Το βερτισίλλιο ή βερτιτσίλιο είναι μια εδαφογενής μυκητολογική ασθένεια του εδάφους με πολύ μεγάλο φάσμα φυτών ξενιστών (περισσότερα από 300 φυτικά είδη). Ανάμεσα στα είδη που μπορούν να προσβληθούν από την ασθένεια, ανήκουν και πολλά οικονομικής σημασίας οπωροκηπευτικά όπως η ντομάτα, η πατάτα, η μελιτζάνα, δενδροκομικά όπως η ελιά και ανθοκομικά φυτά όπως το σκυλάκι και η ντάλια. Εφόσον εισαχθεί στο χωράφι, μπορεί να επιβιώσει για πολλά χρόνια.
Πώς προσβάλλει το βερτισίλλιο τις καλλιέργειες;
Ο μύκητας εισέρχεται στην καλλιέργεια μέσω των ριζών της και από εκεί, εγκαθίσταται στο αγωγό σύστημα του φυτού, αναπτύσσεται, αναπαράγεται και μολύνει και το υπόλοιπο φυτό. Η παρουσία του μύκητα στα αγγεία του ξύλου προκαλεί τη μείωση της κυκλοφορίας του νερού και των θρεπτικών στοιχείων λόγω της απόφραξης που τους προκαλεί με την παρουσία του, καθώς επίσης και λόγω της έκκρισης ενζύμων και τοξινών από τον μύκητα.
Καθώς η ασθένεια συνεχίζει να εκδηλώνεται, το φυτό σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αντιδρά με φυσικό και βιοχημικό τρόπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την περεταίρω απόφραξη του αγωγού ιστού του και περιορισμό της κυκλοφορίας του νερού και των θρεπτικών στοιχείων στον φυτικό οργανισμό. Έτσι, κατά τα πρώτα στάδια της μόλυνσης από το βερτισίλλιο, τα φυτά της καλλιέργειας εμφανίζουν σημάδια μάρανσης κατά τη διάρκεια μιας ηλιόλουστης και ζεστής μέρας, ενώ φαίνονται να επανέρχονται στη φυσιολογική τους κατάσταση κατά τη διάρκεια της νύχτας. Καθώς η ασθένεια συνεχίζει να εκδηλώνεται, τα συμπτώματα μάρανσης γίνονται μη αντιστρέψιμα και η ασθένεια δε μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Από ποιους μύκητες προκαλείται η βερτισιλλίωση και ποια η σημασία της;
Η ασθένεια του βερτισιλλίου προκαλείται κυρίως από δύο εδαφογενή στελέχη του μύκητα, το Verticillium dahliae και το Verticillium albo-atrum τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους όσον αφορά το φάσμα ξενιστών τους, τη μολυσματικότητα και την παθογένεια που παρουσιάζουν.
Τα φυτά τα οποία έχουν αποδυναμωμένο ριζικό σύστημα (π.χ. λόγω υδατικού στρες από ανεπάρκεια, υπερεπάρκεια νερού κλπ) θεωρείται πως είναι πιθανότερο να μολυνθούν από την ασθένεια.
Εφόσον το βερτισίλλιο αποτελεί ασθένεια μεγάλης οικονομικής σημασίας, έχουν γίνει σημαντικές έρευνες πάνω στη γενετική βελτίωση των ποικιλιών οι οποίες έχουν παράξει ποικιλίες που παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στον μύκητα. Με τη χρήση αυτών των ποικιλιών γίνανε σημαντικά βήματα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η ασθένεια, ειδικά στις καλλιέργειες οπωροκηπευτικών. Παρ΄όλα αυτά, η τάση των τελευταίων χρόνων για καλλιέργεια παραδοσιακών ποικιλιών οι οποίες δεν παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στην ασθένεια έχει οδηγήσει σε έξαρση του προβλήματος σε κάποιες καλλιέργειες όπως η ντομάτα.
Φυτά ντομάτας που έχουν προσβληθεί από βερτισίλλιο
Ποια είναι τα συμπτώματα της ασθένειας;
Τα συμπτώματα της ασθένειας ποικίλλουν ανάλογα πάντα με τις επικρατούσες περιβαλλοντικές συνθήκες στον αγρό. Σε πολλές περιπτώσεις, παρόλο που το φυτό έχει μολυνθεί, δεν εκδηλώνονται συμπτώματα της ασθένειας μέχρι το στάδιο της άνθισης ή της καρπόδεσης ή μετά από περιόδους έντονου θερμικού ή υδατικού στρες.
1. Χλωρώσεις και μαράνσεις των παλαιότερων φύλλων
Τα συμπτώματα της ασθένειας εκδηλώνονται πρώτα στα μεγαλύτερης ηλικίας φύλλα και συμπεριλαμβάνουν χλωρώσεις, σημάδια μαρασμού και τελικά πτώση των φύλλων από το φυτό. Επιπλέον, στα μολυσμένα φύλλα που βρίσκονται πιο χαμηλά στο φυτό, μπορούν να σχηματιστούν ωχροκίτρινες κηλίδες στο κάτω μέρος των φύλλων και νεκρωτικές περιοχές σχήματος V στις άκρες τους. Αξίζει να σημειωθεί πως το σύνηθες είναι τα συμπτώματα να εμφανίζονται στο μισό φύλλο ή στη μια μεριά στην περίπτωση των σύνθετων φύλλων.
Εμφάνιση συμπτωμάτων προσβολής από βερτισίλλιο στη μια πλευρά των φύλλων σε φυτά ντομάτας
Νεκρωτική περιοχή σχήματος V σε φύλλο τριφυλλιού που έχει προσβληθεί από βερτισίλλιο
Καθώς η ασθένεια συνεχίζει να εξαπλώνεται μέσα στους φυτικούς ιστούς, τα νεότερης ηλικίας φύλλα αρχίζουν να ξεραίνονται και να πέφτουν από τα φυτά, μέχρι που μένουν φύλλα μόνο στις κορυφές των φυτών.
2. Ταχύς μαρασμός της καλλιέργειας
Τα πιο ευπαθή φυτά μαραίνονται και πεθαίνουν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μετά την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων της ασθένειας. Σε αντίθετη περίπτωση, ένα φυτό γίνεται να έχει μολυνθεί από το βερτισίλλιο και να μην παρουσιάζει σημάδια μάρανσης, αλλά ούτε και ανάπτυξης ή στην περίπτωση που συνεχίζει να αναπτύσσεται, η νέα βλάστηση είναι καχεκτική ενώ τα άνθη και οι καρποί που παράγονται είναι μικρού μεγέθους.
3. Μεταχρωματισμός του αγωγού ιστού
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί για τη διάγνωση της προσβολής της καλλιέργειας από βερτισίλλιο είναι ο μεταχρωματισμός που δημιουργείται στο αγγειακό σύστημα των μολυσμένων φυτών. Όταν γίνει τομή του βλαστού στο σημείο της διακλάδωσής του, παρατηρείται καφέ μεταχρωματισμός στο αγγειακό σύστημα, ενώ η εντεριώνη διατηρεί το λευκό χρώμα της. Αυτό το σύμπτωμα μπορεί να παρατηρηθεί και στην περίπτωση που γίνει διαμήκης τομή του ιστού. Επίσης, μεταχρωματισμοί μπορούν να παρατηρηθούν και στις ρίζες και στους κόνδυλους των φυτών (π.χ. πατάτα). Καθώς αυτό το σύμπτωμα είναι κοινό και εμφανίζεται και στην περίπτωση προσβολής της καλλιέργειας από φουζάριο, θα πρέπει να διενεργείται εργαστηριακός έλεγχος για την ακριβή ταυτοποίηση του παθογόνου που έχει προσβάλλει την καλλιέργεια.
Αριστερά, βλαστός πατάτας προσβεβλημένος από βερτισίλλιο- Δεξιά, υγιής βλαστός πατάτας
Σε ορισμένες περιπτώσεις η αναγνώριση ανάμεσα σε προσβολή της καλλιέργειας από φουζάριο ή βερτισίλλιο μέσω παρατήρησης των συμπτωμάτων που παρουσιάζει η καλλιέργεια μπορεί να είναι δύσκολη. Κάποιοι παράγοντες που μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη αναγνώριση της ασθένειας είναι:
- Προσβολές από βερτισίλλιο συνήθως γίνονται σε συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών και υψηλής σχετικής υγρασίας, ενώ από φουζάριο γίνονται σε συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών και χαμηλής σχετικής υγρασίας.
- Οι καλλιέργειες οι οποίες αναπτύσσονται σε εδάφη με αλκαλικό pH είναι πιο πιθανό να προσβληθούν από βερτισίλλιο, ενώ αυτές που αναπτύσσονται σε εδάφη με όξινο pH από φουζάριο.
- Το βερτισίλλιο παρουσιάζει μεγαλύτερα προβλήματα σε βαριάς σύστασης εδάφη αντιθέτως το φουζάριο σε ελαφριάς σύστασης, αμμώδη εδάφη.
- Το βερτισίλλιο δε μεταδίδεται με το σπόρο σε αντίθεση με το φουζάριο που μεταδίδεται με το σπόρο.
Ποιες είναι οι μέθοδοι πρόληψης της βερτισιλλίωσης;
Η διαχείριση του βερτισιλλίου είναι δύσκολη υπόθεση και θα πρέπει πρώτα να λαμβάνονται όλα τα δυνατά προληπτικά μέτρα ώστε η ασθένεια να μην εισαχθεί στην εκμετάλλευση. Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν αποτελεσματικά μέτρα για τη θεραπεία της καλλιέργειας, όπως επίσης και τα μυκητοκτόνα που κυκλοφορούν στην αγορά δεν είναι ικανά να την αντιμετωπίσουν. Ακολουθούν κάποιες από τις μεθόδους διαχείρισης της ασθένειας.
- Σε φυτά τα οποία εκδηλώνουν ήπια συμπτώματα της ασθένειας η διατήρηση της ευρωστίας τους μπορεί να επιτευχθεί μέσω εφαρμογής ορθών καλλιεργητικών πρακτικών όπως είναι η εφαρμογή κατάλληλου προγράμματος άρδευσης και του σωστού προγράμματος θρέψης της καλλιέργειας, το οποίο θα πρέπει να συντίθεται μετά από ανάλυση εδάφους. Επίσης, η ενσωμάτωση οργανικής ουσίας στο έδαφος μπορεί να μετριάσει τα συμπτώματα της ασθένειας καθώς θα παίξει ρόλο στην καλύτερη διατήρηση της υγρασίας και της θερμοκρασίας του εδάφους σε ικανοποιητικά επίπεδα. Παρόλο που δεν υπάρχει μέθοδος θεραπείας για τα μολυσμένα φυτά, οι παραπάνω πρακτικές μπορούν να μειώσουν το ρυθμό εξέλιξης της ασθένειας πολλές φορές μέχρι και το στάδιο της συγκομιδής.
- Καθώς το βερτισίλλιο μπορεί να επιβιώσει για πολλά χρόνια στο έδαφος, είναι πολύ σημαντικό να αποφεύγεται η εγκατάσταση ευπαθών φυτικών ειδών ή ποικιλιών σε εδάφη οπού είναι γνωστή η παρουσία του μύκητα. Αντίθετα, σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να επιλέγονται καλλιέργειες που να είναι ανθεκτικές στην ασθένεια ή που να μην μπορούν να προσβληθούν από αυτή (π.χ. καλαμπόκι).
- Η υιοθέτηση τετραετούς ή πενταετούς προγράμματος αμειψισποράς με καλλιέργειες που δεν προσβάλλονται από την ασθένεια. Σε αυτό το πρόγραμμα μπορούν να αξιοποιηθούν καλλιέργειες όπως το φασόλι, το σπαράγγι, το μαρούλι, ο αρακάς, η ζίνια κλπ.
- Εφαρμογή ηλιοαπολύμανσης για τη διαχείριση της ασθένειας. Η ηλιοαπολύμανση είναι μια μη χημική μέθοδος η οποία αξιοποιεί την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου για την αντιμετώπιση ασθενειών, εντομολογικών εχθρών, νηματωδών και ζιζανίων στην εκμετάλλευση. Με την εφαρμογή ηλιοαπολύμανσης μειώνονται οι πιθανότητες προσβολής της καλλιέργειας από όλα τα είδη των αδρομυκώσεων.
- Αφού τα μικροσκληρώτια του μύκητα μπορούν να επιβιώνουν στο έδαφος και τα φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας, θα πρέπει να αποφεύγεται η μετακίνηση εδάφους ή φυτικού υλικού από το χωράφι.
- Η εφαρμογή σωστού προγράμματος διαχείρισης των ζιζανίων αποτελεί επίσης σημαντική πρακτική, καθώς το βερτισίλλιο μπορεί να μολύνει μεγάλο εύρος ειδών φυτικών οργανισμών.
- Για πιο αποτελεσματική πρόληψη θα πρέπει ο εξοπλισμός και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην εκμετάλλευση να απολυμαίνονται με διάλυμα 10% χλωρίνης ή 70% αλκοόλης ή με κάποιο άλλο προϊόν απολύμανσης της αγοράς.
