως και 30% υψηλότερη παραγωγή συγκριτικά με συμβατικά συστήματα καλλιέργειας σε χρονιές που χαρακτηρίζονται από χαμηλό αριθμό βροχοπτώσεων και παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας.
8. Καλλιέργειες κάλυψης
Οι καλλιέργειες κάλυψης φυτεύονται με σκοπό την κάλυψη με φυτά, εδάφους το οποίο υπό άλλες συνθήκες θα έμενε γυμνό από βλάστηση. Με την αξιοποίηση αυτού του είδους των καλλιεργειών επιτυγχάνεται η μείωση του πληθυσμού των ζιζανίων στην εκμετάλλευση, η μείωση της διάβρωσης του εδάφους και αυξάνεται η γονιμότητα του εδάφους και η περιεκτικότητά του σε οργανική ουσία. Αυτά τα παραπάνω, επιτρέπουν στο νερό να διαπερνά με μεγαλύτερη ευκολία τα στρώματα εδάφους και να αυξάνεται, συνεπώς, η ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό.
9. Περιορισμός της κατεργασίας εδάφους
Με τον περιορισμό των πρακτικών εντατικής κατεργασίας εδάφους και με τη χρήση ειδικών πρακτικών μερικής κατεργασίας εδάφους στις οποίες αφήνεται τουλάχιστον ένα ποσοστό 30% κάλυψης από φυτά στο χωράφι μπορούν να περιοριστούν σημαντικά προβλήματα που εμφανίζονται συχνά στις καλλιέργειες. Τέτοια προβλήματα μπορεί να είναι η διάβρωση και η συμπίεση του εδάφους. Παράλληλα, στην καλλιέργεια αυξάνεται η ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί νερό και μειώνεται ο ρυθμός εξάτμισης της υγρασίας του εδάφους.
