Η διατήρηση της καλής ποιότητας και της υγιούς κατάστασης του εδάφους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στη διατήρηση της παραγωγικότητας των αγροτικών συστημάτων σε βάθος χρόνου. Μέσω της αξιοποίησης των μυκορρίζων οι παραγωγοί μπορούν να εκμεταλλευτούν το μέγιστο των δυνατοτήτων του εδάφους της καλλιέργειάς τους.
Από ποια στοιχεία αποτελείται ένα έδαφος;
Γενικά, ένα έδαφος αποτελείται από στερεά συστατικά τα οποία μπορεί να είναι:
- Άμμος
- Άργιλος
- Ιλύς
Η αναλογία των παραπάνω στοιχείων καθορίζει και τον τύπο του εδάφους κάθε φορά.
Επιπλέον, το έδαφος περιέχει:
- Οργανική ουσία
- Αέρα
- Νερό
Η οργανική ουσία με τη σειρά της αποτελείται από υλικά φυτικής ή ζωικής προέλευσης τα οποία βρίσκονται στο έδαφος σε διαφορετικά στάδια αποσύνθεσης. Κατά την εφαρμογή ενός προγράμματος που στόχο του έχει την εξυγίανση ενός εδάφους, δίνεται ιδιαίτερη βάση στον εμπλουτισμό του με οργανική ουσία.
Τι είναι οι μυκόρριζες και ποια είναι η σχέση τους με τα φυτά;
Οι μυκόρριζες είναι είδη ωφελίμων μυκήτων οι οποίοι σχηματίζουν συμβιωτικές σχέσεις με τις ρίζες των φυτών. Στην πραγματικότητα, ο μεγαλύτερος όγκος των ριζών που βρίσκονται και αναπτύσσονται στο έδαφος είναι συνδεδεμένες και επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω ενός εκτενούς δικτύου μυκορρίζων. Οι μυκόρριζες παίζουν τεράστιο ρόλο στη δημιουργία και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και βρίσκονται καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους κάτω από την επιφάνεια του εδάφους καθιστώντας δύσκολη την παρατήρησή τους από τον άνθρωπο.
Τα φυτά όμως, διαθέτουν ειδικούς μηχανισμούς μέσω των οποίων μπορούν να αναγνωρίσουν την ύπαρξη αυτών των ωφέλιμων ειδών μυκήτων και να τους προσκαλέσουν για να σχηματίσουν αποικίες στις ρίζες τους.
Οι πρώτοι φυτικοί οργανισμοί που εξελίχθηκαν ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν στο έδαφος, έξω από τη θάλασσα δεν ήταν ακόμα εξοπλισμένοι με ριζικό σύστημα για την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων. Για να μπορέσουν να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα, δημιούργησαν συμβιωτικές σχέσεις με κάποια είδη μυκήτων τα οποία τους τροφοδοτούσαν με αυτά τα θρεπτικά στοιχεία. Σε αντάλλαγμα, τα φυτά παρείχαν στις μυκόρριζες υδατάνθρακες τους οποίους παρήγαγαν κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης.
Αυτή η σχέση αμοιβαίας ανταλλαγής, στην οποία οι μύκητες λειτουργούν ως μια προέκταση του ριζικού συστήματος των φυτών διατηρείται μέχρι και σήμερα και είναι ζωτικής σημασίας για:
- Τη συσσωμάτωση του εδάφους.
- Τη διανομή των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος.
- Την ανθεκτικότητα του οικοσυστήματος σε μεταβολές του περιβάλλοντος.
Ποια είναι τα οφέλη των φυσικών μυκορρίζων για τις καλλιέργειες;
Οι μυκόρριζες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη γεωργία για:
- Αύξηση της βλαστικότητας των σπόρων.
- Μείωση του μεταφυτευτικού στρες.
- Αύξηση της αφομοίωσης θρεπτικών στοιχείων από την καλλιέργεια.
- Αύξηση της ικανότητας της καλλιέργειας να ανταπεξέρχεται σε συνθήκες στρες.
- Αύξηση της αντοχής των φυτών σε προσβολές από εχθρούς και ασθένειες.
- Αύξηση του όγκου του ριζικού συστήματος των φυτών.
Πώς αυξάνεται η παρουσία των μυκορρίζων στο έδαφος;
Για την ενίσχυση των μυκορρίζων στην εκμετάλλευσή του ο παραγωγός θα πρέπει να φροντίζει ώστε το περιβάλλον του εδάφους σε αυτή να είναι όσο πιο φιλικό γίνεται για την ανάπτυξή τους. Για να γίνει αυτό ο παραγωγός θα πρέπει να φροντίσει για:
1. Την ύπαρξη ζωντανών ριζών στο περιβάλλον της εκμετάλλευσης
Οι μυκόρριζες απαιτούν την ύπαρξη ζωντανού ριζικού συστήματος στο έδαφος, καθώς εξαρτώνται άμεσα από κάποια λιπίδια φυτικής προέλευσης για την επιβίωσή τους. Με:
- την καλλιέργεια πολυετών φυτών,
- την εναλλαγή χειμερινών και εαρινών καλλιεργειών ώστε να μη μένει το χωράφι ακαλλιέργητο,
- τη συγκαλλιέργεια με πολυετή αρωματικά φυτά,
- την αξιοποίηση της χλωρής λίπανσης
θα αυξηθεί η παρουσία μυκορρίζων και θα δημιουργηθούν πιο στενές συμβιωτικές σχέσεις, καθώς θα υπάρχουν ζωντανές ρίζες στο έδαφος καθ΄όλη τη διάρκεια του έτους.
Αντίθετα, όταν υιοθετούνται συστήματα μονοκαλλιέργειας, το έδαφος της εκμετάλλευσης μπορεί να μένει ακαλλιέργητο για σημαντικό χρονικό διάστημα μέσα στο έτος. Αυτό μπορεί να διαταράξει σημαντικά την ισορροπία του εδαφικού οικοσυστήματος. Επιπλέον, η καλλιέργεια φυτών τα οποία θα ενσωματωθούν στο έδαφος ως χλωρή λίπανση, όχι μόνο θα αυξήσουν την περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανική ουσία, αλλά επιπλέον, παρέχουν σκιά στο έδαφος και βοηθούν στη διατήρηση της εδαφικής υγρασίας σε αυτό κατά τους θερμούς μήνες του έτους, ενώ κατά τους ψυχρούς μήνες βοηθούν στη διατήρηση της θερμοκρασίας του εδάφους σε υψηλότερα επίπεδα.
2. Την προσθήκη οργανικής ουσίας
Ο εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία βοηθάει:
- στην αύξηση της γονιμότητας του εδάφους
- στη βελτίωση της δομής του εδάφους
και συνεπώς :
- στην εξισορρόπηση των θρεπτικών στοιχείων σε αυτό
- στην παραγωγή προϊόντων υψηλής θρεπτικής αξίας
- στην καλύτερη διατήρηση της εδαφικής υγρασίας
Επιπλέον, η ενσωμάτωση οργανικών υλικών στο έδαφος μπορεί να βοηθήσει στην αύξηση της φωτοσυνθετικής ικανότητας των φυτών και κατά αυτό τον τρόπο στην αύξηση της εναπόθεσης άνθρακα στο έδαφος όπου θα αξιοποιηθεί από τους μικροοργανισμούς και θα απομακρυνθεί από την ατμόσφαιρα.
3. Την αποφυγή χρήσης αγροχημικών
Γενικά, δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα εντελώς η επίδραση που έχει η χρήση αγροχημικών στις μυκόρριζες. Παρ' όλ' αυτά, η χρήση χημικών όπως το ζιζανιοκτόνο γλυφοσάτη (glyphosate) έχει αποδειχθεί πως μειώνει την ικανότητα δημιουργίας συμβιωτικών σχέσεων μεταξύ των ριζών και των μυκορρίζων. Επιπλέον, είναι ευρέως γνωστό πως η χρήση συνθετικών λιπασμάτων περιορίζει την ανάπτυξη συμβιωτικών σχέσεων ανάμεσα στα φυτά και τις μυκόρριζες.
4. Τη μείωση της κατεργασίας του εδάφους
Ο τρόπος διαχείρισης του εδάφους αποτελεί άλλον έναν παράγοντα ο οποίος θα επηρεάσει την ύπαρξη ωφέλιμων μυκήτων σε αυτό. Πρακτικές όπως το βαθύ όργωμα και η μηχανική κατεργασία του εδάφους έχουν καταστρεπτικές συνέπειες στο δίκτυο υφών που έχει σχηματιστεί από τις μυκόρριζες, μειώνοντας την ύπαρξή τους και την ποικιλότητα των ειδών σε αυτό. Η χρήση τεχνικών όπως:
- η αποφυγή της κατεργασίας του εδάφους
- η καλλιέργεια πολυετών φυτών
- η διατήρηση ζωνών βλάστησης
μειώνει τη συμπίεση και αυξάνει τον αερισμό του εδάφους. Οι πρακτικές αυτές ευνοούν σημαντικά την ανάπτυξη εκτενών δικτύων μεγάλου αριθμού διαφορετικών ειδών μυκόρριζας και μπορούν να βοηθήσουν στην αποθήκευση άνθρακα στο έδαφος.
Υπάρχουν οφέλη από τη χρήση σκευασμάτων μυκόρριζας από τον παραγωγό;
Σύμφωνα με τον μεγάλο όγκο ερευνών και της ενημέρωσης που πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια σχετικά με τα οφέλη που προκύπτουν για τις καλλιέργειες με τη χρήση μυκορρίζων δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός πως υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον για την αξιοποίησή τους και τη χρήση σκευασμάτων μυκόρριζας σε αυτές.
Με την χρήση κατάλληλων ειδών μυκόρριζας τα οποία μπορούν να αναπτύξουν συμβιωτικές σχέσεις με τα φυτά που καλλιεργούνται δίνεται η δυνατότητα αύξησης του ρυθμού ανάπτυξης της καλλιέργειας και της βελτίωσης της σύστασης του εδάφους. Παρ' όλ' αυτά, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία κατά το στάδιο της επιλογής του είδους μυκόρριζας που θα εφαρμοστεί, καθώς υπάρχει πιθανότητα να προκύψουν αρνητικές συνέπειες.
Οι συμβιωτικές σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα είδη φυτικών οργανισμών και μυκόρριζας είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκες και δεν είναι απαραίτητο πως θα προκύψουν πάντα θετικά αποτελέσματα από την εφαρμογή σκευασμάτων μυκόρριζας στην εκμετάλλευση. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί πως η εφαρμογή μυκορρίζων μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης των φυτών της καλλιέργειας και να ευνοηθεί η ανάπτυξη άλλων φυτικών οργανισμών οδηγώντας σε αυξημένο πρόβλημα στη διαχείριση των πληθυσμών ζιζανίων στην εκμετάλλευση. Επιπλέον, η χρήση σκευασμάτων μυκόρριζας μπορεί να μειώσει την ποικιλότητα των τοπικών ειδών μυκόρριζας που υπάρχουν στο έδαφος της εκμετάλλευσης. Για τους παραπάνω λόγους, θα πρέπει να έχει υπάρξει έρευνα πριν την εφαρμογή σκευασμάτων μυκόρριζας.
Ο πρώτος σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να ληφθεί υπ΄όψιν πριν γίνει μια τέτοια εφαρμογή είναι το κατά πόσο είναι απαραίτητη. Γενικά, υπάρχουν πολλά είδη τοπικών φυλών μυκόρριζας στην πλειοψηφία των οικοσυστημάτων τα οποία έχουν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου ώστε να μπορούν να ανταπεξέρχονται στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε αυτό.
Επιπλέον, η αξιοποίηση των τοπικών φυλών μυκόρριζας μειώνει την πιθανότητα διατάραξης της ισορροπίας του οικοσυστήματος της εκμετάλλευσης. Έτσι, μπορεί να μην είναι απαραίτητη η χρήση σκευασμάτων μυκόρριζας για τη δημιουργία συμβιωτικών σχέσεων με το ριζικό σύστημα της καλλιέργειας. Αντ΄αυτού, η χρήση πρακτικών που έχουν ως στόχο την εξυγίανση του εδάφους και το σπάσιμο του ληθάργου των ωφελίμων αυτών ειδών μυκήτων μπορεί να επιφέρει από μόνη της θετικά αποτελέσματα.
Βέβαια, στην περίπτωση που η κακή διαχείριση του εδάφους της εκμετάλλευσης έχει οδηγήσει σε μεγάλη μείωση της παρουσίας τοπικών φυλών μυκόρριζας σε αυτό, τότε θα πρέπει να εξεταστούν τα ενδεχόμενα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από μια τέτοια εφαρμογή.
