Το αυγό είναι το μέσο αναπαραγωγής των πτηνών που εξασφαλίζονται οι ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης και διατροφής για την ανάπτυξη του νεοσσού. Το αυγό χρησιμοποιείται και στη διατροφή του ανθρώπου καθώς έχει υψηλή διατροφική αξία.
Τα βασικότερα μέρη του αυγού είναι το ασπράδι, ο αεροθάλαμος, ο κρόκος και το κέλυφος. Το ασπράδι αποτελείται από τον εξωτερικό αραιό, τον εξωτερικό πυκνό, τον εσωτερικό αραιό, το εσωτερικό πυκνό (χαλαζοφόρο στρώμα) και την χάλαζα. Ο αεροθάλαμος αποτελείται από την εξωτερική και την εσωτερική μεμβράνη κελύφους. Ο κρόκος αποτελείται από τον βλαστικό δίσκο (βλαστόδερμα), τον λεκιθινό υμενα, τον λαιμό, τον λευκό πυρήνα και τις ομοκεντρικές στιβάδες. Τέλος, το κέλυφος αποτελείται κυρίως από την επιδερμίδα, το κυρίως κέλυφος, την εξωτερική και εσωτερική μεμβράνη.
Ο αεροθάλαμος σχηματίζεται κατά τη διάρκεια γέννησης του αυγού όταν πέφτει η θερμοκρασία από τους 41ºC στη θερμοκρασία περιβάλλοντος. Ο αεροθάλαμος θωρείται ο δείκτης της καλής συντήρησης - ηλικίας του αυγού.
Το κέλυφος είναι εκείνο το οποίο προστατεύει το έμβρυο από την προσβολή από παθογόνα και από μηχανικούς τραυματισμούς. Επίσης, παρέχει στο έμβρυο τα απαραίητα θρεπτικά στοιχεία και κυρίως ασβέστιο, εξασφαλίζει την επικοινωνία του με το εξωτερικό περιβάλλον και κυρίως γίνεται ανταλλαγή αερίων και επιτυγχάνει την υδατική ισορροπία. Το 95% του κελύφους αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο.
Η ποιότητα του αυγού σχετίζεται με το μέγεθος, το βάρος, το σχήμα και το χρώμα του. Το μέγεθος και το βάρος επηρεάζεται από:
Το σχήμα του αυγού θα πρέπει να είναι ωοειδές με οξύ και αμβλύ άκρο τα οποία μπορεί να αλλοιώνονται λόγω ασθενειών και του όγκου στον ωαγωγό. Τέλος, το χρώμα έχει αποχρώσεις από λευκό έως καφέ και επηρεάζεται από την παρουσία ή μη της ωοπορφυρίνης.
Πριν την έναρξη της εκτροφής θα πρέπει να γίνεται σχολαστικός καθαρισμός και απολύμανση των εγκαταστάσεων, να τοποθετηθεί η στρωμνή η οποία ρυθμίζει την υγρασία του θαλάμου και να ελεγχθεί εάν ο εξοπλισμός έχει καλή λειτουργία. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να ελέγχονται οι ταϊστρες, οι ποτίστρες, τα θερμόμετρα και οι θερμομητέρες. Επίσης, είναι σημαντικό να εφαρμόζεται πρόγραμμα μυοκτονίας και εντομοκτονίας.
Ο θάλαμος χρειάζεται να θερμαίνεται τουλάχιστον ένα εικοσιτετράωρο πριν την άφιξη των νεοσσών και να έχει εξοπλιστεί πλήρως.
Για τον σχεδιασμό της επιτρεπόμενης πυκνότητας στέγασης των ορνίθων λαμβάνονται υπόψη τα εξής:
Η πυκνότητα στέγασης όταν είναι υψηλότερη από την επιτρεπτή μειώνει τον ρυθμό ανάπτυξης των ζώων. Μειώνεται επίσης ο συντελεστής μετατρεψιμότητας, η ομοιομορφία της εκτροφής καθώς αυξάνεται ο δείκτης θνησιμότητας, όπως και το ποσοστό απορριπτέων σφάγιων.
Δεν έχουν πιστοποιηθεί ελληνικές φυλές ορνίθων καθώς δεν έχουν εκτραφεί ποτέ συστηματικά. Υπάρχουν οργανωμένες εκτροφές από ντόπιες κότες ελευθέρας βοσκής οι οποίες εκτρέφονται κυρίως σε απομονωμένες περιοχές, είναι μικρές σε μέγεθος, έχουν χαμηλότερες διατροφικές ανάγκες, γεννούν περισσότερα αυγά σε σχέση με ξένες φυλές και μπορούν να επωάζουν και να ανατρέφουν νεοσσούς. Οι ντόπιες κότες έχουν ανεπτυγμένη την ικανότητα πτήσης, προτιμούν να κουρνιάζουν σε ψηλά σημεία δέντρων και έχουν έντονο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ωστόσο, στην Ελλάδα κατά βάση προτιμώνται ξένες φυλές.
Οι βασικότερες ράτσες κότας είναι:
Υπάρχουν και οι κότες που έχουν κατσαρό τρίχωμα οι οποίες εντοπίζονται στη Λαμία, την Πελοπόννησο και τη Λέσβο.
Η φυλή Leghorn έχει καταγωγή από την Τοσκάνη της Ιταλίας, εκτρέφεται ως κότα αυγοπαραγωγής και γεννά αυγά λευκού χρώματος, γύρω στα 55 γραμμάρια. Οι κότες έχουν χρώμα λευκό και κόκκινο, μαύρη και κόκκινη ουρά ή πολλές φορές μπορεί να έχει χρωματισμό μαύρο, κιτρινωπό ή σκούρο καφέ και απλό λειρί. Έχουν λευκούς λοβούς και φωτεινό κίτρινο χρώμα ποδιών. Τα πλήρως ανεπτυγμένα αρσενικά έχουν ένα εύρος σωματικού βάρους από 2,4 - 3,4 κιλά, οι όρνιθες από 2 - 2,5 κιλά, οι νεαροί κόκορες από 2,7 - 3 κιλά και οι πουλάδες από 2 - 2,2 κιλά. Ωστόσο, οι πιο μικρόσωμες ράτσες φτάνουν σε βάρος έως το 1 κιλό τα αρσενικά και έως τα 900 γραμμάρια τα θηλυκά.
Η φυλή Rhode Island Red έχει αναπτυχθεί στη Μασαχουσέτη και είναι διπλής κατεύθυνσης, δηλαδή είναι και αυγοπαραγωγικές και κρεοπαραγωγικές. Για τον λόγο αυτό προτιμώνται για οικόσιτες εκτροφές. Έχουν χαρακτηριστικό χρώμα σκούρο καφέ που σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται μαύρο και οι νεοσσοί ένα ένα ελαφρύ καφέ. Τα μάτια τους είναι κοκκινοπορτοκαλί, το ράμφος τους κοκκινοκαφέ και τα πόδια τους κίτρινα με λίγες περιοχές να έχουν κάποιες φορές κόκκινο χρώμα. Τα αρσενικά ζυγίζουν συνήθως κατά μέσο όρο 4 κιλά και οι όρνιθες 3 κιλά.
Η φυλή χρησιμοποιείται για τη δημιουργία υβριδίων λόγω των επιθυμητών τους χαρακτηριστικών και κυρίως της ικανοποιητικής τους αυγοπαραγωγής. Γεννούν καφέ αυγά και κατά μέσο όρο μια υγιής όρνιθα γεννά 5 με 7 αυγά κάθε εβδομάδα. Τέλος είναι ζώα αντοχής.
Η φυλή New Hampshire προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και είναι διπλής κατεύθυνσης, δηλαδή είναι αυγοπαραγωγικές και κρεοπαραγωγικές. Ωστόσο χρησιμοποιείται περισσότερο για κρεοπαραγωγική κατεύθυνση. Είναι πτηνά μεσαίου βάρους που δίνουν παχύ σφάγιο. Τα ενήλικα πουλερικά έχουν καφεκόκκινο χρωματισμό και αρκετά ομοιόμορφες αποχρώσεις. Είναι μεγαλόσωμες με φτέρωμα που αναπτύσσεται ταχέως και οι πουλάδες προστατεύουν τα μικρά τους.
Το σώμα τους έχουν χρωματισμό φωτεινό κόκκινο και έχουν απλό λειρί μεσαίου μεγέθους. Γεννούν βαθύ καφέ αυγά, περίπου 155 αυγά ανά κότα κάθε έτος, βάρους 60 - 70 γραμμάρια. Το βάρος τους κατά μέσο όρο είναι γύρω στα 4 κιλά για τα αρσενικά και 3 κιλά για τα θηλυκά. Είναι ανταγωνιστική φυλή με πουλερικά άλλης φυλής.
Η φυλή Plymouth Rock (ή αλλιώς Rocks ή Barred Rocks) έχει καταγωγή από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Είναι διπλής κατεύθυνσης, δηλαδή είναι αυγοπαραγωγικές και κρεοπαραγωγικές με αντοχή στο κρύο, επομένως είναι ιδανική επιλογή για οικόσιτη εκτροφή. Είναι φυλή που έχει μεγάλη διάρκεια ζωής και οι κότες είναι μεγάλου μεγέθους. Έχουν μεγάλη πλάτη και γεμάτο στήθος. Τα πόδια τους έχουν κίτρινο χρωματισμό, το πρόσωπό τους είναι κόκκινο και έχει κόκκινους λοβούς και κίτρινο ράμφος, ενιαίο λειρί και καφέ μάτια. Στα διάφορα μέρη του πλανήτη οι χρωματισμοί τους ποικίλλουν, με οκτώ να είναι επίσημα καταγεγραμμένοι.
Έχουν καλή ωοτοκία και φαίνεται από από τη γεμάτη και βαθειά κοιλιά τους. Τα φτερά τους έχουν χαλαρή σύνδεση και είναι μικρού μεγέθους. Είναι ήρεμη φυλή τόσο με άλλα κοτόπουλα όσο και με τον άνθρωπο.
Τα αυγά της φυλής Plymouth Rock είναι μεγάλου μεγέθους, χρώματος από ανοιχτό καφέ που μπορεί να γίνεται και πιο σκούρο. Δίνουν αυγά και τον χειμώνα αλλά με μειωμένη παραγωγή. Η πουλάδα έχει κατά μέσο όρο βάρος ίσο με 2,7 κιλά, ο μικρός κόκορας 3,5 κιλά, η κότα 3,5 κιλά και ο κόκορας 4,3 κιλά.
Η φυλή Cornish είναι η πιο μεγαλόσωμη φυλή που έχει καταγραφεί, με το βάρος του κόκορα να φτάνει τα 5 κιλά, της κότας και του μικρού κόκορα 4 κιλά και των μικρών κοτόπουλων 3,2 κιλά. Έχουν χαρακτηριστική εμφάνιση λόγω του πλούσιου φτερώματός τους που τους δίνει ακόμα μεγαλύτερο όγκο. Το χρώμα του φτερώματος είναι συνδυασμός του μαύρου, μπλε, του ασημί, του χρυσαφένιου και του λευκού. Επιλέγεται συχνά ως οικόσιτο πτηνό καθώς είναι φιλικό με τον άνθρωπο και τα άλλα πτηνά.
Στην φυλή αυτή συναντάται και μια άλλη ποικιλία που έχει πιο κατσαρό φτέρωμα και γι’ αυτό τα πτηνά ονομάζονται “Κατσαρά”. Η φυλή έχει καλές μητέρες που προσέχουν τα μικρά τους αλλά και άλλα κοτόπουλα διαφορετικών φυλών και δίνουν αρκετή ποσότητα αυγών μια δεδομένη, συνήθως, χρονική περίοδο.
