Ο ηλίανθος καλλιεργείται κυρίως για την παραγωγή εδώδιμου λαδιού και σπόρων. Η καλλιέργεια του ηλίανθου τοποθετείται στα 3000 π.Χ. στην περιοχή της Κεντρικής Αμερικής και χρησιμοποιήθηκε για τροφή και ως διακοσμητικό φυτό.
Η πρώτη σημαντική αύξηση της καλλιεργήσιμης έκτασης σημειώθηκε το 2009, ενώ από το 2010 και μετά η έκταση αυτή σταθεροποιήθηκε στις 650-700 χιλιάδες στρέμματα σε πανελλήνιο επίπεδο, καλλιεργούμενος κυρίως στη Β. Ελλάδα, με κυριότερες περιοχές παραγωγής τους Νομούς Έβρου (50% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων), Σερρών, Ξάνθης και Δράμας. Η σταθερότητα αυτή οφείλεται στην προσαρμοστικότητα που δείχνει σε ποικίλους τύπους εδαφών, όπου με χαμηλές εισροές (άρδευση, λίπανση) μπορεί να πετύχει ικανοποιητικές αποδόσεις, που συνοδεύονται από ανάλογες τιμές που διέπονται από καθεστώς συμβολαιακής γεωργίας. Επίσης η καλλιέργεια του ηλίανθου προσφέρει στη χώρα μας σημαντικές ποσότητες ζωοτροφής (ηλιάλευρο).
Οι στρεμματικές αποδόσεις σε ξηρικά άγονα χωράφια κυμαίνονται από 100-250kg/ στρέμμα, ενώ σε γόνιμα χωράφια, ποτιστικά, που έχουν δεχθεί όλες τις καλλιεργητικές φροντίδες κυμαίνεται από 300 έως 500kg/ στρέμμα.
Οι ηλίανθοι αναπτύσσονται καλύτερα σε τοποθεσίες άμεσης έκθεσης στο ηλιακό φως (6-8 ώρες/ ημέρα). Για μία σωστή και ικανοποιητική άνθηση προτιμούν τις μακρές, ζεστές καλοκαιρινές ημέρες. Άριστες θερμοκρασίες για την ανάπτυξη των σπόρων είναι 24-26°C.
Ο ηλίανθος μπορεί να ευδοκιμήσει σε πολλούς τύπους εδαφών. Τα βαθιά και στραγγιζόμενα εδάφη, που έχουν παράλληλα ικανότητα συγκράτησης νερού, δίνουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Σε φτωχά ξηρικά χωράφια, το νερό στη διάρκεια του καλοκαιριού είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας. Το άριστο εύρος pH είναι 6,5-7,5. Άριστη είναι η προσαρμογή του σε γόνιμα οργανικά εδάφη, που συνοδεύονται από μεγάλες αποδόσεις.
Η σπορά γίνεται νωρίς την άνοιξη και όταν η θερμοκρασία εδάφους σταθεροποιηθεί στους 8°C. Με την πρώιμη σπορά αυξάνονται οι στρεμματικές αποδόσεις και η ελαιοπεριεκτικότητα του σπόρου. Επίσης, το φυτό μπορεί να αξιοποιήσει τις βροχές Μαΐου – Ιουνίου μια που το κρίσιμο στάδιο για την παραγωγή του ηλίανθου είναι το τελείωμα της ανθοφορίας. Η κατάλληλη εποχή σποράς είναι το διάστημα 15 Μαρτίου – 15 Απριλίου, ανάλογα βέβαια με την περιοχή. Η σπορά γίνεται γραμμικά με πνευματικές μηχανές. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών είναι 75cm και επί της γραμμής σποράς 20 – 22cm για γόνιμα – ποτιστικά χωράφια και 25cm για πιο φτωχά και αδύνατα ξηρικά χωράφια.
Η τοποθεσία εγκατάστασης της καλλιέργειας θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ένα καλά στραγγιζόμενο έδαφος. Η προετοιμασία του εδάφους, πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας, απαιτεί σκάψιμο σε βάθος περίπου 0.8 μέτρα για να αποφευχθεί το συμπαγές αυτού. Συνίσταται στελεχοκοπή των φυτικών υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας και ενσωμάτωσή τους με όργωμα το φθινόπωρο. Την άνοιξη συστήνεται κατεργασία με δισκοσβάρνα που αποσκοπεί στην δημιουργία κατάλληλης σποροκλίνης για την εξαφάλιση γρήγορου και ομοιόμορφου φυτρώματος. Στην περίπτωση αδιαπέρατου στρώματος προηγείται κατεργασία με υπεδαφοκαλλιεργητή.
Καλλιεργείται συνήθως ως ξηρική καλλιέργεια. Η άρδευση υπερδιπλασιάζει τις αποδόσεις, αυξάνει την αποτελεσματικότητα της λίπανσης και την περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι
Για την κάλυψη των αναγκών της καλλιέργειας συνίσταται η χορήγηση 8-10 kg/στρ. Ν, 4-6 kg/στρ. P2O5 και 6-8 kg/στρ. Κ2Ο. Η χορήγηση των λιπασμάτων γίνεται με βασική λίπανση κατά της σπορά με λιπασματοδιανομείς ενώ συνηθισμένη είναι και η εφαρμογή της μισής ποσότητας σε νιτρική μορφή σε επιφανειακή εφαρμογή μεταξύ των γραμμών όταν τα φυτά έχουν ύψος 30 cm.
Αγρότιδες:
Η ζημιά προκαλείται από τις προνύμφες οι οποίες δραστηριοποιούνται τη νύχτα και τρέφονται με τα φύλλα, ενώ την ημέρα παραμένουν καρουλιασμενα στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους. Τρέφονται, δημιουργώντας τρύπες στο έλασμα, ενώ οι μεγαλύτερες προσβάλλουν το λαιμό των φυτών κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Οι ώριμες προνύμφες προσβάλουν μόνο νεαρά φυτά με τρυφερούς βλαστούς γιατί αργότερα όταν το στέλεχος σκληραίνει δεν μπορούν να το κόψουν. Τα προσβεβλημένα φυτά κόβονται και πέφτουν.
Μαύρη αφίδα του φασολιού:
Εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό είναι συστροφή των φύλλων, εξασθένηση του που μπορεί να φθάσει ως και στην ξήρανση ιδίως των νεαρών φυτών. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς.
Αλευρώδης του καπνού:
Προσβάλει ένα πολύ μεγάλο αριθμό καλλιεργούμενων και αυτοφυών φυτών και σε συνδυασμό με τη μεγάλη του αντοχή σε εντομοκτόνα προκαλεί σημαντικές ζημιές. Τόσο τα ενήλικα όσο και οι προνύμφες συγκεντρώνονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τρέφονται μυζώντας τους φυτικούς χυμούς. Μόλυνση των φύλλων οδηγεί σε μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας με αποτέλεσμα τα φυτά να παραμένουν νάνα και καχεκτικά, οι βλαστοί συστρέφονται και τελικά ολόκληρο το φυτό μαραίνεται και οδηγείται σε ολική ξήρανση μειώνοντας την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής. Επιπλέον οι αλευρώδεις είναι φορείς σοβαρών ιώσεων υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή.
Μύγα των σπόρων–Υλέμυια:
Η σημαντικότερη ζημιά προκαλείται από τις προνύμφες της πρώτης γενιάς, παρόλα αυτά δεν αποτελεί σημαντικό εχθρό της καλλιέργειας και οι προσβολές περιορίζονται σε τοπικό επίπεδο. Οι προνύμφες τρέφονται με τους βλαστάνοντες σπόρους ή τα νεαρά φυτάρια σχηματίζοντας στοές στο σπόρο. Οι σπόροι δε βλαστάνουν και σε έντονη προσβολή απαιτείται επανασπορά. Τα φυτά που τελικά θα φυτρώσουν εμφανίζονται καχεκτικά με λίγα φύλλα.
Αλτερναρίωση ηλίανθου:
Αρχικά, στα κατώτερα φύλλα εμφανίζονται μικρές, καστανές ως μαύρες, κυκλικές κηλίδες με συγκεντρωτικούς δακτυλίους και χλωρωτική άλω , διαμέτρου 0,2-5mm στην περίπτωση του A. helianthi και 5-20mm του A. alternata. Σταδιακά, οι κηλίδες μεγαλώνουν και συνενώνονται καλύπτοντας μεγάλο μέρος του ελάσματος των φύλλων τα οποία τελικά γίνονται καστανά και ξεραίνονται. Αργότερα παρόμοιες κηλίδες εμφανίζονται και στα ανώτερα φύλλα, στα βράκτια και την ανθοδόχη. Τα προσβεβλημένα φυτά παράγουν σπόρους με μειωμένο βάρος και περιεκτικότητα σε λάδι, αλλά επηρεάζεται και η ποιότητα των σπόρων καθώς μειώνεται η βλαστικότητα και η ζωτικότητά τους.
Κόκκινη σκωρίαση ηλίανθου:
Αρχικά στην πάνω επιφάνεια των κοτυληδόνων ή των κατώτερων φύλλων πιο ανεπτυγμένων φυτών εμφανίζονται μικρές, κυκλικές κιτρινο-πορτοκαλί κηλίδες. Επειδή η μόλυνση ευνοείται από την ύπαρξη υγρασίας, περισσότερες φλύκταινες εμφανίζονται στις άκρες των φύλλων και στα νεύρα και γενικά σε περιοχές που συγκρατούν νερό. Σταδιακά και καθώς τα φυτά ωριμάζουν, στους προσβεβλημένους ιστούς σχηματίζονται οι μαύροι τελειοσωροί του παθογόνου. Τα ασθενή φυτά παράγουν μικρότερο αριθμό σπόρων με μειωμένο βάρος και περιεκτικότητα σε λάδι.
Φόμοψη ηλίανθου:
Εμφάνιση ακανόνιστων, καστανών κηλίδών με κίτρινη άλω στα κατώτερα φύλλα, οι οποίες μεγαλώνουν και συνενώνονται καλύπτοντας μεγάλο μέρος του ελάσματος και τελικά τα φύλλα γίνονται καστανά και ξεραίνονται. Στη συνέχεια εμφανίζονται στη βάση των μίσχων των φύλλων βυθισμένες κηλίδες ανοιχτού καστανού ως κοκκινοκαστανού χρώματος με διάχυτα όρια, μεγέθους ως 15cm. Το μέγεθος των κηλίδων μεγαλώνει και εξελίσσονται σε έλκη, που την περίοδο της άνθησης επεκτείνονται στο στέλεχος. Σε έντονη προσβολή, οι κηλίδες περιβάλουν το στέλεχος και προκαλούν αποδιοργάνωση της εντεριώνης και του αγγειακού συστήματος. Το φυτό σπάει και λυγίζει στο σημείο αυτό λόγω του βάρους του και τελικά ξηραίνεται.
Βακτηριακή χλώρωση των άκρων ηλίανθου:
Τα συμπτώματα μπορούν εύκολα να μπερδευτούν με αυτά της τροφοπενίας σιδήρου ή αζώτου, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση των τροφοπενιών παρατηρείται ξανά-πρασίνισμα των νευρώσεων όταν το πρόβλημα διορθωθεί. Προσβολή των νεαρών φυταρίων οδηγεί σε νανισμό έως και ξήρανση. Αντίθετα, τα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά δεν παρουσιάζουν νανισμό, αλλά παράγουν νέα φύλλα λίγες εβδομάδες αργότερα (διατηρώντας τα χλωρωτικά φύλλα στη μέση) με αποτέλεσμα η μείωση της παραγωγής να είναι ελάχιστη. Παρόλα αυτά, αν την άνοιξη επικρατήσουν χαμηλές θερμοκρασίες και υγρός καιρός τα προσβεβλημένα φυτά μπορεί να ξηραθούν και να πεθάνουν, αλλά και πάλι η μείωση της παραγωγής είναι ελάχιστη.
Πραγματοποιείται είτε χημικά είτε με προληπτικά μέσα που περιλαμβάνουν τη χρήση ανθεκτικών υβριδίων, τη σπορά σε απαλλαγμένο από μύκητες έδαφος ή/και την καταστροφή των μολυσμένων φυτών, την εφαρμογή συστημάτων αμειψισποράς και την καταπολέμηση φυτών ξενιστών.
Για την συγκομιδή χρησιμοποιούνται οι συμβατικές αλωνιστικές μηχανές καλαμποκιού με την προσθήκη ενός μαχαιριού κατάλληλου για τον αλωνισμό του ηλίανθου (ηλιομάχαιρο).
Η συγκομιδή – αλωνισμός, γίνεται όταν υγρασία των σπόρων είναι 9% ή 8-10%. Συγκομιδή με μεγαλύτερη υγρασία δυσκολεύει την αποθήκευσή του, ενώ σε πολύ χαμηλή υγρασία παρατηρούνται απώλειες σπόρων, που την επόμενη χρονιά οδηγούν στην εμφάνιση φυτών εθελοντών.
Βιβλιογραφία:
Γεωργία Φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας, Δημήτριος Μπιλαλης, Παναγιώτα Παπαστυλιανού, Ηλιας Σ. Τραυλός, Εκδ. πεδίο
