Η φιστικιά (Pistacia vera) είναι φυλλοβόλο, καρποφόρο δέντρο με μικρές απαιτήσεις, που παράγει το γνωστό φιστίκι. Είναι δέντρο βραδείας ανάπτυξης και συνήθως εισέρχεται σε αξιόλογη καρποφορία κατά το 8ο-10ο έτος. Είναι αυτοφυές στις μεσογειακές και παραμεσογειακές περιοχές και αποτελεί καλλιεργούμενο είδος στην Ελλάδα από την αρχαιότητα. Ο καρπός της είναι πολύ εύγεστος με πλουσια διατροφική αξία με αποτέλεσμα να αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος διεθνών, όπως για παράδειγμα τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO).
Βοτανική ταξινόμηση: ανήκει στην οικογένεια Anacardiaceae και στο γένος Pistacia sp.. Το είδος που καλλιεργείται κατ’ εξοχήν στην Ελλάδα είναι το Pistacia vera.
Βοτανικά χαρακτηριστικά: φυλλοβόλο, δίοικο, πρωτανδρικό, μεγάλου μεγέθους και μακρόβιο.
Φύλλωμα: έχει φύλλα σύνθετα, περιττόληκτα, κατ’ εναλλαγή, σχήματος ωοειδούς και σχεδόν στρογγυλά στα θηλυκά. Μεταξύ των διαφόρων τύπων αρσενικής φιστικιάς παρουσιάζεται και διαφορετικός αριθμός φυλλαρίων.
Άνθος: έχει σε άλλα δέντρα αρσενικά και σε άλλα τα θηλυκά του άνθη (δίοικο είδος). Τα θηλυκά άνθη σε αντίθεση με άλλα δέντρα, δεν φέρουν πέταλα ή νεκτάρια και δεν μπορούν να ελκύουν τις μέλισσες.
Καρπός: είναι κάρυο, με δερματώδες περικάρπιο, που κατά την ωρίμανσή του γίνεται μαλακό σαν σφουγγάρι, αποκτά χρώμα λευκοιώδες και αποκολλάται εύκολα από το σκληρό ενδοκάρπιο με λίγη πίεση. Το ενδοκάρπιο κατά κανόνα σχίζει στη ραφή και φαίνονται οι κοτυληδόνες του σπέρματος, που είναι και το εδώδιμο μέρος του καρπού.Ο καρπός της φιστικιάς είναι κάρυο σε αντίθεση με το αράπικο φιστίκι που είναι χέδρωπας και προέρχεται από την αραχίδα, η οποία είναι ποώδες φυτό.
Η κατάταξη των αρσενικών δέντρων σε ομάδες γίνεται με βάση την περίοδο άνθησης τους. Με βάση αυτήν την κατάταξη υπάρχουν οι τύποι Α, Β, Γ και Δ. Τα τύπου Α είναι εκείνα με την πρωιμότερη άνθηση, ενώ τα τύπου Δ με την οψιμότερη. Τα τύπου Β και Γ είναι εκείνα που ανθίζουν μαζί με τα θηλυκά κατά ένα ποσοστό. Τα τύπου Β ένα ποσοστό ανθίζει πριν από τα θηλυκά δέντρα, ενώ στα τύπου Γ ένα ποσοστό ανθίζει μετά από τα θηλυκά.
Στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών αναγράφεται ότι για την Ελλάδα τα αρσενικά δέντρα είναι τα τύπου Α,Β,Γ και οι ποικιλίες Chico και Peters
Η φιστικιά είναι από τα λιγοστά δίοικα είδη, δηλαδή έχει διαφορετικά δέντρα με αρσενικά άνθη και διαφορετικά με θηλυκά άνθη. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι εάν ο παραγωγός θέλει να παράξει καρπό θα πρέπει να βάλει στο ίδιο χωράφι θηλυκά και αρσενικά δέντρα σε αναλογία 7-8:1 αντίστοιχα. Τα αρσενικά δέντρα ανθίζουν νωρίτερα από τα θηλυκά ή ταυτόχρονα, και εξαρτάται από τον τύπο αρσενικού δέντρου (πρωτανδρία). Ο τύπος Γ σχεδόν συνανθεί με τα θηλυκά και γι’ αυτό το λόγο προτιμάται από τους παραγωγούς. Σε έναν οπωρώνα συνήθως υπάρχουν και οι τρεις κλώνοι ή μόνον ο Β και ο Γ κλώνος.
Γενικά ο τύπος Γ συγγενεύει με το θηλυκό περισσότερο από τους υπόλοιπους. Όταν η άνοιξη είναι σχετικά ζεστή τότε οι αρσενικοί τύποι ανθίζουν ακόμη νωρίτερα και το γεγονός αυτό οδηγεί σε μειωμένη καρπόδεση, ακόμη και αν υπάρχει στον οπωρώνα ο κλώνος Γ. Γι’αυτόν τον λόγο, θα πρέπει όπου υπάρχει πρόβλημα να εφαρμόζεται η τεχνητή επικονίαση. Για την εφαρμογή της συλλέγονται αρσενικές ταξιανθίες όταν μερικοί ανθήρες έχουν σχάσει, τοποθετούνται σε χώρο με ελεγχόμενη θερμοκρασία σε ειδικά τελάρα ώστε να περνά η γύρη, στη συνέχεια αυτή συγκομίζεται και τοποθετείται σε βάζα στο ψυγείο μέχρι 5 ημέρες.
Όταν τα θηλυκά δέντρα ανθίσουν και τα στίγματα των ανθέων είναι υποδεκτικά, τοποθετείται σε θειαφιστήρι ή σε ειδικό μηχάνημα για μεγάλους οπωρώνες ένα μείγμα από γύρη και Talk, σε αναλογία 1:5 και στη συνέχεια σκονίζονται οι ταξιανθίες των θηλυκών δέντρων. Έτσι, η γύρη επικάθεται στα στίγματα, βλαστάνει και τέλος γονιμοποιεί τα άνθη. Για να έχουμε ικανοποιητικά αποτελέσματα, η διαδικασία αυτή συνήθως θα πρέπει να επαναλαμβάνεται 2-3 φορές. Ο καιρός θα πρέπει να είναι ξηρός, να μη φυσάει και να εφαρμόζεται τις πρωινές ώρες που τα στίγματα είναι υγρά και υποδεκτικά.
Η ανάπτυξη του καρπού ξεκινά μετά τη γονιμοποίηση του άνθους. Δεν αναπτύσσονται όμως μόνο οι γονιμοποιημένοι καρποί αλλά και ένα μέρος καρπών που δε γονιμοποιήθηκαν ή εκφυλίστηκε το έμβρυό τους. Το ποσοστό αυτών των καρπών δεν μένει σταθερό, διαφέρει ανάλογα με τα χρόνια και τις ποικιλίες. Για την ποικιλία «Αιγίνης» το ποσοστό των κούφιων καρπών, όπως λέγονται κυμαίνεται γύρω στα 20%.
Στους γονιμοποιημένους καρπούς, σταδιακά οι κοτυληδόνες αυξάνονται δηλαδή «γεμίζει» το φιστίκι ενώ η σκλήρυνση του ενδοκαρπίου (κέλυφος φιστικιού) αρχίζει να γίνεται αντιληπτή περίπου 50-60 ημέρες μετά την άνθηση και η ξυλοποίηση ολοκληρώνεται καθώς ο καρπός προχωρεί προς την ωρίμανση. Το περικάρπιο αρχίζει να ξεκολλάει από το σκληρό ενδοκάρπιο γύρω στις 30 ημέρες πριν την ωρίμανση και τότε περίπου ξεκινάει και το σχίσιμο της ραφής του ενδοκαρπίου (άνοιγμα φιστικιού). Το σχίσιμο ξεκινά από τη μύτη του φιστικιού, συνεχίζει προς την επάνω πλευρά και έπειτα προς την κάτω πλευρά. Η ποιότητα του φιστικιού εξαρτάται από το αν το ενδοκάρπιο έχει ανοίξει ή όχι.
Η φιστικιά είναι από τα λίγα δέντρα που εμφανίζουν το φαινόμενο της ξενίας και μεταξενίας. Αυτό σημαίνει ότι η γύρη επηρεάζει σημαντικά τα χαρακτηριστικά του καρπού και του σπέρματος. Για τον λόγο αυτό η γύρη θα πρέπει να προέρχεται από το ίδιο είδος (P. vera).
Από όλα τα είδη του γένους Pistacia μόνο το P. vera έχει την ικανότητα να ανοίγει ο καρπός του, το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό ποιότητας. Το άνοιγμα του φιστικιού είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί τους ερευνητές ως φυσιολογικό και οικονομικό φαινόμενο γιατί από αυτό καθαρά εξαρτάται το εισόδημα των παραγωγών. Τα κλειστά φιστίκια συνήθως πωλούνται στη μισή τιμή απ’ ότι τα ανοιχτά. Το άνοιγμα του φιστικιού διαφέρει ανάλογα την ποικιλία αλλά και την χρονιά.
Παράγοντες που επηρεάζουν το άνοιγμα του φιστικιού είναι ο γονότυπος, η γύρη, η ανεπαρκής κάλυψη αναγκών σε ψύχος, το αυστηρό κλάδεμα, η λίπανση, η άρδευση, ο χρόνος ωρίμανσης των καρπών, οι ασθένειες αλλά και άγνωστοι παράγοντες. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι το υποκείμενο δεν το επηρεάζει.Το περικάρπιο κατά την ωρίμανση των φιστικιών γίνεται δερματώδες, αλλάζει το χρώμα του (λευκό-μελανί) και σκάει ακανόνιστα. Το σπέρμα έχει καλύψει όλο το εσωτερικό του σκληρού ενδοκαρπίου και ο καρπός αποσπάται πολύ εύκολα οπότε και είναι έτοιμος για να συγκομισθεί.
Στη φιστικιά παρατηρείται το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας, δηλαδή τη μεγάλη παραγωγή της μιας χρονιάς διαδέχεται η μικρή ή ανύπαρκτη παραγωγή της επόμενης. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει καθώς γίνεται στο δέντρο οφθαλμόπτωση κατά την τρέχουσα βλάστηση τη χρονιά που σχηματίζονται οι οφθαλμοί, στους βλαστούς που φέρουν την παραγωγή. Οι οφθαλμοί που πέφτουν είναι πάντοτε ανθοφόροι και ποτέ ξυλοφόροι. Το αίτιο που προκαλεί την οφθαλμόπτωση είναι πιθανότατα ορμονικό (αυξίνες και κυτοκινίνες) και θρεπτικό (άζωτο, υδατάνθρακες).
Η φιστικιά είναι δέντρο που για να ευδοκιμήσει και να καρποδέσει χρειάζεται περιοχές με κρύους χειμώνες και μακρά, ζεστά - ξηρά καλοκαίρια. Αναπτύσσεται χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα και σε περιοχές που επηρεάζονται από τη θάλασσα. Επίσης, περιοχές με υψηλές βροχοπτώσεις κατά τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο θα πρέπει να αποφεύγονται καθώς οι καρποί προσβάλλονται από ασθένειες. Τέλος, αναπτύσσεται καλά όταν φυτεύεται σε υψόμετρο έως 650 μέτρα, αλλά δεν θα πρέπει να φυτεύεται άνω των 800 μέτρων.
Για φυτοπροστατευτικούς λόγους, το δενδροκομείο όπου θα γίνει η φύτευση δεν θα πρέπει να έχει ιστορικό προσβολών από παρασιτική σηψιρριζία ή η προηγούμενη φυτία να μην ήταν κάποια ευπαθής σε βερτισιλλίωση. Μια καλλιέργεια που θα πρέπει να μην προϋπάρχει της φιστικιάς είναι το βαμβάκι.
Α. Εδαφικές απαιτήσεις
Η φιστικιά είναι δέντρο που μπορεί να αναπτυχθεί σε διάφορα εδάφη. Μπορεί να αξιοποιήσει εδάφη άγονα, ασβεστώδη και ελαφρώς όξινα, όχι όμως υγρά και συνεκτικά. Καλύτερες αποδόσεις έχουμε όταν το δέντρο καλλιεργείται σε εδάφη ελαφρά που στραγγίζουν πολύ καλά, λιπαίνονται και αρδεύονται συστηματικά.
Β. Κλιματικές απαιτήσεις
Η φιστικιά αναπτύσσεται σε κλίμα ζεστό και ξηρό (Νότια Ελλάδα και νησιά). Ωστόσο, η παραγωγή επεκτάθηκε και βορειότερα, στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα, με μεγάλο ενδιαφέρον στη Θράκη για νέες φυτεύσεις.
Η φιστικιά έχει αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, έχει όμως μεγαλύτερες απαιτήσεις σε χαμηλές θερμοκρασίες κάτω των 7οC για να διακοπεί ο λήθαργος των οφθαλμών. Η άνοιξη δεν θα πρέπει να είναι υγρή γιατί ο βροχερός και υγρός καιρός παρεμποδίζουν τη μεταφορά της γύρης με συνέπεια την επίτευξη μη ικανοποιητικής καρπόδεσης. Επιπλέον ο υγρός και ζεστός καιρός ευνοούν την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών. Το καλοκαίρι θα πρέπει να είναι ζεστό και το φθινόπωρο παρατεταμένο και ζεστό-ξηρό για να ωριμάσει και να συγκομιστεί ο καρπός. Ο καρπός ωριμάζει από τέλη Αυγούστου μέχρι μέσα Σεπτέμβρη, αναλόγως με την ποικιλία.
Στην Ελλάδα τα θηλυκά δέντρα φιστικιάς ανήκουν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στην ποικιλία “Αιγίνης”, ενώ και η ποικιλία “Ποντίκης” έχει αρχίσει να διαδίδεται τα τελευταία χρόνια η οποία προέρχεται από επιλεγμένα σπορόφυτα της ποικιλίας “Αίγινα”.
|
Ποικιλία |
Χαρακτηριστικά καρπού |
Ωρίμανση |
|
Αιγίνης |
|
τέλη Αυγούστου |
|
Φουντουκάτη |
|
μέσα Σεπτέμβρη |
|
Νυχάτη |
|
Αύγουστος |
|
Ποντίκης |
|
μέσα Αυγούστου |
|
Kerman |
|
μέσα Σεπτέμβρη |
Τα υποκείμενα που χρησιμοποιούνται στη φιστικιά είναι κατά κύριο λόγο σπορόφυτα από διάφορα είδη του γένους Pistacia. Ωστόσο, αυτό που χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στην Ελλάδα είναι η τσικουδιά (Pistacia terebinthus cv. tsikoudia) καθώς εμφανίζει καλή συγγένεια με τη φιστικιά (κυρίως με την ποικιλία Αιγίνης) σε προσβολές και αβιοτικούς παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, είναι ανθεκτικό σε πολλά είδη του γένους φυτόφθορα και τους νηματώδεις, το ασβέστιο και τις χαμηλές θερμοκρασίες. Το μειονέκτημα του υποκειμένου αυτού είναι η ευαισθησία του στο βερτιτσίλιο (Verticillium dahliae).
Η φιστικιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό της επιθυμητής ποικιλίας πάνω στο κατάλληλο υποκείμενο με ενοφθαλμισμό. Ως υποκείμενο της φιστικιάς στην Ελλάδα χρησιμοποιείται η τσικουδιά, οι σπόροι της οποίας είτε σπέρνονται κατευθείαν στην οριστική θέση φυτρώνουν, αναπτύσσονται και εμβολιάζονται, είτε σπέρνονται στο σπορείο όπου αναπτύσσονται, μεταφυτεύονται και εμβολιάζονται.
Τα δενδρύλλια της τσικουδιάς αυξάνονται με αργό ρυθμό και μπορεί να χρειαστούν τουλάχιστον 2 χρόνια μέχρις ότου αυτά να είναι έτοιμα να δεχθούν εμβολιασμό σε περιοχές πολύ ξηροθερμικές. Απο μερικούς παραγωγούς προτιμάται να σπείρουν τους σπόρους τσικουδιάς κατευθείαν στην οριστική θέση του οπωρώνα γιατί έτσι το δέντρο αποκτά βαθύ ριζικό σύστημα και μπορεί να ανταπεξέλθει καλύτερα στις συνθήκες λειψυδρίας. Όταν το δενδρύλλιο της τσικουδιάς αποκτήσει πάχος μολυβδοκόνδυλου τότε εμβολιάζεται.
Ο χρόνος εμβολιασμού έχει μεγάλη σημασία. Ο εμβολιασμός μπορείνα αρχίσει από τα μέσα Ιουλίου, όταν οι οφθαλμοί της φιστικιάς έχουν αναπτυχθεί πλήρως και να συνεχιστεί μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Εάν γίνει στα μέσα Ιουλίου και το υποκείμενο καρατομηθεί, τότε το εμβόλιο βλαστάνει γιατί ο οφθαλμός δεν έχει μπει ακόμη σε λήθαργο (διαδικασία με ποσοστά επιτυχίας πάνω από 50%). Ακόμη και αν το δενδρύλλιο κλαδευτεί την άνοιξη τότε το εμβόλιο αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού και του επόμενου, οπότε το δενδρύλλιο θεωρείται αναπτυγμένο.
Υπάρχουν δύο προτεινόμενοι τρόποι εμβολιασμού: ο ενοφθαλμισμός και ο εγκεντρισμός. Ο ενοφθαλμισμός με όρθιο Τ πραγματοποιείται σε σπορόφυτα 1 - 2 ετών, ενώ ο εγκεντρισμός σε δέντρα μεγάλης ηλικίας.
Σε εμπορική κλίμακα είναι προτιμότερο να αγοράζονται έτοιμα, εμβολιασμένα τα δενδρύλλια για την αποφυγή προσβολών. Η επιλογή τους ωστόσο θα πρέπει να γίνεται προσεκτικα, να προέρχεται από πιστοποιημένα φυτώρια, απαλλαγμένα από ασθένειες και εχθρούς. Το πρώτο σημαντικό κριτήριο είναι να διαθέτει καλά ανεπτυγμένο ριζικό σύστημα και υγιές. Επίσης ο εμβολιασμός θα πρέπει να έχει γίνει στο σωστό ύψος, ώστε ύστερα από την φύτευση η ποικιλία να βρίσκεται σε ύψος 50 - 70 εκατοστά από το έδαφος.
Για μεγαλύτερη ασφάλεια για την αποφυγή προσβολών των δενδρυλλίων προτείνεται να καλλιεργείται πριν την εγκατάσταση, ένα έτος πριν, ένα χειμωνιάτικο δημητριακό και μετά τον θερισμό να γίνεται βαθύ όργωμα (30 - 40 cm) και έπειτα ένα φρεζάρισμα. Μετά την καλλιέργεια του εδάφους πρέπει να γίνεται εγκατάσταση του αρδευτικού συστήματος και προσθήκη οργανικού λιπάσματος στις θέσεις φύτευσης.
Η φύτευση των δενδρυλλίων γίνεται το Νοέμβριο με Μάρτιο. Η φιστικιά φυτεύεται κατά τετράγωνα, κατά ρόμβους ή και κατά γραμμές. Το συνηθέστερο είναι κατά τετράγωνα σε συνδυασμό με το ελεύθερο κύπελλο και σε αποστάσεις φύτευσης 6-7 x 6-7μ.. Η αναλογία αρσενικών προς θηλυκών ατόμων θα πρέπει να είναι 1: 6-8 και τα αρσενικά φυτεύονται διάσπαρτα μέσα στον οπωρώνα ώστε να διασφαλίζεται η μεταφορά της γύρης με τον άνεμο σε όλο το χωράφι. Συνήθως, επιλέγεται να φυτευτούν και οι τρεις αρσενικοί τύποι (Α, Β, Γ) αναλόγως την περιοχή.
Η φιστικιά δεν πρέπει να φυτεύεται σε μικρές αποστάσεις ιδιαίτερα όταν το έδαφος είναι αρκετά γόνιμο, γιατί μετά από λίγα χρόνια τα δέντρα καλύπτουν τα κενά μεταξύ τους και δε γίνεται σωστός και καλός αερισμός με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών με τραγικές συνέπειες για την καλλιέργεια.
Η διαμόρφωση του σκελετού του δέντρου είναι κατά βάση ανοικτό κύπελλο έτσι ώστε όλη η κόμη να φωτίζεται και να αερίζεται όσο περισσότερο μπορεί.
Το δέντρο της φιστικιάς έχει αργή ανάπτυξη, η καρποφορία ξεκινάει το 5ο – 6ο έτος της ηλικίας του ενώ στην πλήρη καρποφορία εισέρχεται όταν φτάσει στο 10ο – 12ο έτος. Καρποφορεί σε μέτριας ζωηρότητας μικτούς βλαστούς του προηγούμενου έτους ή σε λεπτοκλάδια, πλάγια, από απλούς ανθοφόρους οφθαλμούς. Στους βλαστούς που είναι προεκτάσεις καρποφορούντων βλαστών σημειώνεται οφθαλμόπτωση. Αφορά μόνο τους ανθοφόρους οφθαλμούς και ξεκινά από την εποχή εκείνη που αρχίζει και η ανάπτυξη του σπέρματος.
Τα αίτια της οφθαλμόπτωσης δεν είναι γνωστά, μπορεί να οφείλεται σε ορμονικά, ή σε θρεπτικά αίτια ή και στα δύο. Παρατηρείται κατά κανόνα, όχι όμως πάντοτε σε φιστικεώνες με εδάφη φτωχά και χωρίς άρδευση. Όποια και αν είναι τα αίτια του φαινομένου αυτού, οδηγεί το δέντρο σε μερική παρενιαυτοφορία δηλαδή οι βλαστοί που θα καρποφορήσουν φέτος δε θα καρποφορήσουν τον επόμενο χρόνο κ.ο.κ.. Λόγω του τρόπου της καρποφορίας τους δέντρου, κάθε χρόνο μετατοπίζεται προς την περιφέρεια και όταν ο καρπός αυξηθεί σε βάρος αναγκάζει τους βλαστούς να κάμπτονται προς τα κάτω και να φτάνουν μέχρι το έδαφος.
Η φιστικιά σε πολλές περιπτώσεις αποδίδει μια ικανοποιητική παραγωγή χωρίς να γίνει άρδευση το καλοκαίρι. Αξιοποιεί τις βροχοπτώσεις του χειμώνα και τα βαθιά υπόγεια ύδατα λόγω του ριζικού της συστήματος που είναι αρκετά βαθύ. Σε τέτοιες περιπτώσεις η λίπανση γίνεται μια φορά και εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων. Οι μεγάλες αποδόσεις έχουμε όταν το δένδρο αρδεύεται τακτικά και κυρίως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (150 m3/στρέμμα/έτος). Όμως μεγάλη προσοχή χρειάζεται στην άρδευση ιδιαίτερα όταν πρόκειται για εδάφη γόνιμα και κάπως βαριά. Σε αυτά τα εδάφη δε γίνεται καμιά άρδευση μέχρι τα μέσα Ιουλίου, δηλαδή μέχρι τότε που αρχίζει η ανάπτυξη του σπέρματος.
Για την καλύτερη επιλογή στρατηγικής λίπανσης θα πρέπει να ακολουθείται πρώτα φυλλοδιαγνωστική, ανάλυση εδάφους και λαμβάνοντας ως βασικό παράγοντα τον τρόπο καλλιέργειας που έχει επιλεγεί πρέπει να παρθεί ένα σχέδιο πριν την όποια εφαρμογή. Επειδή η φιστικιά είναι μία καλλιέργεια με σημαντικό πρόβλημα παρενιαυτοφορίας, δεν είναι δυνατό να υπάρξει ένα γενικό μοντέλο λίπανσης. Σε συνθήκες αγρού, σημαντικά κριτήρια αποτελούν η ζωηρότητα των δέντρων, η ποσότητα και η ποιότητα της παραγωγής.
Η υπερβολική άρδευση και λίπανση οδηγούν το δέντρο σε βλαστομανία με δυσάρεστες συνέπειες για την καρποφορία και την ευπάθεια του σε μυκητολογικές ασθένειες. Σε περίπτωση που το έδαφος είναι ελαφρύ και είναι καλά στραγγιζόμενο τότε μπορεί να εφαρμόζεται άρδευση σε συχνότερα διαστήματα και με μικρότερες ποσότητες νερού. Η φιστικιά έχει ανάγκη από ανόργανα στοιχεία όπως όλα τα δέντρα και ιδιαίτερα απαιτητική είναι σε άζωτο όταν παράγονται πολλοί καρποί.
Το μέρος του καρπού που μας ενδιαφέρει είναι το σπέρμα. Για να γίνει η ανάπτυξη του σπέρματος υπάρχει ανάγκη από αζωτούχες ουσίες και γι’ αυτό εφαρμόζεται αζωτούχο λίπασμα συστηματικά κάθε χρονιά. Όταν δεν εφαρμόζεται άρδευση τότε η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων γίνεται μια φορά λίγο πριν την περίοδο των βροχών. Όταν εφαρμόζεται άρδευση τότε συνιστάται η αζωτούχος λίπανση να γίνεται δύο φορές.
Κατά την πρώτη λίπανση εφαρμόζεται θειική αμμωνία ενώ στη δεύτερη νιτρική αμμωνία ή νιτρικό κάλιο ή ουρία (10-12 μονάδες αζώτου/στρέμμα). Καλλιούχα και φωσφορούχα λιπάσματα θα πρέπει να εφαρμόζονται ανά διετία ή τριετία σε μισή ποσότητα απ’ότι τα αζωτούχα. Η έλλειψη ψευδαργύρου προκαλεί μικροφυλλία και μικροκαρπία, αντιμετωπίζεται με εφαρμογή ψευδαργύρου διαφυλλικά τον χειμώνα και με εφαρμογή ψευδαργύρου στο έδαφος.
Η απόδοση της φιστικιάς μπορεί να φτάσει τα 20 κιλά εμπορεύσιμα φιστίκια ανά δέντρο εφόσον αρδεύεται, λιπαίνεται, κλαδεύεται και ψεκάζεται όπως πρέπει. Από τη στιγμή που ο καρπός της αγγίζει αρκετά υψηλές τιμές στην αγορά η φιστικοκαλλιέργεια μπορεί να θεωρηθεί ως μια επικερδής καλλιέργεια.
Χρονικά, η πρώτη εφαρμογή λίπανσης υπολογίζεται την περίοδο Μαρτίου - Μαΐου για την ανάπτυξη νέων βλαστών και του περικαρπίου και η δεύτερη εφαρμογή τον Ιούνιο - Σεπτέμβριο, την περίοδο δηλαδή που γίνεται γέμισμα του καρπού και έχει υψηλές ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία. Η εποχιακή ζήτηση για θρεπτικά σχετίζεται πολύ με το μέγεθος της ετήσιας παραγωγής.
Η αντιμετώπιση των ζιζανίων κρίνεται απαραίτητη ειδικά κατά τα τρία πρώτα χρόνια της ανάπτυξης των δενδρυλλίων καθώς τα νεόφυτα δέντρα παρουσία ζιζανίων ανταγωνίζονται έντονα για την εξάπλωση και τροφοδοσία τους. Ο αποτελεσματικότερος έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με καλλιεργητικά μέσα και με ελαφρύ φρεζάρισμα για την ενσωμάτωσή τους στο έδαφος. Η χημική αντιμετώπιση των ζιζανίων είτε προφυτρωτικά είτε μεταφυτρωτικά δίνει καλά αποτελέσματα αλλά καλό είναι να εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις που δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στην καλλιέργεια και δεν αντιμετωπίζεται με καλλιεργητικά μέσα.
Σε κάθε περίπτωση από άποψη φυτοπροστασίας η ύπαρξη ζιζανίων είναι κίνδυνος για την υγεία των δέντρων. Επίσης η παρουσία τους δυσκολεύουν τις καλλιεργητικές πρακτικές.
Το κλάδεμα καρποφορίας της φιστικιάς πρέπει να γίνεται με προσοχή, ειδικά όταν τα δέντρα καλλιεργούνται σε γόνιμα εδάφη. Συνιστάται να γίνεται αργά τον χειμώνα, περίπου στα τέλη Ιανουαρίου με Φλεβάρη όταν είναι ακόμα σε λήθαργο και σε ημέρες με ξηρό καιρό. Η φιστικιά πρέπει να δέχεται ένα ελαφρύ κλάδεμα (απαλείψεις βλαστών και πολύ λίγες ανανεώσεις του καρποφόρου ξύλου για διατήρηση σχήματος), ενώ το αυστηρό επιτρέπεται μόνο σε πολύ γέρικα δέντρα που χρειάζεται να βοηθηθούν για τη δημιουργία βλαστών. Όταν κλαδευτεί αυστηρά τότε συνήθως πετάει πολλούς λαίμαργους, ζωηρούς βλαστούς, οι οποίοι δεν παράγουν ανθοφόρους οφθαλμούς και επειδή περιορίζουν τον φωτισμό και αερισμό της κόμης, αυξάνουν και τη σχετική υγρασία στο εσωτερικό της κόμης με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών.
Τα αρσενικά δέντρα φιστικιάς είναι καλύτερο να μην κλαδεύονται κάθε χρόνο ώστε να έχουν μεγάλο ύψος και να γίνεται πιο αποτελεσματικά η επικονίαση. Το κλάδεμά τους πρέπει να γίνεται όταν έχουν μεγάλη ανάπτυξη και εμποδίζουν την ανάπτυξη των θηλυκών δέντρων.
Οι τομές που γίνονται θα πρέπει να μην είναι κοντά στον κορμό, κοντά στις διακλαδώσεις και να είναι υπό γωνία. Όταν οι διακλαδώσεις είναι οριζόντιες τότε γίνεται συγκράτηση νερού με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ασθενειών. Κατά την διάρκεια των κλαδεμάτων τα εργαλεία κλαδέματος θα πρέπει να απολυμαίνονται με διάλυμα χλωρίνης 10% ώστε να μην γίνεται μεταφορά ασθενειών μέσω του χυμού από δέντρο σε δέντρο. Μετά το κλάδεμα γίνεται απολύμανση των τομών με μυκητοκτόνο πάστα και τελικά καταστροφή των κλάδων που αφαιρέθηκαν.
Η ωρίμανση των φιστικιών γίνεται περί τα τέλη Αυγούστου με μέσα Σεπτέμβρη αναλόγως την ποικιλία και την περιοχή, δεν γίνεται ταυτόχρονα και για τον λόγο αυτό η συγκομιδή γίνεται σε δύο ή τρία χέρια. Το πρώτο χέρι έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ανοιχτών (συγκομιδή 60-70% των καρπών) ενώ το τελευταίο χέρι έχει το μικρότερο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι κούφιοι καρποί (χωρίς σπέρμα) ωριμάζουν τελευταίοι και έτσι ανεβάζουν το ποσοστό των κλειστών καρπών. Για τον λόγο αυτό η διάρκεια της συγκομιδής υπολογίζεται γύρω στις 2 με 3 εβδομάδες.
Τα κριτήρια ωριμότητας του καρπού είναι:
Οι καρποί όταν ωριμάσουν πέφτουν σχετικά εύκολα και η συγκομιδή γίνεται χτυπώντας τους βλαστούς, αφού προηγουμένως έχουν στρωθεί λινάτσες ή πλαστικό πολυαιθυλένιο κάτω από την κόμη των δένδρων. Οι δονητές έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλες χώρες και τελευταία άρχισαν να χρησιμοποιούνται και στη χώρα μας.
Αφού συγκομισθούν οι καρποί πρέπει να γίνει η αποφλοίωση (αφαίρεση του δερματώδους περικάρπιου). Η αποφλοίωση γίνεται αμέσως γιατί διαφορετικά μαυρίζει το ενδοκάρπιο (υποθειώδες νάτριο για να λευκανθεί). Για τη διαδικασία αυτή υπάρχουν ειδικές αποφλοιωτικές μηχανές και έτσι όλη η εργασία γίνεται πολύ εύκολα με τη βοήθεια μηχανών και του νερού.
Το νερό βοηθάει στην αποφλοίωση καθώς και στον διαχωρισμό των κούφιων καρπών από τους γεμάτους. Στη συνέχεια τα φιστίκια απλώνονται στον ήλιο ή σε ξηραντήρες για να στεγνώσουν (μέχρι η υγρασία των σπόρων πέσει στο 5-6%) και έπειτα τοποθετούνται σε σάκους για την πώληση τους. Το φιστίκι μπορεί να συντηρηθεί παραμένοντας στους 0ºC και τους 10ºC για 12 μήνες με κέλυφος, ενώ χωρίς κέλυφος μπορεί να διατηρηθεί στους 0ºC για 12-24 μήνες. Στο κενό μπορεί να διατηρηθεί για 1-2 έτη, ενώ στην κατάψυξη για 3 έτη.
1.Καμαροσπόριο (Camarosporium pistaciae)
Θεωρείται από τις σημαντικότερες ασθένειες της φιστικιάς και λόγω των σοβαρών προβλημάτων που προκαλεί και της έλλειψης αποτελεσματικού μέτρου καταπολέμησης.
Συμπτώματα: 1) ξήρανση και στιγμάτωση τμήματος του ελάσματος, 2) μεμονωμένες προσβολές ταξικαρπιών ή προσβολή της ράχης και δευτερευόντων αξόνων, 3) σταδιακό μαύρισμα και ξήρανση προσβεβλημένων μερών
Είσοδος παρασίτου: εισέρχεται στον καρπό από τον άξονα μέσω του ποδίσκου.
Καταπολέμηση: 1) απομάκρυνση και καταστροφή των προσβεβλημένων μερών, 2) καταπολέμηση εντόμων που δημιουργούν πληγές στα δέντρα (π.χ. σκόρος)
2.Βερτισιλλίωση (Verticillium dahliae)
Η βερτισιλλίωση είναι η πιο κοινή ασθένεια της φιστικιάς στην Ελλάδα.
Συμπτώματα: 1) ξηράνσεις κλάδων και βραχιόνων, ελάσματος των φύλλων από την μία πλευρά (ημιπληγία), 2) καθολική ξήρανση δέντρου (αποπληξία), 3) ορατά πρώτα συμπτώματα αργά την άνοιξη έως τέλος καλοκαιριού
Είσοδος παρασίτου: ρίζες, από πληγές που κάνουν νηματώδεις
Διάγνωση της ασθένειας: εργαστηριακά
Καταπολέμηση: 1) υγιές πολλαπλασιαστικό υλικό, 2) όχι εγκατάσταση σε χωράφια που πριν είχαν ευπαθείς ξενιστές, 3) όχι βαθιά φρεζαρίσματα, 4) όχι συγκαλλιέργεια με ευπαθείς ξενιστές, 5) καταπολέμηση ζιζανίων, 6) αφαίρεση προσβεβλημένων μερών και καταστροφή τους, 7) ηλιοαπολύμανση, 8) ανθεκτικά υποκείμενα
3.Φυτόφθορα ή Κομμίωση ( Phytophthora nicotianae, P. citrophthora, P. citricola)
Είναι μία από τις πιο σοβαρές μυκητολογικές ασθένειες στην φιστικιά και επιβιώνει στο έδαφος.
Συμπτώματα: 1) νέκρωση φλοιού και καμβίου πάνω από το σημείο εμβολιασμού ενώ ρίζες υγιείς, 2) έκκριση κόμμεος στην προσβεβλημένη περιοχή, 3) χλώρωση, 4) φυλλόπτωση, 5) ξήρανση κλάδων ή ολόκληρου του δέντρου.
Διάγνωση της ασθένειας: εργαστηριακά
Καταπολέμηση: 1) χρήση υποκειμένου “τσικουδιά”, 2) εμβολιασμός 50-70 εκ. πάνω από το έδαφος, 3) προσοχή στα ποτίσματα ώστε να μην βρέχεται ο κορμός, 4) καταστροφή ζιζανίων γύρω από τον κορμό ώστε να μην διατηρείται η υγρασία σε υψηλά επίπεδα, 5) εκρίζωση έντονα προσβεβλημένων δέντρων.
4.Σηψιρριζία (Armillaria sp.)
Η σηψιρριζία είναι πολύ καταστροφική ασθένεια αλλά δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ελλάδα.
Συμπτώματα: 1) νέκρωση ριζικού συστήματος (ξηρή σήψη), 2) παρόμοια συμπτώματα με φυτόφθορα στο υπέργειο μέρος.
Είσοδος παρασίτου: ρίζες
Πρόληψη: 1) ελαφρά εδάφη, 2) αφαίρεση όλων των προηγούμενων φυτικών ειδών μαζί με το ριζικό τους σύστημα, 3) 1-2 χρόνια πριν την εγκατάσταση να καλλιεργούνται σιτηρα, 4) μέτρα για καλή αποστράγγιση εδάφους.
Καταπολέμηση: 1) αύξηση ευρωστίας των δέντρων, 2) ενέργειες για μείωση εδαφικής υγρασίας, 3) εκρίζωση προσβεβλημένων δέντρων.
5. Ευτυπίωση (Eutypa lata)
Συμπτώματα: σταδιακή νέκρωση ξύλου
Είσοδος παθογόνου: από τομές κλαδέματος
Καταπολέμηση: 1) το κλάδεμα γίνεται σε μέρες με ξηρό καιρό, 2) δέντρα με εμφανή προσβολή κλαδεύονται στο τέλος, 3) απομάκρυνση και καταστροφή των ξερών κλάδων, 4) οι τομές κλαδέματος να γίνονται πιό μακριά από τον κορμό και τις διακλαδώσεις των κλάδων, 5) απολύμανση των τομών με μυκητοκτόνο και επάλειψη με πάστα, 6) προμήθεια υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού.
1.Ευρύτομο (Eurytoma plotnikovi)
Το ευρύτομο είναι ο σημαντικότερος εχθρός της φιστικιάς, καθώς μπορεί να προκαλέσει ζημιά έως και 95%. Έχει μία μόνο γενεά κάθε έτος.
Διαχείμανση: σε μουμιοποιημένους καρπούς είτε πάνω στο δέντρο είτε στο έδαφος ως ώριμη προνύμφη.
Εμφάνιση ενηλίκων: εμφανίζεται το δεύτερο δεκαήμερο Μαΐου έως τέλος Ιουνίου, το 96% αυτών είναι θηλυκά.
Προσβολή: εναπόθεση ωών στο ενδοκάρπιο (τρίτο δεκαήμερο Ιουνίου). Οι προνύμφες τρέφονται με το ενδοκάρπιο και το σπέρμα, με αποτέλεσμα την ολική καταστροφή του καρπού.
Συμπτώματα: 1) καστανός μεταχρωματισμός στην κορυφή των καρπών σε εναλλασσόμενες ζώνες, 2) μαύρο χρώμα στην κορυφή του καρπού.
Καταπολέμηση: 1) συλλογή και καταστροφή προσβεβλημένων καρπών, 2) χημική καταπολέμηση.
2.Σκολύτης της φιστικιάς (Acrantus vestitus)
Ο σκολύτης της φιστικιάς είναι το πιο σημαντικό ξυλοφάγο έντομο στη φιστικιά.
Προσβολή: καταστροφή ξυλοφάγων οφθαλμών και νεαρής βλάστησης δημιουργώντας στοές για τη διατροφή και εξάπλωσή τους.
Προτιμά: ασθενικά δέντρα.
Καταπολέμηση: 1) διατήρηση δέντρων σε υγιή κατάσταση, 2) απομάκρυνση και καταστροφή εξασθενημένων κλάδων, 3) απομάκρυνση φυτών που είναι μέρη μετανάστευσης του εντόμου (τσικουδιές, σχίνα), 4) όταν η προσβολή είναι σίγουρη, μπορούν να τοποθετηθούν κάτω από τα δέντρα κλάδοι ως παγίδες για την ωοτοκία του εντόμου, 5) δεν υπάρχουν εγκεκριμένα εντομοκτόνα για τα ξυλοφάγα έντομα στη φιστικιά.
Για να καταπολεμηθούν οι εχθροί και οι ασθένειες της φιστικιάς πρέπει να γίνεται χρήση και σωστή συγκέντρωση των κατάλληλων φαρμάκων σύμφωνα με τις οδηγίες τον τοπικών Γεωπόνων και φυσικά να εφαρμόζεται συστηματικό πρόγραμμα ψεκασμών όπως αυτό που ακολουθεί παρακάτω, σύμφωνα με τις οδηγίες των δελτίων των γεωργικών προειδοποιήσεων του ΥΠΑΑΤ:
|
Εποχή Επέμβασης – Στάδιο ανάπτυξης |
Εχθροί – Ασθένειες |
|
Χειμερινή περίοδος |
Διαχειμάζουσες μορφές εντόμων |
|
Εμφάνιση του φυλλώματος |
Σεπτόρια |
|
Αρχές Μαΐου (αμέσως μετά το σχηματισμό των καρπιδίων) |
Σεπτόρια, Βοτρυοφαίρια - Σκώρος |
|
15 ημέρες από τον προηγούμενο |
Σεπτόρια, Βοτρυοφαίρια - Σκώρος |
|
10 ημέρες από τον προηγούμενο |
Σκώρος, Ευρύτομο |
|
10 ημέρες από τον προηγούμενο |
Σκώρος, Ευρύτομο |
|
15 ημέρες από τον προηγούμενο και μέχρι την ωρίμανση |
Σκώρος, κ.ά. |
|
Αρχές φθινοπώρου – μετά τη συγκομιδή των καρπών |
Σεπτόρια |
Η ποικιλία φιστικιού “Αίγινα” είναι προϊόν με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) από την ΕΕ (ΕΚ 1263/96), καθώς και της Φθιώτιδας και των Μεγάρων. Πλέον καλλιεργείται εκτός από την Αττική και σε άλλες περιοχές όπως η Κορινθία, Θεσσαλία, Κρήτη κ.λπ. Ως φυτό με χαμηλές εδαφοκλιματικές απαιτήσεις και πολύ εύγευστο και διατροφικό καρπό, έχει καταφέρει να αποκτήσει εξέχουσα θέση στην εγχώρια και παγκόσμια αγορά ως προϊόν διεθνούς ενδιαφέροντος.
Λόγω της μεγάλης διατροφικής του αξίας, τα τελευταία χρόνια η ζήτησή του έχει αυξηθεί. Η κατανάλωση ξηρού καρπού φιστικιού Αιγίνης έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Ως εκ τούτου, είναι εμφανές ότι η καλλιέργεια φιστικιάς θεωρείται καλή πηγή συμπληρωματικού εισοδήματος και για την διάθεση του προϊόντος εγχώρια αλλά και για εξαγωγη του.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Atlas Big, η παγκόσμια παραγωγή φιστικιού για το έτος 2021 είναι 48.756.790 τόνοι , με την Κίνα να είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα. Στην Ελλάδα η παραγωγή κυμάνθηκε περί των 4.567 τόνων γεγονός που καταδεικνύει την ανάγκη για ενίσχυση της καλλιέργειας στη χώρα.
Τα πρώτα πέντε χρόνια από την εγκατάσταση της καλλιέργειας ο παραγωγός δεν θα παραγωγή. Μετά τα πέντε χρόνια δίνει περίπου 1-2 κιλά ανά δέντρο και μέχρι τον δέκατο με δωδέκατο χρόνο, που εισέρχεται στην πλήρη παραγωγή δίνει 7 - 9 κιλά ανά δέντρο. Σημαντικές αποδόσεις ανά δέντρο, περίπου στα 30 κιλά ανά δέντρο δίνονται από δέντρα ηλικίας άνω των είκοσι ετών. Επίσης, παράγοντας που λαμβάνεται υπόψη είναι το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας δηλαδή το δέντρο δίνει παραγωγή ανά δεύτερο έτος, οπότε για καλύτερη απόδοση θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα μείωσης του φαινομένου.
Ένας ενήλικος παραγωγικός φιστικεώνας έχει κόστος 2,5 - 3,2 ευρώ ανά κιλό, η φυτοπροστασία φτάνει από 150 έως 200 ευρώ ανά στρέμμα και η λίπανση γύρω στα 50 με 70 ευρώ το στρέμμα. Για τα κλειστά φιστίκια ο παραγωγός παίρνει από 4,2 έως 5,5 ευρώ το κιλό, ενώ για τα ανοιχτά περίπου 6 - 8 ευρώ το κιλό.
Το Πρόγραμμα Νέων Γεωργών που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ως στόχο την ανταγωνιστικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μέσω της ηλιακής ανανέωσης καθώς επίσης και την ενθάρρυνση νέων επιχειρηματιών γεωργών, μέσω την οικονομικής ενίσχυσης να διαθέτουν βιώσιμες εκμεταλλεύσεις.
Όπως στις περισσότερες δενδρώδεις καλλιέργειες, έτσι και στη φυστικιά τα drones (εναέρια, μη επανδρωμένα μέσα) συμβάλλουν κατά πολύ, όσον αφορά τη γεωργία ακριβείας. Σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε ότι μπορούν να χαρτογραφούν τον αγρό, χρησιμοποιώντας κάμερες (απλές, υπερφασματικές ή θερμικές). Ακόμα μέσω των κατάλληλων αισθητήρων, μετρώνται οι δείκτες βλάστησης (πχ. NDVI και NDRE). Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται καλύτερος έλεγχος της παραγωγής με πρόβλεψή της και συνάμα έλεγχο για πιθανές ελλείψεις στη λίπανση ή την άρδευση, όπως και για την ύπαρξη ασθενειών και ζιζανίων.
Ακόμα μία χρήση των drones είναι η εφαρμογή κυρίως στους ψεκασμούς, με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια απ’ ότι τα συμβατικά μέσα. Με αυτόν τον τρόπο δεν υπάρχει αντίστοιχη διασπορά, οπως σε ένα τυπικό ψεκαστικό μηχάνημα, κάνοντας τον ψεκασμό πιο ακίνδυνο και ευκολότερο, καθώς ο χειρισμός του drone γίνεται από απόσταση.
Σε κάθε περίπτωση συνιστάται η εγκατάσταση μετεωρολογικού σταθμού για την καταγραφή δεδομένων, όπως θερμοκρασία, υγρασία εδάφους, ταχύτητα ανέμου κλπ., τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τον αγρότη στην βελτιστοποίηση της παραγωγής φυστικιών. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι επεμβάσεις του έχουν τη δυνατότητα να είναι πιο στοχευμένες άρα κατ’ επέκταση λιγότερο κοστοβόρες και πιο φιλικές προς το περιβάλλον.
Τέλος, ένα χρήσιμο εργαλείο στη γεωργία ακριβείας ειναι η μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του εδάφους. Με αυτόν τον τρόπο, αναγνωρίζουμε τη μεταβλητότητα του εδάφους, έχοντας πληροφορίες βασικές για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να επέμβουμε με τις διαφορες εισροές (πχ. άρδευση), όπως το πορώδες αλλα και την αλατότητα του εδάφους.
Παρά τη σχετικά πρόσφατη ενασχόληση με την καλλιέργεια φιστικιών στις ΗΠΑ , τη δεκαετία του ’70 για την ακρίβεια ξεκίνησε η επαγγελματική παραγωγή, περιοχές όπως η Καλιφόρνια και η Αριζόνα θεωρούνται από τις καλύτερες στον κόσμο από ποσοτική και ποιοτική πλευρά στην καλλιέργεια φιστικιών, αποκαθηλώνοντας έτσι το Ιράν. Η τόσο ταχεία ανάπτυξη και καθιέρωση των ΗΠΑ σε πρώτη δύναμη στην παραγωγή φιστικιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσχώρηση της τεχνολογίας και στη συνεχή ανάπτυξή της. Πολλοί καλλιεργητές χρησιμοποιούν αυτόματα οχήματα τα οποία αναλαμβάνουν εργασίες όπως η συγκομιδή μέσω GPS, drones για χαρτογράφηση του αγρού καθώς και της παραγωγής.
Η καλλιέργειά της γίνεται σε περιοχές που έχουν κλίμα παρόμοιο με αυτό της Αίγινας, δηλαδή ξηρό και ζεστό. Η Ελλάδα είναι ελλειμματική σε φιστίκια Αιγίνης, αν και τα τελευταία χρόνια η παραγωγή είναι σταθερά αυξανόμενη. Ωστόσο με τη βοήθεια της γεωργίας ακριβείας μπορεί να υπάρξει περαιτέρω αύξηση της παραγωγής με σταδιακή μείωση του κόστους. Χρησιμοποιώντας λίγα πρωταρχικά μέσα, ένας αγρότης φυστικιών μπορεί να εξελιχθεί και να αυξήσει το κέρδος του, κανοντας τον να επενδύσει περισσότερο στο μέλλον σε τέτοιες τεχνολογίες και μέσα.
Η φιστικιά είναι φυλλοβόλο, καρποφόρο δέντρο με μικρές απαιτήσεις που παράγει το γνωστό φιστίκι. Είναι δέντρο βραδείας ανάπτυξης και συνήθως εισέρχεται στην αξιόλογη καρποφορία κατά το 8ο-10ο έτος. Είναι αυτοφυές στις μεσογειακές και παραμεσογειακές περιοχές και αποτελεί καλλιεργούμενο είδος στην Ελλάδα από την αρχαιότητα . Ο καρπός του είναι πολύ εύγεστος με πλούσια διατροφική αξία.
|
Κοινό όνομα |
Φιστικιά |
|
Οικογένεια |
Anacardiaceae |
|
Είδος φυτού |
Pistacia sp. |
|
↨ Μέγιστο ύψος (m) |
6 - 9 m |
|
Χρόνος για έναρξη παραγωγής |
10o-12o έτος |
|
Εδαφικές απαιτήσεις |
Ελαφρά εδάφη, καλά στραγγιζόμενα |
|
Υδατικές απαιτήσεις |
|
|
pH εδάφους |
6,5 -8 |
|
Αντοχή στο κρύο |
Μέτρια |
|
Αντοχή στη ζέστη |
Ναι |
|
Απαιτήσεις σε φως |
|
|
Περίοδος ωρίμανσης καρπού |
τέλη Αυγούστου - μέσα Σεπτέμβρη |
|
Άνθος |
ανοιχτό κόκκινο σε τσαμπιά |
|
Καρπός |
κάρυο |
Στην Ελλάδα τα θηλυκά δέντρα φιστικιάς ανήκουν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στην ποικιλία “Αιγίνης”, ενώ και η ποικιλία “Ποντίκης” έχει αρχίσει να διαδίδεται τα τελευταία χρόνια η οποία προέρχεται από επιλεγμένα σπορόφυτα της ποικιλίας “Αίγινα”.
Η ποικιλία Αιγίνης έχει καλής ποιότητας καρπό, με μεγάλο μέγεθος, σχήματος επίμηκες - ωοειδές, δίνει καλή ποσότητα καρπού και είναι γευστικός. Για τους λόγους αυτούς είναι η επικρατούσα ποικιλία που επιλέγεται.
Για τους ερασιτέχνες κηπουρούς προτείνεται η αγορά έτοιμων εμβολιασμένων ποικιλιών φιστικιάς, συνήθως πάνω σε σπορόφυτα τσικουδιάς.
Πολύ σημαντική είναι η ιδιαιτερότητα της φιστικιάς ότι έχει σε άλλα δέντρα τα αρσενικά της άνθη και σε άλλα τα θηλυκά. Οπότε εάν θέλετε να πάρετε καρπό θα πρέπει να φυτεύεσετε και θηλυκά και αρσενικά δέντρα που να ανθίζουν ταυτόχρονα. Ωστόσο γίνεται και τεχνητή επικονίαση.
Η φιστικιά είναι δέντρο που μπορεί να αναπτυχθεί σε εδάφη άγονα, ασβεστώδη και ελαφρώς όξινα, όχι όμως υγρά και συνεκτικά. Ιδανικά θέλει εδάφη ελαφρά που στραγγίζουν πολύ καλά, λιπαίνονται και ποτίζονται συστηματικά.
Η φιστικιά αναπτύσσεται σε κλίμα ζεστό και ξηρό. Έχει αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, έχει όμως μεγαλύτερες απαιτήσεις σε χαμηλές θερμοκρασίες κάτω των 7οC για να δώσει καρπό . Η άνοιξη δεν θα πρέπει να είναι υγρή γιατί ο βροχερός και υγρός καιρός παρεμποδίζουν τη μεταφορά της γύρης με συνέπεια την επίτευξη μη ικανοποιητικής καρπόδεσης. Επιπλέον υγρός και ζεστός καιρός ευνοούν την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών. Το καλοκαίρι θα πρέπει να είναι ζεστό και το φθινόπωρο παρατεταμένο και ζεστό-ξηρό για να ωριμάσει και να συγκομιστεί ο καρπός. Ο καρπός ωριμάζει από τέλη Αυγούστου μέχρι μέσα Σεπτέμβρη, αναλόγως με την ποικιλία.
Η φιστικιά αναπτύσσεται και χωρίς να γίνει άρδευση το καλοκαίρι καθώς αξιοποιεί τις βροχοπτώσεις του χειμώνα και τα βαθιά υπόγεια ύδατα λόγω του ριζικού της συστήματος που είναι αρκετά βαθύ. Δίνει περισσότερο καρπό όταν το δένδρο αρδεύεται τακτικά και κυρίως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Όμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή στην άρδευση ιδιαίτερα όταν πρόκειται για εδάφη γόνιμα και κάπως βαριά. Σε αυτά τα εδάφη δε γίνεται καμιά άρδευση μέχρι τα μέσα Ιουλίου, δηλαδή μέχρι τότε που αρχίζει η ανάπτυξη του σπέρματος.
Η φιστικιά έχει ανάγκη από ανόργανα στοιχεία όπως όλα τα δέντρα και ιδιαίτερα απαιτητική είναι σε άζωτο όταν παράγονται πολλοί καρποί. Το μέρος του καρπού που μας ενδιαφέρει είναι το σπέρμα. Για να γίνει η ανάπτυξη του σπέρματος υπάρχει ανάγκη από αζωτούχες ουσίες και γι’ αυτό εφαρμόζεται αζωτούχο λίπασμα συστηματικά κάθε χρονιά. Όταν δεν εφαρμόζεται άρδευση τότε η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων γίνεται μια φορά λίγο πριν την περίοδο των βροχών. Όταν εφαρμόζεται άρδευση τότε συνιστάται η αζωτούχος λίπανση να γίνεται δύο φορές.
Κατά την πρώτη λίπανση εφαρμόζεται θειική αμμωνία ενώ στη δεύτερη νιτρική αμμωνία ή νιτρικό κάλιο ή ουρία (10-12 μονάδες αζώτου/στρέμμα). Καλλιούχα και φωσφορούχα λιπάσματα θα πρέπει να εφαρμόζονται ανά διετία ή τριετία σε μισή ποσότητα από ότι τα αζωτούχα. Η έλλειψη ψευδαργύρου προκαλεί μικροφυλλία και μικροκαρπία και αντιμετωπίζεται με εφαρμογή ψευδαργύρου διαφυλλικά τον χειμώνα και με εφαρμογή ψευδαργύρου στο έδαφος.
Χρονικά, η πρώτη εφαρμογή λίπανσης υπολογίζεται την περίοδο Μαρτίου - Μαΐου για την ανάπτυξη νέων βλαστών και του περικαρπίου και η δεύτερη εφαρμογή τον Ιούνιο - Σεπτέμβριο, την περίοδο δηλαδή που γίνεται γέμισμα του καρπού και έχει υψηλές ανάγκες σε θρεπτικά στοιχεία. Η εποχιακή ζήτηση για θρεπτικά στοιχεία σχετίζεται πολύ με το μέγεθος της ετήσιας παραγωγής.
Παράγοντες που επηρεάζουν το άνοιγμα του φιστικιού είναι ο γονότυπος, η γύρη, η ανεπαρκής κάλυψη αναγκών σε ψύχος, το αυστηρό κλάδεμα, η λίπανση, η άρδευση, ο χρόνος ωρίμανσης των καρπών, οι ασθένειες αλλά και άγνωστοι παράγοντες. Επίσης, έχει αποδειχθεί ότι το υποκείμενο δεν το επηρεάζει. Το περικάρπιο κατά την ωρίμανση των φιστικιών γίνεται δερματώδες, αλλάζει το χρώμα του (λευκό-μελανί) και σκάει ακανόνιστα. Το σπέρμα έχει καλύψει όλο το εσωτερικό του σκληρού ενδοκαρπίου και ο καρπός αποσπάται πολύ εύκολα και είναι έτοιμος για να συγκομισθεί.
Η διαμόρφωση του σκελετού του δέντρου είναι κατά βάση ανοικτό κύπελλο έτσι ώστε όλη η κόμη να φωτίζεται και να αερίζεται όσο περισσότερο μπορεί.
Το κλάδεμα καρποφορίας της φιστικιάς πρέπει να γίνεται με προσοχή, ειδικά όταν τα δέντρα καλλιεργούνται σε γόνιμα εδάφη. Συνιστάται να γίνεται αργά τον χειμώνα περίπου στα τέλη Ιανουαρίου με Φλεβάρη, όταν είναι ακόμα σε λήθαργο και σε ημέρες με ξηρό καιρό. Η φιστικιά πρέπει να δέχεται ένα ελαφρύ κλάδεμα (απαλείψεις βλαστών και πολύ λίγες ανανεώσεις του καρποφόρου ξύλου για διατήρηση σχήματος), ενώ το αυστηρό επιτρέπεται μόνο σε πολύ γέρικα δέντρα που χρειάζεται να βοηθηθούν για τη δημιουργία βλαστών. Όταν κλαδευτεί αυστηρά τότε συνήθως πετάει πολλούς λαίμαργους, ζωηρούς βλαστούς, οι οποίοι δεν παράγουν ανθοφόρους οφθαλμούς και επειδή περιορίζουν τον φωτισμό και αερισμό της κόμης, αυξάνουν και τη σχετική υγρασία στο εσωτερικό της κόμης με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μυκητολογικών ασθενειών.
Τα αρσενικά δέντρα φιστικιάς είναι καλύτερο να μην κλαδεύονται κάθε χρόνο ώστε να έχουν μεγάλο ύψος και να γίνεται πιο αποτελεσματικά η επικονίαση. Το κλάδεμά τους πρέπει να γίνεται όταν έχουν μεγάλη ανάπτυξη και εμποδίζουν την ανάπτυξη των θηλυκών δέντρων.
Οι τομές που γίνονται θα πρέπει να μην είναι κοντά στον κορμό, κοντά στις διακλαδώσεις και να είναι υπό γωνία. Όταν οι διακλαδώσεις είναι οριζόντιες τότε γίνεται συγκράτηση νερού με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ασθενειών. Κατά την διάρκεια των κλαδεμάτων τα εργαλεία κλαδέματος θα πρέπει να απολυμαίνονται με διάλυμα χλωρίνης 10% ώστε να μην γίνεται μεταφορά ασθενειών μέσω του χυμού από δέντρο σε δέντρο. Μετά το κλάδεμα γίνεται απολύμανση των τομών με μυκητοκτόνο πάστα και τελικά καταστροφή των κλάδων που αφαιρέθηκαν.
Η ωρίμανση των φιστικιών γίνεται περί τα τέλη Αυγούστου με μέσα Σεπτέμβρη αναλόγως την ποικιλία και την περιοχή, δεν γίνεται ταυτόχρονα και για τον λόγο αυτό η συγκομιδή γίνεται σε δύο ή τρία χέρια. Το πρώτο χέρι έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ανοιχτών (συγκομιδή 60-70% των καρπών) ενώ το τελευταίο χέρι έχει το μικρότερο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι κούφιοι καρποί (χωρίς σπέρμα) ωριμάζουν τελευταίοι και έτσι ανεβάζουν το ποσοστό των κλειστών καρπών. Για τον λόγο αυτό η διάρκεια της συγκομιδής υπολογίζεται γύρω στις 2 με 3 εβδομάδες.
Τα κριτήρια ωριμότητας του καρπού είναι:
Οι καρποί όταν ωριμάσουν πέφτουν σχετικά εύκολα και η συγκομιδή γίνεται χτυπώντας τους βλαστούς, αφού προηγουμένως έχουν στρωθεί λινάτσες ή πλαστικό πολυαιθυλένιο κάτω από την κόμη των δένδρων.
Αφού συγκομισθούν οι καρποί πρέπει να γίνει η αποφλοίωση (αφαίρεση του δερματώδους περικάρπιου) αμέσως γιατί διαφορετικά μαυρίζει το ενδοκάρπιο. Στη συνέχεια τα φιστίκια απλώνονται στον ήλιο για να στεγνώσουν και έπειτα τοποθετούνται σε σάκους. Το φιστίκι μπορεί να συντηρηθεί παραμένοντας στους 0oC και τους 10οC για 12 μήνες με κέλυφος, χωρίς κέλυφος μπορεί να διατηρηθεί στους 0oC για 12-24 μήνες, ενώ στην κατάψυξη για 3 έτη.
ή 