Η σόγια είναι το σπουδαιότερο καρποδοτικό ψυχανθές στον κόσμο σε ό,τι αφορά τη χρήση της στη διατροφή του ανθρώπου και στη διατροφή των ζώων. Επίσης, προσφέρει το 52% των ελαιούχων σπόρων παγκοσμίως. Το γένος Glycine περιλαμβάνει 40 είδη, μόνο όμως το είδος Glycine max έχει γεωργικό ενδιαφέρον. Τα βασικά προϊόντα είναι το σογιάλευρο και το σογιέλαιο. Η υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και μάλιστα υψηλής βιολογικής αξίας την κάνει πολύτιμη ζωοτροφή. Οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή είναι οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία και η Αργεντινή.
Οι προσπάθειες καλλιέργειας στην Ελλάδα ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1930 όπου και ξεκίνησε ως επίσπορη και αργότερα ως κανονική ανοιξιάτικη, αντικαθιστώντας σε κάποιες περιπτώσεις τον αραβόσιτο και το βαμβάκι.
Οι αποδόσεις μπορεί να φτάσουν και μέχρι τα 400-500 Kg/στρέμμα.
Η σόγια φυτρώνει σε θερμοκρασία γύρω στους 10°C, αν και υπάρχουν ποικιλίες που φυτρώνουν σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Πρόκειται για φυτό ευαίσθητο στον παγετό και στην κατάκλιση του εδάφους με νερό, ευνοώντας την ανάπτυξη ασθενειών, περιορίζοντας την αζωτοδέσμευση και μειώνοντας σημαντικά τις αποδόσεις.
Η σόγια προτιμά περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική υγρασία, δυνατότητα άρδευσης και εδάφη βαθιά, γόνιμα, καλά αποστραγγιζόμενα, ελαφρά όξινα (pH 6-7) και με επάρκεια σε οργανική ουσία. Πρόκειται για μια καλλιέργεια ευαίσθητη στην αλατότητα.
Για την καλλιέργεια της, ακολουθείται η κατεργασία του εδάφους που εφαρμόζεται στις ανοιξιάτικες καλλιέργειες, όπως π.χ. καλαμπόκι. Περιλαμβάνει φθινοπωρινό όργωμα, καταπολέμηση των ζιζανίων κατά τη διάρκεια του χειμώνα και προετοιμασία της σποροκλίνης για τη σπορά. Ιδιαίτερη φροντίδα πρέπει να καταβάλλεται για δημιουργία καλής και επίπεδης σποροκλίνης. Η κακή προετοιμασία δυσκολεύει την έξοδο των κοτυληδόνων. Η επιφάνεια του εδάφους πρέπει να είναι καλά ισοπεδωμένη, όχι μόνο για διευκόλυνση του φυτρώματος αλλά και για να είναι δυνατή η μηχανική συγκομιδή των κατώτερων λοβών. Σε ορισμένες περιοχές εφαρμόζονται με επιτυχία και οι τεχνικές της μειωμένης κατεργασίας, αλλά θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την καλή αντιμετώπιση των ζιζανίων, καθώς η σόγια δεν μπορεί να ανταγωνιστεί μεγάλο πληθυσμό τους.
Για επίσπορη καλλιέργεια σόγιας, η σπορά μπορεί να γίνει μετά από κανονική κατεργασία του εδάφους (όργωμα με ενσωμάτωση των υπολειμμάτων της κύριας καλλιέργειας και ψιλοχωματισμός του εδάφους), ή με μειωμένη κατεργασία, δηλαδή σπορά στην καλαμιά του χειμερινού σιτηρού αφού απομακρυνθεί ή διασκορπιστεί η μάζα του άχυρου που αφήνει η θεριζοαλωνιστική μηχανή. Η καλαμιά των σιτηρών δυστυχώς, περιέχει φυτοτοξικές ουσίες που επηρεάζουν δυσμενώς την ανάπτυξη των φυτών της σόγιας και χρειάζονται πειράματα αξιολόγησης ποικιλιών για την επιλογή ανθεκτικών τύπων σόγιας.
Η σόγια αν και μπορεί να καλλιεργηθεί συνεχώς για αρκετά χρόνια στον ίδιο αγρό χωρίς σημαντική μείωση των αποδόσεων, επωφελείται από την αμειψισπορά. Επίσης, από την αμειψισπορά επωφελούνται και οι καλλιέργειες με τις οποίες εναλλάσσεται. Στη χώρα μας εντάσσεται στο σύστημα αμειψισποράς των αρδευόμενων καλλιεργειών, καθώς για ικανοποιητικές αποδόσεις, το νερό των βροχοπτώσεων δεν είναι αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες της. Δεν αναφέρονται περιορισμοί όσον αφορά στο είδος του φυτού που προηγείται ή ακολουθεί την καλλιέργεια της σόγιας. Συνήθως είναι βαμβάκι, καλαμπόκι, ζαχαρότευτλα, ή σιτάρι. Η σόγια, όταν η απόδοσή της είναι ικανοποιητική, αφαιρεί άζωτο από το έδαφος, γιατί μόνο από την αζωτοδέσμευση δεν μπορεί να καλύψει την ποσότητα του που απομακρύνεται με το συγκομιζόμενο σπόρο. Με τα υπολείμματά της, επιστρέφει στο έδαφος μικρή ποσότητα αζώτου. Όσον αφορά την επίδραση της σόγιας στην απόδοση των επόμενων καλλιεργειών, τα αποτελέσματα ποικίλουν. Ως ευνοϊκές επιδράσεις της καλλιέργειας της σόγιας στην αμειψισπορά, μπορούν να αναφερθούν η βελτίωση της δομής του εδάφους και ο περιορισμός εχθρών και ασθενειών.
Το φύτρωμα της σόγιας είναι επίγειο και κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η εμφάνιση των φυτών πάνω από το έδαφος αρχίζει 4-5 ημέρες μετά από τη σπορά. Η περιεκτικότητα του σπόρου σε υγρασία 50% είναι απαραίτητη για τη βλάστησή του. Η ελάχιστη θερμοκρασία για ικανοποιητικό φύτρωμα είναι οι 10oC.
Διακρίνονται τέσσερα στάδια ανάπτυξης του ριζικού συστήματος της σόγιας σε συνθήκες αγρού:
Στη σόγια παρατηρούνται δύο κύριοι τρόποι ανάπτυξης του υπέργειου τμήματος:
Περιορισμένη & Συνεχής
Στις ποικιλίες περιορισμένης ανάπτυξης, η βλαστική ανάπτυξη του κύριου βλαστού έχει ολοκληρωθεί κατά την έναρξη της άνθησης ή λίγο αργότερα, ενώ στις συνεχούς ανάπτυξης, η βλαστική ανάπτυξη συνεχίζεται και μετά την άνθηση, δηλαδή παρατηρείται ταυτόχρονα βλαστική και αναπαραγωγική ανάπτυξη. Η έναρξη της άνθησης καθορίζεται από το γενότυπο, επηρεάζεται από τις κλιματολογικές συνθήκες, κυρίως από τη φωτοπερίοδο και γίνεται ορατή 25-50 ημέρες από τη σπορά. Η άνθηση και ο σχηματισμός λοβών συνήθως διαρκούν 20-30 ημέρες.
Για τις κλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας, αναλόγως την περιοχή, η σπορά μπορεί να κλιμακωθεί από τα μέσα Απριλίου έως τα μέσα Μαΐου, όταν αφορά κύρια καλλιέργεια. Σαν επίσπορη καλλιέργεια, σπέρνεται αμέσως μετά τη συγκομιδή της κύριας καλλιέργειας, πχ. τέλος Μαΐου όταν προηγείται χορτοδοτικό φυτό (αρακάς κ.ά.) ή τέλος Ιουνίου-αρχές Ιουλίου μετά από χειμερινό σιτηρό. Η σπορά της σόγιας για βόσκηση ή χλωρό χόρτο μπορεί να γίνει αργότερα, συγκριτικά με την καλλιέργεια για παραγωγή σπόρου. Οι μέγιστες αποδόσεις λαμβάνονται με πυκνότητα 25.000-40.000 φυτά/στρέμμα, ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους και την καλλιεργητική τεχνική. Για τη χώρα μας, ο κατάλληλος πληθυσμός προσδιορίστηκε στα 30.000-35.000 φυτά/στρέμμα. Η σπορά μπορεί να γίνει με τις σπαρτικές μηχανές των ανοιξιάτικων καλλιεργειών μετά από την κατάλληλη ρύθμιση. Σπορά ακριβείας γίνεται με τις πνευματικές σπαρτικές μηχανές. Αν συγχρόνως με τη σπορά γίνεται και η λίπανση, ο σπόρος δεν θα πρέπει να έρχεται σε άμεση επαφή με το λίπασμα. Το συνιστώμενο βάθος σποράς είναι 3-5cm και δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 7.5cm. Σε αμμώδη εδάφη ή σε εδάφη που δεν υπάρχει υγρασία στο επιφανειακό στρώμα, ο σπόρος μπορεί να φυτρώσει όταν τοποθετηθεί και σε βάθος 10cm, δεν θα υπάρχει όμως ομοιόμορφο φύτρωμα.
Για απόδοση περίπου 250 kg σπόρου/στρέμμα χρειάζονται 600-1000mm βροχόπτωσης, η οποία θα πρέπει να κατανέμεται ομοιόμορφα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Η πρώτη άρδευση (20-30mm νερού) ίσως χρειαστεί να γίνει είτε πριν τη σπορά είτε αμέσως μετά, για υποβοήθηση του φυτρώματος, όταν το έδαφος έχει περιορισμένη υγρασία. Συνήθως μια άρδευση στο βλαστικό στάδιο είναι αρκετή και υπάρχει περίπτωση να μη χρειαστεί καθόλου εάν βρέξει. Από την έναρξη της άνθησης και κατά τη διάρκεια του γεμίσματος (τέλος Ιουνίου-πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου) συνιστώνται 4-7 αρδεύσεις (30-40mm νερού/άρδευση) ανά τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με τον τύπο εδάφους και την ποικιλία.
Η σόγια έχει σχετικά υψηλές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία, μεγαλύτερες συγκριτικά με το καλαμπόκι, το οποίο, μεταξύ των φυτών μεγάλης καλλιέργειας, συγκεντρώνει στη βιομάζα του από τις υψηλότερες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων. Από τη συνολική ποσότητα των θρεπτικών στοιχείων που απορροφά το φυτό της σόγιας το 70-80% του αζώτου και του φωσφόρου και το 60% του καλίου, συνήθως κατανέμονται στο σπόρο και κατά τη συγκομιδή απομακρύνονται από τον αγρό. Η σόγια αξιοποιεί τη γονιμότητα του εδάφους παράγοντας μεγάλη βλαστική ανάπτυξη, αλλά παρ’ όλο ότι αρχικά με την αύξηση της συνολικής ξηράς ουσίας του φυτού αυξάνεται η απόδοση σε σπόρο, υπάρχει ένα ανώτερο όριο πάνω από το οποίο η απόδοση μειώνεται. Είναι απαραίτητος ο εμβολιασμός των σπόρων γιατί στο έδαφος δεν υπάρχει το κατάλληλο ριζόβιο για την εκμετάλλευση της αζωτοδέσμευσης και μόνο η αζωτούχος λίπανση δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη των μέγιστων αποδόσεων. Σε φτωχά εδάφη συνιστάται προσθήκη φωσφόρου σε ποσότητα 6-8kg/στρέμμα και καλίου σε ποσότητα 8-12kg/στρέμμα.
Η έγκαιρη αντιμετώπιση των ζιζανίων, πριν κλείσουν οι γραμμές, είναι απαραίτητη για τη σόγια, πριν προλάβουν τα ζιζάνια να αναπτυχθούν και υπερισχύσουν των φυτών. Μετά το κλείσιμο των γραμμών, λόγω της αποπνικτικής κατάστασης που δημιουργείται, δεν υπάρχει εμφάνιση νέων ζιζανίων. Η αντιμετώπιση τους γίνεται με καλλιεργητικά μέτρα και με ζιζανιοκτόνα και πολλές φορές με συνδυασμό αυτών των δύο. Σε περίπτωση αποτυχίας της προφυτρωτικής ζιζανιοκτονίας εφαρμόζονται μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα ή 1-2 σκαλίσματα με μηχανικό σκαλιστήρι ή φρεζοσκαλιστήρι. Να τονιστεί ότι θα πρέπει να αποφεύγεται η βαθιά κατεργασία για την αντιμετώπιση των ζιζανίων. Η συγκέντρωση χώματος στη βάση των φυτών κατά το τελευταίο σκάλισμα, τεχνική η οποία εφαρμόζεται στο καλαμπόκι, βοηθά την αποφυγή πλαγιάσματος και την αντιμετώπιση των ζιζανίων επί της γραμμής, όμως συντελεί στη δημιουργία υπερβολικού ριζικού συστήματος. Επίσης, όταν γίνεται μεγάλη συγκέντρωση χώματος, τότε καταστρέφονται οι κατώτεροι ανθοφόροι οφθαλμοί και οι κατώτεροι λοβοί σχηματίζονται πάνω στο έδαφος και έτσι δεν μπορούν να συγκομισθούν. Η ύπαρξη ζιζανίων κατά τη συγκομιδή δυσκολεύει τη σωστή λειτουργία της μηχανής και μειώνει την καθαρότητα του συγκομιζόμενου σπόρου. Για το λόγο αυτό είναι ακόμη συνηθισμένη πρακτική η αφαίρεση των μεγάλων ζιζανίων με το χέρι, στο μέσο της περιόδου ανάπτυξης.
Ασθένειες:
Εχθροί σόγιας:
Στη βιβλιογραφία αναφέρονται διάφορα έντομα και νηματώδεις που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές απώλειες μέχρι και ολική καταστροφή της παραγωγής της σόγιας. Όμως όπως και με τις ασθένειες της σόγιας, έτσι και με τους εχθρούς λίγες είναι οι πληροφορίες που υπάρχουν λόγω της μικρής έκτασης της καλλιέργειάς της αλλά και του μικρού χρονικού διαστήματος.
Ενδεικτικά αναφέροινται οι: Σιδηροσκώληκες, Βρωμούσες και Τετράνυχος.
Η συγκομιδή της καλλιέργειας γίνεται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Για την ανοιξιάτικη καλλιέργεια, η συγκομιδή ξεκινά τέλος Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου, ενώ για την επίσπορη καλλιέργεια μπορεί να φτάσει και τις αρχές του Νοεμβρίου.
Βιβλιογραφία:
Γεωργία Φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας, Δημήτριος Μπιλαλης, Παμαγιώτα Παπαστυλιανού, Ηλιας Σ. Τραυλός, Εκδ. πεδίο
