Το κλάδεμα του αμπελιού

Το αμπέλι είναι ένα φυτό το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα είδος καλλιέργειας το οποίο είναι διαδεδομένο τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Δεν πρέπει λοιπόν να αμελούμε την περιποίησή του.

Με τον όρο "κλάδεμα" αναφερόμαστε στην αφαίρεση ζωντανών τμημάτων του πρέμνου όπως βραχίονες, κληματίδες, φύλλα και βλαστοί. Είναι ίσως η σημαντικότερη αμπελοκομική εργασία καθώς καθορίζει κατά πολύ την ποιότητα και την ποσότητα των σταφυλιών στην εποχή του τρύγου. Σκοπός του κλαδέματος είναι η ρύθμιση της ανάπτυξης και η εύνοια της παραγωγικότητας του πρέμνου.

Αναλόγως την εποχή που εφαρμόζεται, το κλάδεμα διακρίνεται σε θερινό και χειμερινό.

Θερινό κλάδεμα (βλαστολόγημα, κορυφολόγημα, ξεφύλλισμα)

Πραγματοποιείται κατά τους θερινούς μήνες και πρόκειται για τη διαδικασία αφαίρεσης κάποιου μέρους της νέας βλάστησης και των φύλλων. Είναι ιδιαίτερα σημαντική εργασία διότι βοηθάει στην επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ της βλάστησης και της παραγωγής. Με το θερινό κλάδεμα καταφέρνουμε να δημιουργούμε τις ιδανικές, κατά περίπτωση, κλιματικές συνθήκες σε κάθε πρέμνο: ρυθμίζεται ο αερισμός και η αναλογία φωτισμού/ σκίασης της βλάστησης και αποφεύγεται το ηλιακό έγκαυμα των σταφυλιών.

Χειμερινό κλάδεμα

Διακρίνεται σε κλάδεμα διαμόρφωσης και κλάδεμα καρποφορίας.

Το κλάδεμα διαμόρφωσης πραγματοποιείται κυρίως κατά τα πρώτα έτη ζωής του πρέμνου και έχει ως σκοπό να του δοθεί ένα κατάλληλο και παραγωγικό σχήμα. Στην πορεία της ζωής του αμπελιού μας είναι πιθανό να εφαρμοστεί κλάδεμα διαμόρφωσης, αν υπάρξει ανάγκη επαναπροσδιορισμού του σχήματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κάθε ποικιλία αμπέλου έχει διαφορετικές ανάγκες και απαιτήσεις και πως σημαντικό ρόλο παίζουν οι κλιματικές συνθήκες και τα εδαφολογικά χαρακτηριστικά του κάθε αμπελώνα.

Από τα σχήματα διαμόρφωσης, 3 είναι αυτά που ξεχωρίζουμε και συναντάμε πιο συχνά:

1.  Κυπελλοειδές
2.  Γραμμικό, με πιο διαδεδομένα να είναι τα:
α) Royat
β) Guyot
3.  Κρεβατίνα / Πέργκολα

Το κυπελλοειδές σχήμα έχει κορμό ύψους τουλάχιστον 15cm ενώ φέρει κατ' ελάχιστον 3 βραχίονες που ξεκινούν από τον κορμό και "απομακρύνονται" ο ένας από τον άλλον, σχηματίζοντας έτσι τη μορφή ενός κυπέλλου. Είναι ένα σύστημα όμορφο και λιτό, μπορεί να αποκτήσει εύκολα το τελικό του σχήμα και συνήθως δεν απαιτούνται υψηλές δαπάνες υποστύλωσης.

Το κυπελλοειδές σύστημα διαμόρφωσης συναντάται στην Ελλάδα αλλά και στην Ιταλία, την Ισπανία και κυρίως στη Γαλλία στις περιοχές Beaujolais, Languedoc-Roussillon, Vallée du Rhône κλπ.

Κυπελλοειδές σύστημα διαμόρφωσης σε αμπελώνα στην περιοχή Côtede Brouilly, Beaujolais, Γαλλία 

Στο γραμμικό σχήμα τα πρέμνα φυτεύονται και εξελίσσονται σε γραμμές (εξ' ου και γραμμικό). Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η ανάγκη υποστύλωσης του κύριου κορμού, των πλευρικών βραχιόνων και του φυλλώματος του πρέμνου σε, συνήθως, 3 οριζόντια σύρματα. Ανάλογα με το σύστημα διαμόρφωσης τα σύρματα τοποθετούνται σε διάφορα ύψη και αποστάσεις μεταξύ τους. Ο κύριος λόγος χρήσης και εξάπλωσης των γραμμικών σχημάτων είναι η εκμηχάνιση της καλλιέργειας του αμπελιού καθώς είναι πολύ πιο εύκολο να περάσουνε ανάμεσα στις γραμμές τα γεωργικά μηχανήματα π.χ. τρακτέρ, ώστε να κάνουν προληπτικούς φυτοπροστατευτικούς ψεκασμούς, μηχανικό - και όχι χειρωνακτικό - τρύγο κ.α..

Πιο αναλυτικά, στο γραμμικό σχήμα Royat συναντούμε επίσης έναν κορμό ύψους έως 50cm και στην κορυφή του μπορεί να υπάρχει είτε ένας (απλό Royat) είτε δύο (διπλό Royat) βραχίονες, οι οποίοι είναι κυρτωμένοι παράλληλα με το σύρμα στήριξης (στη διπλή μορφή ο δεύτερος βραχίονας κυρτώνεται αντιδιαμετρικά του πρώτου, βλ. φωτογραφία). Σιγά σιγά οι βραχίονες αυτοί θα ξυλοποιηθούν και θα γίνουν κάθετοι μικροί κορμοί όπου θα υπάρχουν κεφαλές με 2 έως 4 οφθαλμούς, ανάλογα με την ποικιλία. 

Το σύστημα διαμόρφωσης Royat απαντάται στην Ελλάδα και σε όλη τη μεσόγειο ενώ στη Γαλλία το συναντούμε κυρίως στη Βουργουνδία και στην Καμπανία. 

Διπλό Royat σε αμπελώνα στην περιοχή Grass Valley, Καλιφόρνια, Η.Π.Α.

Στο σχήμα διαμόρφωσης Guyot θα λέγαμε ότι σε γενικές γραμμές ακολουθούνται τα βήματα της διαμόρφωσης του Royat με μια όμως πολύ βασική διαφορά: Κλαδεύεται ο ένας βραχίονας (¨αμολητή¨) στα περίπου 10 μάτια, αναλόγως την ποικιλία, και ο άλλος βραχίονας κλαδεύεται στα 2 μάτια (¨κεφαλή¨). Η αμολητή είναι αυτή που θα μας δώσει την παραγωγή ενώ η κεφαλή θα μας δώσει δύο νέους βλαστούς. Την επόμενη χρονιά, ο ανώτερος βλαστός της κεφαλής θα είναι η νέα αμολητή και ο κατώτερος η νέα κεφαλή. Με τον τρόπο αυτό λοιπόν οι αμπελουργοί έχουν τη δυνατότητα να ανανεώνουν τους παραγωγικούς βραχίονες κάθε χρόνο!

Όπως στο σχήμα Royat, έτσι και στο Guyot μπορούμε να έχουμε μία αμολητή ή δύο (απλό ή διπλό Guyot αντίστοιχα).

Το σύστημα διαμόρφωσης Guyot το βρίσκουμε πολύ συχνά στην Ελλάδα και σε όλες τις μεσογειακές χώρες, ενώ είναι διαχρονικά ο πρωταγωνιστής του αμπελώνα του Μπορντό. 

Διπλό Guyot σε αμπελώνα στην περιοχή Cognac, Γαλλία

Στο σύστημα διαμόρφωσης κρεβατίνα, πρακτικά εκμεταλλευόμαστε το κύριο γνώρισμα του αμπελιού δηλαδή το ότι μπορεί να αναρριχηθεί.  Έτσι, κατά το πρώτο έτος ζωής του κρατούμε έναν δυνατό βραχίονα τον οποίο κλαδεύουμε στα 2 μάτια. Το δεύτερο έτος, από τις 2 κληματίδες που θα έχουν προκύψει, διατηρούμε την πιο δυνατή και πιο ίσια και το καλοκαίρι της παρέχουμε υποστήριξη. Το επόμενο καλοκαίρι είναι η στιγμή που θα δώσουμε το τελικό σχήμα στο πρέμνο. Επιλέγουμε τον πιο δυνατό και ίσιο βραχίονα και τον δένουμε έτσι ώστε να καταφέρει να καλύψει όλο το ύψος της πέργκολάς μας. Στην πορεία, αυτός ο βραχίονας θα εξελιχθεί στον κεντρικό κορμό από όπου θα ξεκινούν 3-4 αμολητές εκατέρωθεν οι οποίες θα δίνουν την ετήσια παραγωγή.

Σύστημα διαμόρφωσης κρεβατίνα

Την κρεβατίνα τη βρίσκουμε σε πολλές παραλλαγές παγκοσμίως, ενώ στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού ονομάζεται πέργκολα. Αποτελεί το βασικότερο σύστημα διαμόρφωσης στην αμπελουργική ζώνη Valpolicella της Ιταλίας, χαρίζοντας έτσι ένα μοναδικό τοπίο στους κατοίκους και στους επισκέπτες της περιοχής.

Πέργκολα σε αμπελώνα στην περιοχή Soave, Ιταλία

Ας μην ξεχνάμε ασφαλώς και το σύστημα διαμόρφωσης κουλούρα, το οποίο στον ελληνικό αμπελώνα απαντάται αποκλειστικά στη Σαντορίνη. Πρόκειται για μια καλλιεργητική τεχνική που σκοπός της είναι να προφυλάξει το πρέμνο και τα σταφύλια από τους δυνατούς ανέμους του Αιγαίου πελάγους και τις καυτές ακτίνες του ήλιου. 

Κουλούρα σε αμπελώνα της Σαντορίνης

Το κλάδεμα καρποφορίας εφαρμόζεται κάθε χρόνο, εφόσον περάσουν τα πρώτα 3-4 χρόνια φύτευσης όπου το πρέμνο έχει πάρει το τελικό του σχήμα διαμόρφωσης. Σκοπός του κλαδέματος καρποφορίας είναι η ρύθμιση της παραγωγικής ικανότητας που θα οδηγήσει σε έναν τρύγο υψηλής ποιότητας. Διακρίνεται σε βραχύ, μακρό και μικτό κλάδεμα.

Στο βραχύ κλάδεμα καρποφορίας κλαδεύουμε την κεφαλή και αφήνουμε έως 3 οφθαλμούς. Εφαρμόζεται σε ποικιλίες που οι καρποφόροι οφθαλμοί βρίσκονται στη βάση των κληματίδων και σε περιοχές με ζεστό και ξερό κλίμα όπου μας ενδιαφέρει να ισορροπήσουμε τη βλάστηση με το φορτίου του καρπού. Βραχύ κλάδεμα εφαρμόζεται στην ποικιλία Syrah.

Στο μακρό κλάδεμα καρποφορίας ο παραγωγικός βραχίονας κλαδεύεται στους 4 έως 12 οφθαλμούς και ονομάζεται "αμολητή". Συνεπώς, εφαρμόζεται σε ποικιλίες όπου οι καρποφόροι οφθαλμοί βρίσκονται μακριά από τη βάση της κληματίδας. Μακρό κλάδεμα εφαρμόζεται στην ποικιλία Chardonnay.

Στο μικτό κλάδεμα καρποφορίας κλαδεύουμε μια κεφαλή στους 2-3 οφθαλμούς και κρατάμε μια αμολητή στους 4 έως 12 οφθαλμούς, φροντίζοντας η αμολητή μας να βρίσκεται πάντα πιο πάνω από την κεφαλή. Μικτό κλάδεμα εφαρμόζεται στην ποικιλία Pinot noir.

Η επιλογή του κλαδέματος καρποφορίας εξαρτάται από το είδος και τον κλώνο της ποικιλίας, τη γονιμότητα των οφθαλμών, τις κλιματολογικές συνθήκες και τις εδαφολογικές ιδιαιτερότητες του αμπελώνα.