Η άνοιξη σηματοδοτεί την περίοδο έναρξης προσβολών στις καλλιέργειες από εντομολογικούς εχθρούς και ασθένειες, μία από αυτές είναι οι αφίδες στα εσπεριδοειδή. Οι αφίδες είναι μια κατηγορία εντόμων στην οποία ανήκουν διαφορετικά είδη της οικογένειας Aphididae. Πρόκειται για μικρόσωμα έντομα με μαλακό σώμα και ποικιλία χρωμάτων (πράσινο, κόκκινο, κίτρινο, μαύρο κλπ) τα οποία ανάλογα με το είδος μπορεί να προσβάλουν ένα ή περισσότερα είδη φυτών στα οποία δημιουργούν άμεσα ή έμμεσα προβλήματα.
Οι αφίδες είναι γνωστές και ως μελίγκρες ή ψείρες των φυτών και συνήθως παρατηρούνται σε μεγάλες ομάδες στα άνθη, στην κάτω επιφάνεια των τρυφερών φύλλων, στη νέα και τρυφερή βλάστηση των φυτών της καλλιέργειας κυρίως κατά τις περιόδους της άνοιξης και του φθινοπώρου.
Βιολογικός κύκλος των εντόμων
Οι αφίδες έχουν πολλές γενιές κάθε έτος και μάλιστα σε περίπτωση που επικρατούν ευνοϊκές για την ανάπτυξή τους συνθήκες, τότε μπορεί να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο κάθε 10-12 μέρες. Για τα περισσότερα είδη αφίδων οι ιδανικές συνθήκες είναι 18-22°C σε συνδυασμό με συνθήκες υψηλής σχετικής ατμοσφαιρικής υγρασίας. Οι αφίδες μπορούν να αναπαράγονται με εγγενή γονιμοποίηση γεννώντας αυγά (ωοειδής αναπαραγωγή) ή με παρθενογένεση (ζωική αναπαραγωγή) όπου γεννάνε κατευθείαν έντομα χωρίς γονιμοποίηση από αρσενικό άτομο. Το κάθε άτομο αφίδας μπορεί να γεννήσει περίπου 80-100 αυγά ή έντομα.
Τα άμεσα προβλήματα που σχετίζονται με προσβολή από αφίδες έχουν να κάνουν με το γεγονός πως οι αφίδες μυζούν τον θρεπτικό χυμό των φυτών προκαλώντας:
- Κιτρίνισμα των φύλλων
- Συστροφή των φύλλων (κατσάρωμα)
- Μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας των φύλλων
- Πτώση των ανθέων
- Πτώση των καρπών
Τα έμμεσα προβλήματα που δημιουργούν οι αφίδες στις καλλιέργειες δημιουργούν ίσως και τα πιο δύσκολα, όσον αφορά την αντιμετώπιση προβλημάτων στις καλλιέργειες εσπεριδοειδών. Οι αφίδες εκκρίνουν επίσης ένα υγρό πλούσιο σε σάκχαρα, το μελίτωμα, πάνω στο οποίο αναπτύσσεται ο μύκητας της καπνιάς ο οποίος περιορίζει και αυτός τη φωτοσυνθετική ικανότητα του δέντρου, μειώνοντας το ρυθμό ανάπτυξής τους και αν εξαπλωθεί και στους καρπούς τότε τους υποβαθμίζει ποιοτικά. Επίσης με αυτό το υγρό τρέφονται και διάφορα είδη μυρμηγκιών με τα οποία οι αφίδες έχουν δημιουργήσει σχέσεις συνεργασίας και τις προστατεύουν από διάφορους εχθρούς.
Μελίτωμα από αφίδα
Οι αφίδες τρέφονται με τους χυμούς των φυτών καθόλη τη διάρκεια του βιολογικού τους κύκλου. Αν μεταφερθούν από ένα μολυσμένο από κάποια ίωση ή βακτηριολογική ασθένεια φυτό σε ένα υγιές, τότε υπάρχει πιθανότητα μετάδοσης της ασθένειας στο υγιές φυτό. Για παράδειγμα η επιτυχημένη αντιμετώπιση των αφίδων θα προστατεύσει την καλλιέργεια από μόλυνση από τον ιό της τριστέτσας (Citrus tristeza), που μπορεί να προκαλέσει καταστροφή ολόκληρου του δέντρου σε διάστημα μόλις λίγων ημερών από την αρχική μόλυνσή του από τον ιό, ειδικά στην περίπτωση που τα δέντρα είναι ήδη εξασθενημένα ή μεγάλης ηλικίας.
Μέθοδοι καταπολέμησης των αφίδων στα εσπεριδοειδή
Η καταπολέμηση των αφίδων στα εσπεριδοειδή μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους ανάλογα με το μέγεθος του προβλήματος, τις συνθήκες που επικρατούν στο χωράφι καθώς και με τη μέθοδο διαχείρισης που επιθυμεί να ακολουθήσει ο παραγωγός.
Με βιολογικές μεθόδους
1. Με την εφαρμογή κατάλληλων καλλιεργητικών πρακτικών
Η εφαρμογή σωστού προγράμματος κλαδέματος με σκοπό τον καλό αερισμό και φωτισμό στο εσωτερικό του δέντρου καθώς και η αποφυγή υπερβολικού κλαδέματος που θα επιφέρει προβλήματα με βλαστομανία, θα αυξήσει το ποσοστό τρυφερής βλάστησης στα δέντρα. Ο περιορισμός της αζωτούχου λίπανσης είναι απολύτως απαραίτητη με σκοπό τον περιορισμό της τρυφερής βλάστησης, καθώς και η επιλογή της σωστής μεθόδου άρδευσης με σκοπό τον περιορισμό της υγρασίας στην ατμόσφαιρα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες οι οποίοι θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στο βαθμό προσβολής της καλλιέργειας από αφίδες.
2. Με τη χρήση ωφέλιμων εντόμων
Αυτή η μέθοδος έχει να κάνει κυρίως με τη βιοποικιλότητα στο χωράφι καθώς αφορά κυρίως την εγκατάσταση αρπακτικών ή και παρασιτικών εντόμων που τρέφονται με αφίδες. Ενδεικτικά κάποια από τα πλέον διαδεδομένα είδη ωφέλιμων εντόμων που μπορούν να αξιοποιηθούν για την αντιμετώπιση των αφίδων είναι το Aphidoletes aphidimyza, το Aphidius colemani, το Coccinella septempunctata, το Chrysoperla carnea κλπ.
Αντιμετώπιση αφιδών με ωφέλιμα έντομα
3. Θερινός πολτός
Ο θερινός πολτός είναι ένα βιολογικό εντομοκτόνο με δραστική ουσία το παραφινέλαιο και μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά εκτός από άλλα έντομα, και τις αφίδες. Βέβαια θα πρέπει να δίνεται προσοχή καθώς η εφαρμογή του σε πορτοκάλια ή μανταρίνια μπορεί να επιφέρει την καθυστέρηση του χρωματισμού των καρπών τους ή και τον επαναπρασινισμό τους. Δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται όταν επικρατούν θερμοκρασίες ανώτερες των 28 °C.
4. Αζαδιραχτίνη
Και σε αυτή την περίπτωση βιολογικού εντομοκτόνου αναφερόμαστε σε ένα έλαιο το οποίο αυτή τη φορά προέρχεται από ένα φυτό το Azadirachta indica. Η αζαδιραχτίνη μπορεί και αυτή να ψεκαστεί στο φύλλωμα των δέντρων που έχουν προσβληθεί από αφίδες και να τις αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Παρ' όλα αυτά θα πρέπει να ψεκάζεται πάντα σε δροσερό καιρό και ποτέ υπό συνθήκες έντονης ηλιακής ακτινοβολίας και θερμοκρασιών άνω των 28°C.
5. Φυσική πυρεθρίνη
Η φυσική πυρεθρίνη είναι μια ουσία που προέρχεται από τις αποξηραμένες ανθοκεφαλές του Χρυσάνθεμου του σταχτόφυλλου (Chrysanthemum cinerariifolium) και του Χρυσάνθεμου του κόκκινου (Chrysanthemum coccineum). Εφαρμόζεται με ψεκασμό στο φύλλωμα των δέντρων και επιδρά στο νευρικό σύστημα των εντόμων επιφέροντας το θάνατό τους.
6. Άλατα καλίου λιπαρών οξέων
Είναι το τελευταίο στη λίστα με τα βιολογικά εντομοκτόνα σκευάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση των αφίδων στα εσπεριδοειδή. Εφαρμόζεται με ψεκασμό κάλυψης των φύλλων και έχει καλύτερα αποτελέσματα όταν το διάλυμα στη δεξαμενή του ψεκαστικού έχει ελαφρώς αλκαλικό pH. Η συγκεκριμένη ουσία επιδρά στις κυτταρικές μεμβράνες των αφίδων προκαλώντας το θάνατό τους από αφυδάτωση.
Χημική καταπολέμηση
Αυτή η μέθοδος καλό θα είναι να εφαρμόζεται πάντα εφόσον έχουν εφαρμοστεί τα απαραίτητα προληπτικά και βιολογικά μέτρα για την αντιμετώπιση των αφίδων και να μη χρησιμοποιείται ως μονόδρομος ακόμα και σε περιπτώσεις χαμηλής έντασης προσβολής.
Για τη χημική καταπολέμηση των αφίδων μπορούν να χρησιμοποιηθούν εντομοκτόνα σκευάσματα από διαφορετικές κατηγορίες όπως είναι π.χ τα πυρεθρινοειδή εντομοκτόνα (lamda-cyhalothrin, deltamethrin) ή τα τετραμικά οξέα (spirotetramat). Αυτό που προσφέρουν κυρίως σε σχέση με τα βιολογικά σκευάσματα είναι η ταχύτητα δράσης τους στα έντομα εχθρούς που έχουν προσβάλλει την καλλιέργεια, καθώς και το γεγονός πως σε κάποιες περιπτώσεις όπως στην περίπτωση του sulfoxaflor μπορούν να προσφέρουν και διασυστηματική δράση, δηλαδή μπορούν να διεισδύσουν στα φυτά και να κινηθούν μέσω του χυμού και στους υπόλοιπους ιστούς τους.
Τα κύρια μειονεκτήματα των χημικών μεθόδων καταπολέμησης έχουν να κάνουν με το γεγονός πως σε πολλές περιπτώσεις και ειδικά όταν δεν τηρούνται όλα τα απαραίτητα μέτρα και οδηγίες εφαρμογής, τα έντομα μπορούν να αναπτύξουν ανθεκτικότητα σε κάποια δραστική καθιστώντας την ακατάλληλη για χρήση. Επίσης, τα χημικά εντομοκτόνα επιφέρουν αρνητικές συνέπειες στη βιοποικιλότητα αφού σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να επηρεάσουν και τα ωφέλιμα έντομα όπως οι μέλισσες ή τα αρπακτικά έντομα που μπορεί να υπάρχουν στο χωράφι και έτσι να δημιουργήσουν και άλλα προβλήματα.
