Τα τελευταία χρόνια, τα αιθέρια έλαια συνεχώς κερδίζουν έδαφος, βρίσκοντας ολοένα και περισσότερες εφαρμογές στο γεωργικό κλάδο ως εναλλακτικές λύσεις των συνθετικών σκευασμάτων φυτοπροστασίας και ζιζανιοκτονίας. Τα αιθέρια έλαια αποτελούν φυσικές πτητικές ενώσεις οι οποίες προέρχονται από διάφορα είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Διαθέτουν πολλές ευεργετικές ιδιότητες γεγονός που έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια σε αναγνώριση και ανάδειξή τους ως πολύτιμη προσθήκη στα προγράμματα ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας.  

Εφαρμογές σκευασμάτων αιθέριων ελαίων στα προγράμματα ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας

1. Διαχείριση εντομολογικών εχθρών

Τα πειράματα και οι εφαρμογές εντομοκτόνων σκευασμάτων με βάση τα αιθέρια έλαια ως τώρα έχουν δώσει θετικά αποτελέσματα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των εντομολογικών εχθρών και παρασίτων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Πολλά αιθέρια έλαια όπως των εσπεριδοειδών διαθέτουν εντομοκτόνο / ακαρεοκτόνο δράση, ενώ επιπλέον παρουσιάζουν απωθητική και αποτρεπτική δράση.

Τα εντομοκτόνα σκευάσματα με βάση τα αιθέρια έλαια χρησιμοποιούνται κυρίως για την αντιμετώπιση διαφόρων ειδών εντομολογικών εχθρών και παρασίτων που διαθέτουν μαλακό σώμα. Έτσι, χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση εχθρών όπως:

2. Διαχείριση προσβολών από μυκητολογικές ασθένειες 

Κάποια είδη αιθέριων ελαίων όπως για παράδειγμα του τριφυλλιού και του δεντρολίβανου διαθέτουν μυκητοκτόνο δράση, καθιστώντας τα αποτελεσματικά στη διαχείριση πληθώρας μυκητολογικών ασθενειών που προσβάλλουν τις καλλιέργειες. Τα αιθέρια έλαια μπορούν να περιορίσουν τις προσβολές και το ρυθμό ανάπτυξης της ασθένειας, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα προσβολής της καλλιέργειας από κάποια μόλυνση και περιορίζοντας τη δριμύτητα του προβλήματος. Κάποιες από τις μυκητολογικές ασθένειες που μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη χρήση αιθέριων ελαίων είναι: 

3. Διαχείριση νηματωδών στο έδαφος

Οι παρασιτικοί, φυτοφάγοι νηματώδεις αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των καλλιεργειών εδάφους προκαλώντας κάθε χρόνο μεγάλης οικονομικής αξίας ζημιές σε πολλές καλλιέργειες. Στην αγορά σήμερα κυκλοφορούν ελάχιστα σκευάσματα νηματωδοκτόνων βασισμένα σε συνθετικές δραστικές ουσίες. Κάποια αιθέρια έλαια όπως για παράδειγμα το αιθέριο έλαιο κανέλας έχει αποδειχθεί πως διαθέτουν νηματωδοκτόνο δράση, προσφέροντας μια φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο διαχείρισης των πληθυσμών των νηματωδών σε μια γεωργική εκμετάλλευση. Αυτά τα αιθέρια έλαια έχουν την ικανότητα να: 

  • Διακόπτουν τον βιολογικό κύκλο των νηματωδών.
  • Μειώνουν τους πληθυσμούς τους. 
  • Μειώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν στην καλλιέργεια.

4. Διαχείριση ζιζανίων

Κάποια είδη αιθέριων ελαίων όπως το αιθέριο έλαιο μέντας, παρουσιάζουν ζιζανιοκτόνο δράση και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βιολογικά ζιζανιοκτόνα. Μπορούν να έχουν ιδιότητες: 

  • Περιορισμού του φυτρώματος των σπόρων των ζιζανίων.
  • Επέμβασης στους φυσιολογικούς μηχανισμούς ανάπτυξης των ζιζανίων προκαλώντας τη μάρανσή τους.

Παρόλο που ακόμα η ζιζανιοκτόνος δράση των αιθέριων ελαίων αποτελεί αντικείμενο έρευνας, τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι θετικά στο ότι τα αιθέρια έλαια θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια εναλλακτική, βιολογική λύση στη διαχείριση των ζιζανίων έναντι των συνθετικών ζιζανιοκτόνων, μειώνοντας με αυτό τον τρόπο τις αρνητικές επιπτώσεις της γεωργίας στο περιβάλλον. 

Οφέλη χρήσης αιθέριων ελαίων στη γεωργία

1. Φιλικά προς το περιβάλλον

Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα των αιθέριων ελαίων είναι η φυσική τους προέλευση. Το γεγονός πως προέρχονται από φυτικούς οργανισμούς τα καθιστά βιοδιασπώμενα και μη τοξικά για το περιβάλλον. Συγκριτικά με τα συνθετικά σκευάσματα φυτοπροστασίας, τα σκευάσματα αιθέριων ελαίων αποτελούν μια βιώσιμη μέθοδο προσέγγισης των προγραμμάτων φυτοπροστασίας, μειώνοντας τα υπολείμματα χημικών στο έδαφος, το νερό και τα τρόφιμα. 

2. Μείωση της πιθανότητας εμφάνισης ανθεκτικότητας από τον εχθρό - στόχο

Η χρήση χημικών εντομοκτόνων μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση ανθεκτικότητας από τα έντομα - εχθρούς της καλλιέργειας. Για αυτόν τον λόγο οι παραγωγοί θα πρέπει να εφαρμόζουν ψεκασμούς με δραστικές ουσίες τις οποίες θα εναλλάσσουν και θα έχουν διαφορετικό μηχανισμό δράσης. Τα αιθέρια έλαια λόγω της πολύπλοκης σύνθεσής τους επιδρούν ταυτόχρονα με διαφορετικούς τρόπους στα έντομα, προσφέροντας μειωμένη πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας. Έτσι, μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμη προσθήκη σε προγράμματα ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας. 

3. Συνεργιστική δράση

Επίσης, τα αιθέρια έλαια περιέχουν συνδυασμό ενώσεων οι οποίες μπορούν να παρουσιάζουν συνεργιστική δράση όταν χρησιμοποιούνται μαζί. Για παράδειγμα, ο συνδυασμός αιθέριων ελαίων μέντας, δεντρολίβανου, θυμαριού και τριφυλλιού παρουσιάζει ενισχυμένη αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση μυκητολογικών ασθενειών όπως είναι το ωίδιο και ο βοτρύτης.  Αυτό πρακτικά σημαίνει πως η συνδυαστική δράση των δραστικών ουσιών μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα του ψεκασμού. Επιπλέον, η συνεργιστική δράση μπορεί να μειώσει την απαιτούμενη ποσότητα δραστικής ουσίας στο ψεκαστικό διάλυμα, μειώνοντας το κόστος του ψεκασμού και συνεπώς αυξάνοντας τη βιωσιμότητα της εκμετάλλευσης σε βάθος χρόνου.

Μειονεκτήματα χρήσης αιθέριων ελαίων στη γεωργία

1. Μεταβλητή αποτελεσματικότητα

Η αποτελεσματικότητα των αιθέριων ελαίων στην αντιμετώπιση ενός εχθρού ή μιας ασθένειας μπορεί να ποικίλει ανάλογα με παράγοντες όπως είναι ο τύπος του αιθέριου ελαίου, το είδος της καλλιέργειας, το είδος του εχθρού ή της ασθένειας και οι περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν. Κάποια αιθέρια έλαια μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων εχθρών και ασθενειών της καλλιέργειας συγκριτικά με άλλα. Το παραπάνω γεγονός υποδεικνύει πως απαιτείται ακόμα έρευνα με στόχο την αναγνώριση της καταλληλότητας του εκάστοτε αιθέριου ελαίου στην αντιμετώπιση των διάφορων εχθρών και ασθενειών της κάθε καλλιέργειας.

2. Πτητικότητα και διάρκεια δράσης

Τα αιθέρια έλαια συνιστούν πτητικές ενώσεις οι οποίες μπορεί να εξατμίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την εφαρμογή τους. Το γεγονός αυτό μπορεί να περιορίσει σημαντικά τον χρόνο που παραμένουν ενεργά και προστατεύουν την καλλιέργεια, συνεπώς να καθίσταται αναγκαία η επανάληψη της εφαρμογής μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Επιπλέον, η δραστικότητα των αιθέριων ελαίων επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν. Παράγοντες όπως η υψηλή θερμοκρασία και η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορούν να περιορίσουν σημαντικά τη διάρκεια δράσης τους.

3. Κίνδυνος εμφάνισης φυτοτοξικότητας

Παρόλο που τα σκευάσματα αιθέριων ελαίων γενικά θεωρούνται ως ασφαλή για χρήση στις καλλιέργειες, κάποια αιθέρια έλαια ή στοιχεία τους μπορεί να οδηγήσουν σε εκδήλωση φυτοτοξικότητας κάτω από προϋποθέσεις. Για αυτό τον λόγο, όταν δεν είναι γνωστή η επίδραση που μπορεί να έχει ένα σκεύασμα αιθέριων ελαίων στην καλλιέργεια είναι πολύ σημαντικό πρώτα να δοκιμάζεται σε μικρό αριθμό φυτών πριν εφαρμοστεί σε όλη την καλλιέργεια. Έτσι, μειώνεται η πιθανότητα εκδήλωσης ανεπιθύμητων παρενεργειών στην καλλιέργεια. 

Το γεγονός πως τα σκευάσματα αιθέριων ελαίων αποτελούν φυσικές ενώσεις, φιλικές προς το περιβάλλον σε συνδυασμό με το μεγάλο φάσμα δράσης τους, από την αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών, μέχρι τη διαχείριση ζιζανίων, τα καθιστά πολύτιμη εναλλακτική συγκριτικά με τα συνθετικά σκευάσματα φυτοπροστασίας. Παρ’όλα αυτά, απαιτείται περισσότερη έρευνα για τον ακριβή καθορισμό των περιορισμών και των δυνατοτήτων των σκευασμάτων φυτοπροστασίας που βασίζονται στα αιθέρια έλαια καθώς και για την εύρεση των βέλτιστων μεθόδων εφαρμογής τους.