Το βαμβάκι αποτελεί μια από τις σημαντικότερες οικονομικά καλλιέργειες στη χώρα μας αλλά η παραγωγή του περιορίζεται από τις εκτεταμένες προσβολές από εντομολογικούς εχθρούς. Το πράσινο σκουλήκι στην καλλιέργεια του βαμβακιού αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εντομολογικούς εχθρούς της καλλιέργειας, καθώς ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για τη μείωση των αποδόσεων στις βαμβακοκαλλιέργειες. Στη χώρα μας, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού στο βαμβάκι είναι απαραίτητη η υιοθέτηση ενός συστήματος ολοκληρωμένης διαχείρισης. Έτσι, εκτός των άλλων, μειώνεται και η πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας στα εντομοκτόνα από το έντομο και αποφεύγεται η υπερβολική χρήση εντομοκτόνων των οποίων η υπέρμετρη χρήση δημιουργεί περιβαλλοντικά προβλήματα.
Στρατηγικές διαχείρισης του πράσινου σκουληκιού στη βαμβακοκαλλιέργεια
Για την αποτελεσματική διαχείριση και αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού ο παραγωγός δεν μπορεί να βασιστεί σε μια μόνο μέθοδο, αλλά θα πρέπει να υιοθετήσει ένα πρόγραμμα διαχείρισης βασισμένο στις αρχές της ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας. Με λίγα λόγια θα πρέπει να συνδυάσει περισσότερες από μια πρακτικές με στόχο την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού. Οι σημαντικότερες πρακτικές που μπορούν να αξιοποιηθούν για αυτό το σκοπό είναι:
1. Αμειψισπορά
Το πρώτο επίπεδο διαχείρισης του πράσινου σκουληκιού βασίζεται στην υιοθέτηση καλλιεργητικών πρακτικών όπως η αμειψισπορά με καλλιέργειες που δεν προσβάλλονται από το πράσινο σκουλήκι. Η συγκεκριμένη πρακτική έχει ως στόχο τη διακοπή του βιολογικού κύκλου του εντόμου και τη μείωση των πληθυσμών του στο χωράφι.
2. Απομάκρυνση υπολειμμάτων
Η δεύτερη καλλιεργητική πρακτική που εφαρμόζεται για αυτό το σκοπό έχει να κάνει με την απομάκρυνση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας από το χωράφι μετά τη συγκομιδή ή με την καταστροφή και την ενσωμάτωσή τους στο έδαφος. Έτσι, μειώνονται τα σημεία που μπορούν να διαχειμάσουν οι νύμφες του εντόμου και συνεπώς και ο πληθυσμός της πρώτης γενιάς του ερχόμενου έτους.
3. Πρωίμιση της καλλιέργειας
Επιπλέον, θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα που έχουν ως στόχο την πρωίμιση της καλλιέργειας όπως είναι:
- Η επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας βαμβακιού ανάλογα με την περιοχή.
- Η πρώιμη σπορά της καλλιέργειας.
- Η εφαρμογή ορθολογικής λίπανσης και άρδευσης στην καλλιέργεια.
- Η σωστή πυκνότητα φυτών ανά στρέμμα.
- Η αποφύλλωση της καλλιέργειας θα πρέπει να εφαρμόζεται όταν το 60% των καρυδιών έχει ανοίξει.
Βιολογικές μέθοδοι διαχείρισης
Εφόσον έχουν εφαρμοστεί οι παραπάνω καλλιεργητικές πρακτικές, ο παραγωγός, ιδιαίτερα για την πρώτη γενιά του εντόμου, θα πρέπει να αξιοποιεί βιολογικά μέσα αντιμετώπισης του πράσινου σκουληκιού. Μια από τις βιολογικές μεθόδους που μπορεί να αξιοποιηθεί για αυτό το σκοπό αφορά τη χρήση ωφέλιμων εντόμων που μπορεί να είναι παράσιτα, παρασιτοειδή ή και θηρευτές του πράσινου σκουληκιού. Κάποια ωφέλιμα έντομα που μπορούν να αξιοποιηθούν για την αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού είναι οι αράχνες, οι χρύσωπες (Chrysopa spp.), τα κολεόπτερα Coccinela spp., τα παρασιτικά δίπτερα και υμενόπτερα όπως το Trichogramma spp. κ.λπ.. Επιπλέον, ειδικά κατά τα πρώτα στάδια προσβολής της καλλιέργειας από το πράσινο σκουλήκι μπορεί να εφαρμοστεί πρόγραμμα ψεκασμών με βάκιλο της Θουριγγίας και βιολογικά εντομοκτόνα που περιέχουν τον ιό Helicoverpa armigera nucleopolyhedrovirus. Πρόκειται για είδη ωφέλιμων βακτηρίων τα οποία όταν καταναλωθούν από τις προνύμφες του εντόμου εκκρίνουν τοξίνες οι οποίες προκαλούν το θάνατό τους, μειώνοντας τις ανάγκες για ψεκασμό με χημικά εντομοκτόνα.
Χημική μέθοδος αντιμετώπισης
Η χημική μέθοδος αντιμετώπισης βασίζεται στη χρήση φερομονικών παγίδων για την παρακολούθηση του πληθυσμού του εντόμου στην εκμετάλλευση με σκοπό τον ακριβή προσδιορισμό της περιόδου αλλαγής των γενεών του πράσινου σκουληκιού και τον καλύτερο προσδιορισμό του χρόνου επέμβασης. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με την ελάχιστη δυνατή χρήση χημικών εντομοκτόνων. Ενδεικτικά, όταν διαπιστωθούν 6 - 8 προνύμφες του εντόμου ανά 100 φυτά βαμβακιού την περίοδο πριν τον σχηματισμό των καρυδιών ή πάνω από 5 προνύμφες του εντόμου ανά 100 φυτά βαμβακιού μετά τον σχηματισμό των καρυδιών, θα πρέπει να εφαρμόζεται ψεκασμός με κατάλληλο, εγκεκριμένο εντομοκτόνο σκεύασμα.
Κατά το στάδιο επιλογής του εντομοκτόνου που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να δίνεται προτεραιότητα και να επιλέγονται εντομοκτόνα με εκλεκτικό μηχανισμό δράσης που δεν επηρεάζουν τους πληθυσμούς των ωφέλιμων εντόμων. Αναφορικά, οι δραστικές ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού στην καλλιέργεια του βαμβακιού είναι:
1. Chlorantraniliprole
Πρόκειται για εντομοκτόνο επαφής και στομάχου. Ανήκει στη χημική ομάδα των ανθρανιλικών διαμιδίων και μέχρι σήμερα δεν έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα διασταυρωτής ανθεκτικότητας με καμία από τις γνωστές ομάδες εντομοκτόνων. Ο μηχανισμός δράσης του έχει να κάνει με την ενεργοποίηση των υποδοχέων ρυανοδίνης, παρεμποδίζοντας τη λειτουργία του μυϊκού συστήματος των εντόμων, οδηγώντας τα σε παράλυση και τελικά θάνατο. Δε συνιστάται η χρήση εντομοκτόνων που περιέχουν chlorantraniliprole σε εδάφη με συγκέντρωση οργανικής ουσίας χαμηλότερη του 2% και με υψηλό υδροφόρο ορίζοντα. Θα πρέπει να εφαρμόζεται κατά τις πρώτες πρωινές ώρες ή αργά το απόγευμα, όταν οι μέλισσες δεν δραστηριοποιούνται.
2. Πυρεθρινοειδή εντομοκτόνα (Cypermethrin, Deltamethrin, Lambda cyhalothrin, Zeta cypermethrin, Esfenvalerate)
Πρόκειται για δραστικές ουσίες της ομάδας των πυρεθρινοειδών εντομοκτόνων και δρουν μέσω επαφής και στομάχου. Επιδρούν στο νευρικό σύστημα των εντόμων παρεμποδίζοντας το κλείσιμο των διαύλων Na+ στους νευράξονες των νευρικών κυττάρων. Έτσι, προκαλείται συνεχής νευρομυϊκή μεταφορά μηνυμάτων, οδηγώντας αρχικά σε υπερδιέγερση του εντόμου, στη συνέχεια παραλύει και τελικά επέρχεται ο θάνατός του. Επιπλέον, μειώνεται η όρεξη των εντόμων να τραφούν. Εντομοκτόνα σκευάσματα που περιέχουν δραστικές ουσίες από την ομάδα των πυρεθρινοειδών δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την περίοδο της ανθοφορίας της καλλιέργειας ή των ζιζανίων και όταν εφαρμόζεται, αυτό θα πρέπει να γίνεται κατά τις πρώτες πρωινές ώρες ή αργά το απόγευμα, όταν οι μέλισσες δεν δραστηριοποιούνται.
3. Diflubenzuron
Πρόκειται για εντομοκτόνο επαφής και στομάχου της ομάδας των παραγώγων φαινυλουρίας. Δεν παρουσιάζει διασυστηματική δράση και λειτουργεί ως ρυθμιστής ανάπτυξης, παρεμποδίζοντας τη βιοσύνθεση χιτίνης από τα έντομα. Θα πρέπει να εφαρμόζεται κατά το στάδια της εκκόλαψης των αυγών ή της έκδυσης των εντόμων.
4. Emamectin benzoate
Πρόκειται για εντομοκτόνο επαφής και στομάχου της ομάδας των αβερμεκτινών το οποίο λειτουργεί κυρίως μέσω κατάποσης. Παρουσιάζει διελασματική δράση αλλά δεν έχει διασυστηματική δράση. Προσδένεται στους υποδοχείς του γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA) και ενεργοποιεί το κανάλι ιόντων χλωρίου προκαλώντας τη συνεχή εισροή ιόντων χλωρίου στους μυϊκούς ιστούς των εντόμων οδηγώντας τα σε παράλυση και τελικά σε θάνατο.
5. Indoxacarb
Πρόκειται για εντομοκτόνο της ομάδας των οξαδιαζινών που δρα μέσω επαφής και στομάχου. Μετά από την εφαρμογή του, τα έντομα σταματούν να κινούνται και να προσλαμβάνουν τροφή, ενώ τα πιο ευαίσθητα έντομα πεθαίνουν εντός 24 - 60 ωρών μετά την εφαρμογή. Η δραστικότητα του εντομοκτόνου δεν επηρεάζεται από τις υψηλές θερμοκρασίες, ενώ επιδρά σε όλα τα προνυμφικά στάδια του εντόμου. Παρ’ όλα αυτά, μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα παρατηρείται όταν εφαρμόζεται κατά το στάδιο της εκκόλαψης των αυγών. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται όταν η καλλιέργεια βρίσκεται σε κατάσταση στρες.
6. Metaflumizone
Εντομοκτόνο της ομάδας των ημικαρβαζονών που δρα κυρίως στο στομάχι ύστερα από κατάποση του από το έντομο. Στα έντομα, προκαλεί παράλυση του νευρικού τους συστήματος, μετά από λίγες ώρες σταματούν να προσλαμβάνουν τροφή και πεθαίνουν σε διάστημα 1-2 ημερών.
7. Spinosad
Εντομοκτόνο επαφής και στομάχου με διασυστηματική δράση. Ανήκει στην ομάδα των σπινοσινών. Επιδρά δεσμεύοντας τους υποδοχείς της ακετυλοχολίνης του κεντρικού νευρικού συστήματος των εντόμων, προκαλώντας τους παράλυση και θάνατο. Σε θερμοκήπια που χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα από την ομάδα των σπινοσυνών, ο παραγωγός θα πρέπει να περιμένει για τουλάχιστον 24 ώρες μέχρι την εξαπόλυση των βομβίνων, ενώ ωφέλιμα έντομα και ακάρεα θα πρέπει να εξαπολύονται 1-2 εβδομάδες αργότερα στο θερμοκήπιο.
8. Spinetoram
Εντομοκτόνο επαφής και στομάχου με διελασματική κίνηση στους φυτικούς ιστούς. Ανήκει στην ομάδα των σπινοσινών. Επιδρά δεσμεύοντας τους υποδοχείς της ακετυλοχολίνης του κεντρικού νευρικού συστήματος των εντόμων, προκαλώντας τους παράλυση και θάνατο. Σε θερμοκήπια που χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα από την ομάδα των σπινοσυνών, ο παραγωγός θα πρέπει να περιμένει για τουλάχιστον 24 ώρες μέχρι την εξαπόλυση των βομβίνων, ενώ ωφέλιμα έντομα και ακάρεα θα πρέπει να εξαπολύονται 1-2 εβδομάδες αργότερα στο θερμοκήπιο.
9. Tau fluvalinate
Εντομοκτόνο με δράση επαφής και στομάχου στο νευρικό σύστημα των εντόμων. Διαθέτει πολύ καλή αρχική αποτελεσματικότητα και διάρκεια δράσης. Η πλήρης αποτελεσματικότητά του διαπιστώνεται περίπου 3 ημέρες μετά την εφαρμογή και διαρκεί μέχρι 14 ημέρες. Έχει παράλληλα και ακαρεοκτόνο δράση.
Παρ’ όλα αυτά, η εφαρμογή τακτικών επιθεωρήσεων στον αγρό για την παρακολούθηση των πληθυσμών του εντόμου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος. Επιπλέον, θα πρέπει να γίνονται εναλλαγές μεταξύ σκευασμάτων που περιέχουν δραστικές ουσίες με διαφορετικό μηχανισμό δράσης, που δεν παρουσιάζουν διασταυρωτή ανθεκτικότητα ώστε να μειώνεται η πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας από το έντομο.
Καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματική διαχείριση και αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού αλλά και την εξασφάλιση της υψηλής ποσότητας και ποιότητας του παραγόμενου βάμβακος, θα διαδραματίσει η καλή κατανόηση του βιολογικού κύκλου του εντόμου και της ζημιάς που προκαλεί στην καλλιέργεια του βαμβακιού. Επιπλέον, η εκπαίδευση των παραγωγών από τις αρμόδιες αρχές της περιοχής ώστε να είναι σε θέση και να μπορούν να υιοθετήσουν το κατάλληλο σύστημα ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας για την περίπτωση τους μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην εξασφάλιση της ποσότητας και της ποιότητας της παραγωγής τους και συνεπώς του εισοδήματος τους.
