Το βαμβάκι αποτελεί την πιο σημαντική, οικονομικά, εκτατική καλλιέργεια στην Ελλάδα, κυρίως ως κλωστικό φυτό. Έτσι, η παραγωγή ποιοτικών ινών στο βαμβάκι είναι σημαντική, όχι μόνο επειδή η ποσότητα και η ποιότητα των ινών καθορίζουν την τελική οικονομική αξία της καλλιέργειας βαμβακιού, αλλά και λόγω των συνεπειών της παραγωγής κακής ποιότητας ινών που είναι σημαντικές για την ελληνική ανταγωνιστικότητα του βαμβακιού. Για τη διασφάλιση της διατήρησης της ποιότητας των ινών, είναι σημαντική η κατανόηση της φύσης της ίνας και των παραγόντων που αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν την ποιότητά τους. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ίνας βαμβακιού επηρεάζονται κυρίως από τις συνθήκες και τεχνικές που εφαρμόζονται στην καλλιέργεια, καθώς και τις κλιματικές αλλαγές του περιβάλλοντος. 

Πότε το παραγόμενο βαμβάκι θεωρείται ποιοτικό και από τι εξαρτάται η ποιότητά του;

Η ποιότητα του βαμβακιού δεν μπορεί να λάβει ένα σαφή ορισμό, καθώς εξαρτάται από την υποκειμενική οπτική του ενδιαφερόμενου, δηλαδή είτε του εκκοκκιστή είτε της εταιρείας κλωστουργίας. Ο εκκοκκιστής ενδιαφέρεται κατά βάση για το μήκος της ίνας,τον βαθμό, την λεπτότητα και την ωριμότητά της (micronaire). Τα κλωστουργία εξετάζουν τη μηχανική αντοχή της ίνας, τη λεπτότητα, το χρώμα της, την ομοιομορφία και τον βαθμό που είναι μπλεγμένες με άλλες ίνες κατά την εκκόκκιση ή την κλώση.

Η ποιότητα των ινών του βαμβακιού καθορίζεται με βάση διάφορα μορφολογικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά τους. Και οι δύο αυτές παράμετροι είναι πολυγονιδιακής φύσης και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούσαν στο χωράφι καθώς και από τις καλλιεργητικές τεχνικές που εφάρμοσε ο παραγωγός.

Πώς επηρεάζει το περιβάλλον την ποιότητα του βαμβακιού;

1. Πώς επιδρά η θερμοκρασία

Η μη ιδανικές θερμοκρασίες ακόμη και λίγων ημερών αποτελούν αρνητικό παράγοντα στην ποιότητα της απόδοσης του βαμβακιού ανεξάρτητα από το στάδιο ανάπτυξης των καρυδιών. Το φυτό του βαμβακιού όταν επικρατούν δυσμενείς συνθήκες όπως ακραίες τιμές θερμοκρασιών και υγρασία ρίχνει ένα ποσοστό από τα άνθη και τα καρύδια για να διασφαλίσει την επιβίωσή του, με αποτέλεσμα τη μείωση της ποσότητας της παραγωγής καθώς επίσης και τη σημαντική πτώση στην ποιότητα των ινών . 

Τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ποιότητα των ινών βαμβακιού, όπως η αντοχή των ινών, η επιμήκυνση, η λεπτότητα και η αξία μικρού μεγέθους, επηρεάζονται αρνητικά κάτω από υψηλές θερμοκρασίες. Δεδομένου ότι οι ίνες αποτελούνται κυρίως από κυτταρίνη, οποιαδήποτε επίδραση στη φωτοσύνθεση των καλλιεργειών και στην παραγωγή υδατανθράκων θα έχει αντίστοιχη επίδραση και στην πάχυνση των ινών. Οι απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας με την πάροδο του χρόνου κατά την περίοδο πάχυνσης των φυτικών ινών θα οδηγήσουν σε διαφορές στις φυσιολογικές ιδιότητες της ίνας. 

2. Πώς επιδρά η υγρασία και η βροχόπτωση

Η καλλιέργεια βαμβακιού στην Ελλάδα απαιτεί συμπληρωματική άρδευση περίπου 350–450 mm ανάλογα με τον χρόνο σποράς, καθώς το βαμβάκι που σπάρθηκε πρώιμα χρειάζεται λιγότερο νερό άρδευσης και η καλλιέργεια βαμβακιού απαιτεί ελάχιστες βροχοπτώσεις. Οι έντονες βροχοπτώσεις, ιδιαίτερα οι ακανόνιστες και έντονες, είναι πιο επικίνδυνες για την καλλιέργεια του βαμβακιού είτε κατά τη βλαστική περίοδο είτε κατά την περίοδο σχηματισμού των καρυδιών. 

Μια καλή λύση στο παραπάνω πρόβλημα είναι κατά τα πρώτα στάδια η καλλιέργεια να αρδεύεται, ενώ αργότερα, όταν η καλλιέργεια θα έχει πλέον αναπτυχθεί να μειώνει ο παραγωγός τις αρδεύσεις, ώστε να προωθείται η παραγωγή υψηλής ποιότητας φυτικών ινών. Αυτή η πρακτική καλό είναι να προτιμάται καθώς οι βροχοπτώσεις,όταν έχει αναπτυχθεί το φυτό, μπορεί να προκαλέσουν υπερβολική βλαστική ανάπτυξη, η οποία αν συνδυαστεί και με κακή διαχείριση λιπασμάτων, θα οδηγήσει σε πτώση καρυδιών ή και ταχύ μαρασμό ολόκληρου του φυτού. Επίσης, όταν το καρύδι έχει πλέον ανοίξει επηρεάζεται αρνητικά από ακανόνιστες και έντονες βροχοπτώσεις, ιδιαίτερα όσον αφορά την ποιότητά του. Τέλος οι υψηλές βροχοπτώσεις δημιουργούν συνθήκες υψηλής υγρασίας, οι οποίες αποτελούν ευνοϊκό περιβάλλον για προσβολές από έντομα και ασθένειες. 

Αποτελέσματα μελέτης από το Εθνικό Κέντρο Ποιοτικού Ελέγχου, Ταξινόμησης & Τυποποίησης Βάμβακος

Το Εθνικό Κέντρο Ποιοτικού Ελέγχου, Ταξινόμησης & Τυποποίησης Βάμβακος σε συνεργασία με άλλους φορείς, πραγματοποίησε σχετική έρευνα σε 20.000 δείγματα ινών βάμβακος τα οποία προήλθαν από χωράφια από τις τέσσερις μεγαλύτερες βαμβακοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας (Θράκη, Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία). Από την έρευνα που διεξήχθη, αποδείχθηκε ότι η σημαντικότερη πηγή διακύμανσης σχεδόν όλων των ποιοτικών χαρακτηριστικών της ίνας που μελετήθηκαν ήταν η επίδραση του περιβάλλοντος (50% της συνολικής διακύμανσης των χαρακτηριστικών του βάμβακος) και η αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος με την εποχή του έτους.

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η θερμοκρασία, η υγρασία και οι βροχοπτώσεις επηρέασαν επίσης σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, οι διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές καλλιέργειας, παρουσιάζουν σταθερότητα ως προς τα χαρακτηριστικά ποιότητας του βαμβακιού που καλλιεργείται σε αυτές. Για παράδειγμα, οι υψηλές θερμοκρασίες > 35 °C για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνδυασμό με ξηρές συνθήκες ή έλλειψη νερού, αυξάνουν τη λεπτότητα και την αντοχή της ίνας λόγω πτώσης καρυδιών, ωστόσο επηρεάζουν σε μικρότερο ποσοστό τα υπόλοιπα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Επίσης, η υπερβολική βροχόπτωση κατά τα κρίσιμα στάδια της ανθοφορίας της ωρίμανσης των καρυδιών προωθεί τη βλαστική ανάπτυξη, η οποία οδηγεί σε υποβάθμιση των περισσότερων ποιοτικών χαρακτηριστικών των φυτικών ινών λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ βλαστικής και αναπαραγωγικής ανάπτυξης, οδηγώντας και σε υποβάθμιση του χρώματος. 

Κατά τη διερεύνηση της επίδρασης που έχουν οι διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ώριμης ίνας, ο γονότυπος περιλαμβάνεται σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις της μελέτης, αυτό συμβαίνει καθώς τα περισσότερα από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά συνδέονται με το γενετικό υλικό της εκάστοτε ποικιλίας βαμβακιού που καλλιεργείται από τον παραγωγό, ενώ είναι άτυπα αποδεκτό ότι ορισμένες ποικιλίες ταιριάζουν καλύτερα σε μια περιοχή σε σχέση με άλλους. Όσον αφορά το έτος, τα αποτελέσματα του πειράματος δείχνουν ότι η επίδραση του περιβάλλοντος και της αλληλεπίδρασης του περιβάλλοντος με το έτος (εποχή) αποτέλεσε τον σημαντικότερο παράγοντα διακύμανσης για όλα σχεδόν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που μελετήθηκαν. 

Κάθε περιοχή, λοιπόν, παράγει και διαφορετική ποιότητα βαμβακιού, ως αποτέλεσμα της επιρροής πολλών, διαφορετικών, παραγόντων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους και χρειάζεται περαιτέρω μελέτη πάνω σε αυτό το κομμάτι ώστε να μπορούν να δοθούν πιο ειδικές οδηγίες όσον αφορά τις βέλτιστες μεθόδους διαχείρισης της καλλιέργειας βάμβακος στις διαφορετικές περιοχές που καλλιεργείται. Οι ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες της κάθε περιοχής όπως η θερμοκρασία, η υγρασία και ο αριθμός βροχοπτώσεων επηρεάζουν επίσης σημαντικά σε μεγαλύτερο ή μικρότερο ποσοστό όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των φυτικών ινών πάντα σε συνδυασμό με το σύστημα διαχείρισης που εφαρμόζεται από τον παραγωγό.