Η τομάτα (Solanum lycopersicum), ή αλλιώς ντομάτα, είναι φυτό ποώδες, ετήσιο, διετές και σπανιότερα πολυετές που καλλιεργείται για τον θρεπτικό καρπό της. Είναι εγγενές της Αμερικής και η καλλιέργειά της ποικίλλει, στην ύπαιθρο, το θερμοκήπιο, υδροπονικά ή ακόμα και σε γλάστρα στο σπίτι μας. Η τομάτα ως εξαγώγιμο εμπορικό προϊόν έχει σημαντικές επιδόσεις, καθώς και ως εισαγώγιμο προϊόν για πολλές χώρες. Παγκοσμίως παράγονται 180.766.329 τόνοι τομάτας, με την Κίνα στην πρώτη θέση παραγωγής.
Ρίζα: αναπτύσσει ευδιάκριτη κεντρική ρίζα, η οποία μπορεί να φτάσει το βάθος των 3 μέτρων, όμως συνήθως αναπτύσσεται στα πρώτα 60 εκ. του εδάφους.
Βλαστός: το σχήμα του βλαστού είναι κυλινδρικό και εσωτερικά είναι πλήρες. Ο κεντρικός βλαστός φέρει τα πραγματικά φύλλα στις μασχάλες των οποίων υπάρχουν οφθαλμοί που δίνουν πλευρικούς βλαστούς.
Φύλλα: τα πραγματικά φύλλα της τομάτας είναι σύνθετα. Κάθε φύλλο αποτελείται από ζεύγη φυλλαρίων και παραφύλλων με ένα μόνο φυλλάριο στην άκρη. Η άνω επιφάνειά τους έχει χρώμα βαθύ πράσινο και η κάτω ελαιώδες ανοιχτό πράσινο.
Άνθη: εμφανίζονται σε ταξιανθίες. Το άνθος φέρει πράσινο δερματώδη κάλυκα, δεν έχει νέκταρ και είναι κυρίως αυτογονιμοποιούμενο.
Καρπός: είναι πολύχρωμος ράγα, με ποικίλα σχήματα. Το μέγεθος κυμαίνεται από 1-12 εκ. διάμετρο και χρώμα κόκκινο, ροζέ, πορτοκαλί, μαυριδερό ακόμη και λευκό.
1) Κλιματικές απαιτήσεις
Η θερμοκρασία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη του φυτού. Έχει επίδραση στη φωτοσύνθεση, στην ανάπτυξη και ευρωστία, στο σχηματισμό των ταξιανθιών, στον αριθμό των ανθέων, στη γονιμότητα της γύρης , στην καρπόδεση και αυξάνει την ποιότητα του καρπού. Θερμοκρασίες κάτω από 10°C και πάνω από 38°C συμβάλλουν στην αναστολή της ανάπτυξής του. Οι θερμοκρασίες 21° C με 24° C ευνοούν την βλαστική ανάπτυξη, ενώ για την καρπόδεση απαιτείται θερμοκρασία 24 °C κατά τη διάρκεια της ημέρας, και 14°C-17° C τη νύχτα.
Σε θερμοκρασία πάνω από 35° C την ημέρα, και 30°C τη νύχτα μειώνεται η καρπόδεση και η βλαστικότητα της γύρης. Η αρνητική επίδραση της υψηλής θερμοκρασίας είναι πιο έντονη 8 έως 13 ημέρες πριν από την άνθηση και εντείνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας. Η πτώση ανθέων (ανθόρροια) παρατηρείται επίσης όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι χαμηλότερη ή υψηλότερη από τα ανεκτά όρια (60-70%) και όταν η ένταση του φωτισμού είναι μικρή. Η τομάτα είναι φυτό βραχείας φωτοπεριόδου που σημαίνει ότι ανθίζει και καρποφορεί καλύτερα όταν η ημέρα διαρκεί λιγότερο από 12 ώρες. .
2) Εδαφικές απαιτήσεις
Ως προς το έδαφος στο οποίο θα αναπτυχθεί, δεν είναι ιδιαίτερη απαιτητική καθώς μπορεί να καλλιεργηθεί σε ποικιλία εδαφών. Ωστόσο, αναπτύσσεται καλύτερα σε γόνιμα, μεγάλης υδατοϊκανότητας, υψηλής περιεκτικότητας σε οργανική ουσία και που στραγγίζουν καλά εδάφη. Παρ’ ότι αναπτύσσει το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού ριζικού του συστήματος έως τα 20 εκατοστά, προτιμά τα βαθιά εδάφη.
Το pH έχει μεγάλη σημασία στις τελικές αποδόσεις καθώς όταν είναι στα επιθυμητά επίπεδα είναι καλύτερη η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών από το έδαφος. Ιδανικό θεωρείται το pH 5,5-6,8, σε χαμηλότερες τιμές από 5,5 δυσκολεύεται να αναπτυχθεί το φυτό, ενώ σε μέτρια υψηλότερες τιμές από 6,8 μπορεί να προσαρμοστεί. Τέλος, είναι μέτρια ανθεκτικό φυτό στην αλατότητα, με το όριο ηλεκτρικής αγωγιμότητας εδάφους να είναι μικρότερο από 2,5 mS/cm.
Η φύτευση της τομάτας δεν πρέπει να γίνεται νωρίτερα από τον Απρίλη, με εξαίρεση κάποιες περιοχές στα νότια νησιωτικά διαμερίσματα της χώρας όπου η φύτευση μπορεί να γίνει και από τα τέλη Μάρτη. Επίσης, σε ορισμένες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί φύτευση νωρίτερα από τον Μάιο. Η χρονική αυτή επιλογή γίνεται επειδή είναι φυτό με απαιτήσεις σε υψηλές θερμοκρασίες.
Η πρώιμη παραγωγή της υπαίθριας τομάτας πραγματοποιείται μόνο στα νότια διαμερίσματα της χώρας (κυρίως στην Πελοπόννησο και Κρήτη). Αντίθετα, στα βορειότερα διαμερίσματα της χώρας η παραγωγή υπαίθριας τομάτας ξεκινά πιο όψιμα και η περίοδος συγκομιδής είναι πολύ πιο περιορισμένη, δεδομένου ότι συνήθως τερματίζεται κατά τα τέλη Σεπτέμβρη έως τα μέσα Οκτώβρη το αργότερο.
Αναρριχώμενες ποικιλίες τομάτας:
Ταιριάζουν στην θερμοκηπιακή καλλιέργεια για την ευκολία στηρίξεως αλλά και γιατί εκμεταλλεύονται το ύψος του θερμοκηπίου. Πολλά υβρίδια και ποικιλίες αναρριχώμενης τομάτας είναι εξαιρετικές και για υπαίθρια καλλιέργεια, εφόσον ο παραγωγός μπορεί να τις στηρίξει.
Ekstasis F1:
Η Έκσταση (Ekstasis) είναι μεγάλη ποιοτική αναρριχώμενη τομάτα θερμοκηπίου.Τομάτα αναρριχώμενη με καρπό μέσου βάρους 220-360. Ομοιόμορφη παραγωγή. Ανθεκτικότητες: Va/Vd, ToMV:0-2, Mj/Ma/Mi(IR), TSWV(IR), Fol:1Fol:1,2, Ff:A-E
Tropical Queen:
Μεγαλόκαρπη τομάτα, ανθεκτική στον TYLCV. Για καλλιέργεια όλο το χρόνο στις νότιες περιοχές. Πολύ συνεκτικοί καρποί χωρίς σκασίματα. Τυπικό βάρος καρπών: 250 έως 300+ g.. Μεγάλη παραγωγή. Ανθεκτικότητες: HR / IR : ToMV, V, Fol 0-1, N, TYLCV, TSWV.
Optima F1:
Μεγαλόκαρπη πολύ νόστιμη τομάτα. Για ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο θερμοκήπιο και υπαίθρια το καλοκαίρι. Φυτό πολύ ζωηρό.Ιδιαιτέρως ανθεκτική στους νηματώδεις. Εξαιρετική γεύση που θυμίζει παραδοσιακές τομάτες. Κατάλληλη για την τοπική αγορά. Ανθεκτικότητες: To MV, Va, Vd, F:0,1, Ma, Mi, Mj.
Formula F1:
Μεγαλόκαρπη τομάτα θερμοκηπίου για άνοιξη και φθινόπωρο. Καρποί μέσου βάρους 240g. Μεγάλη ομοιομορφία - σκληροί καρποί. Ανθεκτικότητες: ToMV, TSWV.
Elpida F1:
Τομάτα αναρριχώμενη με καρπό μέσου βάρους 230+ g. Μεγάλη ομοιομορφία - σκληροί καρποί. Συνιστάται για φθινοπωρινή και χειμωνιάτικη καλλιέργεια. Ανθεκτικότητες: ToMV, Fol:0,1, For, Va, Vd, Ma, Mi, Mj, On.
Belladona F1:
Καρπός ικανοποιητικού μεγέθους, εύγευστος. Για ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο θερμοκήπιο και υπαίθρια το καλοκαίρι. Δεν ενδείκνυται για φθινοπωρινή ή χειμωνιάτικη καλλιέργεια. Ευαισθησία του ριζικού συστήματος. Συνιστώνται καλλιεργητικά σχετικά μέτρα. Ανθεκτικότητες: ToMV, Vd, F(1,2).
Roque F1:
Μεγαλόκαρπη τομάτα, ανθεκτική στον TYLCV. Για ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο θερμοκήπιο και υπαίθρια το καλοκαίρι. Μεγάλη διατηρησιμότητα των καρπών. Ανθεκτικότητες: ToMV, Ff:1-5, Fol:0,1, Lt, Va, Vd, Ma, Mi, Mj, TYLCV.
Amati F1:
Μεγαλόκαρπη νόστιμη τομάτα με ισχυρό ριζικό σύστημα. Για ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο θερμοκήπιο και υπαίθρια το καλοκαίρι. Φυτό με πλούσιο φύλλωμα και ισχυρό ριζικό σύστημα. Ανθεκτικότητες: ToMV, V, F:1,2, N.
Αυτοκλαδευόμενες - χαμηλές ποικιλίες τομάτας:
Οι αυτοκλαδευόμενες τομάτες είναι φυτά που μένουν κοντά και δεν ψηλώνουν συνεχώς. Η καλλιέργειά τους συναντάται κυρίως στην ύπαιθρο διότι στο θερμοκήπιο δεν εκμεταλλεύονται όλο το ύψος, και δεν είναι τόσο παραγωγικές όσο οι αναρριχώμενες τομάτες.
Mountain Spring F1:
Πολύ πρώιμη 60-65 ημερών χαμηλή τομάτα. Καρποί μεγάλοι, στρογγυλοί, οβάλ με καλή γεύση. Καρποί 260-280 g. Καλή φυλλική κάλυψη. Πρώιμη φύτευση: Μάρτιος - Απρίλιος. Όψιμη φύτευση: Ιούνιος - Ιούλιος. Ανθεκτικότητες: Fol 1-2, V, S και Ss
Sannio F1:
Χαμηλή τομάτα με μεγάλη μετασυλλεκτικη διάρκεια. Ζωηρό φυτό με καλή φυλλική κάλυψη. Καρποί σφαιρικοί με έντονο κόκκινο χρώμα και με τυπικό βάρος 250 g. Έχει το γονίδιο “RIN” (Long Shelf Life). Καλή αντοχή στην Phytophthora infestans (Περονόσπορος). Ανθεκτικότητες: HR
Mirsini F1:
Μεσοπρώιμη παραγωγική χαμηλή ντομάτα. Καλή φυλλική κάλυψη. Υψηλή και συνεχής παραγωγή. Καρποί ποιοτικοί, στρογγυλού σχήματος, βαθυκόκκινοι. Ανθεκτικότητες: V/Fol:1,2/N/TSWV/TYL.
Fairlady F1:
Τομάτα με μεγάλη μετασυλλεκτική διατηρησιμότητα (Long Shelf Life). Μεσοπρώιμη, αυτοκλαδευόμενη τομάτα. Καλή κάλυψη καρπών. Καρποί μεγάλοι στρογγυλοί με ζωηρό κόκκινο χρώμα, και με τυπικό βάρος 250g.. Ανθεκτικότητες: V, FF, N, ASC
Εύβοια (Ebia F1):
Χαμηλή, αυτοκλαδευόμενη τομάτα. Παρατεταμένη περίοδος συγκομιδής. Ικανοποιητική κάλυψη καρπών. Για φύτευση Μάρτιο έως και Μάιο. Καλό δέσιμο στην ζέστη. Ανοχές: Fol: 1, 2 / S / ToMV: 0 / V.
Tyking F1:
Μεγαλόκαρπη υπαίθρια τομάτα ανθεκτική στον TYLCV. Κατάλληλη για όλες τις περιόδους. Μεγάλος σκούρος κόκκινος καρπός. Καλή φυλλική κάλυψη. Καλή γεύση. Πολλές ανθεκτικότητες: ToMV, TYLCV, N, V, F(0,1).
Dual Early F1:
Παραγωγική πρώιμη τομάτα για υπαίθρια καλλιέργεια. Καρποί μεσαίου μεγέθους με καλή γεύση. Πρώιμη φύτευση: Μάρτιος - Απρίλιος. Όψιμη φύτευση: Ιούνιος - Ιούλιος. Ανθεκτικότητες: V, F(1,2).
Veronais F1:
Μεγαλόκαρπη χαμηλή τομάτα. Μεσοπρώιμη 75+ ημερών. Καρποί σφικτοί με καλή γεύση και κόκκινο ροζέ χώμα. Καρποί 300 - 350 g.. Καλή αντοχή στο σκάσιμο. Ανθεκτικότητες: F1, F2, V, St.
Troy F1:
Μεσοπρώιμη, αυτοκλαδευόμενη τομάτα. Καλή κάλυψη καρπών. Καρποί μεγάλοι στρογγυλοί. Καλή γεύση. Ανθεκτικότητες: Vd(0), Fol (0,1), Ss
Bobcat F1:
Χαμηλή, αυτοκλαδευόμενη τομάτα. Συγκεντρωμένη περίοδος συγκομιδής. Καλή κάλυψη καρπών. Καλό δέσιμο στην ζέστη. Καρποί μεγάλοι στρογγυλοί έως οβάλ. Ανθεκτικότητες: F (1,2), VaVd, Sb1.
Red Machine F1:
Πολύ παραγωγική αυτοκλαδευόμενη τομάτα. Μεσοπρώιμη υπαίθρια τομάτα. Φυτό ζωηρό, με πλούσιο φύλλωμα και καλή κάλυψη καρπών με μεγάλη διάρκεια παραγωγής. Προσαρμόζεται σε όλες τις εποχές και κλιματολογικές συνθήκες. Καρποί στρογγυλοί με πολύ καλή γεύση και εντυπωσιακό άρωμα, χωρίς εσωτερικό «κοτσάνι» και με μεγάλη ομοιομορφία. Η πιο νόστιμη και επιθυμητή τομάτα για τα super market και την λαϊκή. Τυπικό βάρος καρπού: 220 - 230 g.. Ανθεκτικότητες: V:0, Fol:0,1, S, TYLCV, M, ΤSWV.
Η προετοιμασία εδάφους συνήθως ξεκινά μετά το τέλος της προηγούμενης καλλιέργειας, δηλαδή το φθινόπωρο με ένα βαθύ όργωμα. Εάν παρατηρήθηκαν προβλήματα στη στράγγιση του εδάφους και τη διήθηση του νερού στην προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο, μπορεί να γίνει υπεδάφια κατεργασία. Αυτές οι καλλιεργητικές πρακτικές συμβάλλουν στην καταστροφή και ενσωμάτωση φυτικών υπολειμμάτων και συνεπώς στον καλύτερο έλεγχο των εχθρών και των ασθενειών και στην βελτίωση του εδάφους.
Αφού αφεθεί το έδαφος για κάποιο χρονικό διάστημα χωρίς να καλλιεργηθεί, γίνεται η ενσωμάτωση με φρέζα των λιπασμάτων σε βάθος 20-25 εκατοστών. Ακολουθεί το σημάδεμα των γραμμών φύτευσης και των διαδρόμων που θα κάνουν τα μηχανήματα. Έπειτα τοποθετείται το αρδευτικό σύστημα το οποίο είναι συνήθως για στάγδην άρδευση. Πολύ σημαντική είναι τοποθέτηση μαύρου πλαστικού για εδαφοκάλυψη όπου δημιουργούνται τρύπες ως θέσεις για τη μεταφύτευση των φυτών και το σύστημα υποστύλωσης. Τέλος, εφαρμόζονται πότισμα και η φύτευση των φυτών, όταν το έδαφος βρίσκεται στο ρώγο του.
Ιδιαίτερη φροντίδα θα πρέπει να υπάρχει στο κλάδεμα και τη στήριξη των φυτών, τόσο στο θερμοκήπιο όσο και στην ύπαιθρο.
Το κλάδεμα πρακτικά συμβάλει στον καλύτερο αερισμό και φωτισμό του φυτού γενικότερα και του καρπού ειδικότερα, με αποτέλεσμα να συμβάλλει στην ισορροπία μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας, στον περιορισμό του αριθμού των ταξιανθιών, στην συγκέντρωση της παραγωγής σε ορισμένη χρονική περίοδο, στην ομοιομορφία των παραγόμενων καρπών, στη βελτίωση των οργανοληπτικών ιδιοτήτων τους, στον καλύτερο έλεγχο των ασθενειών και τέλος στη συγκομιδή. Στα μειονεκτήματά του καταγράφονται το υψηλό κόστος εργασίας και η εμφάνιση διαφόρων φυσιολογικών ανωμαλιών όπως η σήψη της κορυφής, το ηλιόκαυμα και το σκίσιμο των καρπών.
Τα συστήματα κλαδέματος που επικράτησαν είναι το μονοστέλεχο και το διστέλεχο. Στο μονοστέλεχο σύστημα αφαιρούνται όλοι οι πλάγιοι βλαστοί όταν φτάσουν σε μήκος 5 - 8 cm και αφήνεται να αναπτυχθεί μόνο ο κεντρικός βλαστός. Στο διστέλεχο σύστημα, το φυτό κορυφολογείται σε ύψος 20-30 cm και αφήνονται να αναπτυχθούν μόνο δύο πλάγιοι βλαστοί.Όταν εφαρμόζεται υποστύλωση στην καλλιέργεια διευκολύνονται οι καλλιεργητικές εργασίες, όπως για παράδειγμα το κλάδεμα, πραγματοποιείται καλύτερα ο φυσικός και τεχνητός αερισμός και, τέλος, βοηθά στον καλύτερο φωτισμό των φυτών.
Η θερμοκηπιακή καλλιέργεια της τομάτας πραγματοποιείται σε δύο περιόδους όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα:
|
Περίοδος καλλιέργειας |
Σπορά |
Μεταφύτευση |
Συγκομιδή |
|
Πρώτη περίοδος |
Τέλη Αυγούστου - Αρχές Σεπτέμβρη |
Μέσα Οκτώβρη - αρχές Νοέμβρη |
Δεκέμβρη - Ιούνη |
|
Δεύτερη περίοδος |
Μέσα Νοέμβρη - Αρχές Δεκέμβρη |
τέλη Ιανουαρίου - Φλεβάρη |
αρχές Απρίλη - Ιούνη |
Η τομάτα είναι απαιτητικό φυτό ως προς την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων. Τα σημαντικότερα στοιχεία για την θρέψη της είναι τα μακροστοιχεία άζωτο, κάλιο, φωσφόρος, μαγνήσιο, θείο, ασβέστιο και τα ιχνοστοιχεία σίδηρος, χλώριο, βόριο, μαγγάνιο και ψευδάργυρος.
Η τομάτα έχει υψηλές θρεπτικές ανάγκες σε τέσσερις περιόδους. Από τη φύτευση μέχρι το δέσιμο του πρώτου σταυρού οι απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία είναι χαμηλή. Όσο αυξάνεται το φυτό, αρχίζουν να σχηματίζονται οι πρώτες ταξιανθίες και μέχρι την πρώτη συγκομιδή, πρέπει να υπάρχει επάρκεια σε άζωτο, φωσφόρο και κάλιο. Όταν αρχίζει η ωρίμανση των περισσότερων καρπών, μειώνονται οι ανάγκες σε κάλιο αλλά αυξάνονται για άζωτο, μαγνήσιο και ασβέστιο. Στο τέλος της συγκομιδής, απορροφάται μόνο ο φωσφόρος και υπάρχει μεγάλη ανάγκη σε ασβέστιο.
Είναι φυτό απαιτητικό ως προς τις ανάγκες σε άζωτο καθώς χρειάζεται περισσότερο τόσο όσο αυξάνει τους καρπούς του αλλά και κατά την διάρκεια ωρίμανσής τους. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην χορήγησή του την περίοδο έναρξης της ωρίμανσης καθώς σε περίπτωση υπερχορήγησής του μπορεί να δώσει καρπούς με κακό χρωματισμό και υποβαθμισμένη ποιότητα.
Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού (γεύση, χρώμα, συνοχή κ. λπ.) καθορίζονται κυρίως από το κάλιο, το ασβέστιο και την μεταξύ τους αναλογία. Το κάλιο (όπως και ο φωσφόρος) συμβάλλει επίσης στην καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει σε ξήρανση της κορυφής του φυτού. Τέλος, είναι σημαντική η επάρκειά τους κοντά στο στάδιο της ωρίμανσης και της συγκομιδής.
Το ασβέστιο (Ca), το μαγνήσιο (Mg), και το θείο (S) θεωρούνται βασικά στοιχεία για την καρποφορία της τομάτας. Θεωρείται ότι αν το pH του εδάφους διατηρείται εντός του επιθυμητού εύρους των 6,0 - 6,5 υπάρχει διαθέσιμο Ca και Mg στο έδαφος για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της καλλιέργειας. Ωστόσο, η επιβεβαίωση της επάρκειας του Ca+2 και Mg θα πρέπει να γίνεται με ανάλυση δειγμάτων εδάφους. Όσον αφορά το S, είναι ένα στοιχείο που βρίσκεται σε μία σειρά από τα συνήθως χρησιμοποιούμενα λιπάσματα. Εκτός από τα βασικά θρεπτικά στοιχεία και τα ιχνοστοιχεία είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη της τομάτας.
Το επίπεδο φωσφόρου σε πολλά εδάφη έχει αυξηθεί σημαντικά το οποίο είναι αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης και υψηλής χρήσης φωσφορικών λιπασμάτων. Οι επιδράσεις της υψηλής συγκέντρωσης φωσφόρου στο έδαφος δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς. Γι’ αυτό απαιτείται ο έλεγχος της περιεκτικότητας του εδάφους σε φώσφορο, πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Αυτό επιτυγχάνεται με τη φυλλοδιαγνωστική, την ανάλυση δηλαδή των φυτικών ιστών σύμφωνα με την οποία ελέγχεται η επάρκεια και των άλλων θρεπτικών στοιχείων στα φυτά. Η διαδικασία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός για τις μελλοντικές εφαρμογές λιπασμάτων έτσι ώστε να μην παρατηρηθούν ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων στα φυτά.
Είναι σημαντικό να υπάρχει οργανική ουσία στο έδαφος, γιατί δίνει μεγαλύτερες αποδόσεις το φυτό, με καλύτερη επιλογή την χρήση κομπόστ ή άλλης αντίστοιχης οργανικής ουσίας. Στην υπαίθρια καλλιέργεια δίνει καλά αποτελέσματα μία επίσπορη χλωρή λίπανση που θα ενσωματωθεί σχεδόν ένα μήνα πριν την φύτευση, σε συνδυασμό με νιτρικό άζωτο.
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (IFA World Fertilizer Use Manual), για παραγωγή 4-5 τόνοι /στρ. τομάτας απαιτείται βασική λίπανση με 5 kg N/στρ., 15-20 kg P2O5/στρ, και 20 - 25 kg ΚΟ/στρ. και επιφανειακή εφαρμογή 10-15 kg N/στρ. Η παραπάνω συνιστώμενη ποσότητα λιπάσματος εξαρτάται από την παραγωγή καρπών και θα πρέπει να τροποποιείται ανάλογα με τη διαφοροποίηση της παραγωγής. Ωστόσο ο καλύτερος τρόπος καθορισμού των λιπάνσεων είναι η ανάλυση των φυτικών ιστών και η χορήγηση θρεπτικών στοιχείων σύμφωνα με τις ανάγκες των φυτών.
Στην Ελλάδα συνιστάται η προσθήκη με βασική λίπανση:
Συστήνεται να εφαρμόζεται επιφανειακή λίπανση με νιτρικό λίπασμα ή και με προσθήκη καλίου, σε 3-5 δόσεις κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας με πρώτη εφαρμογή 20 μέρες μετά τη μεταφύτευση. Μπορεί να γίνει χρήση και άλλων λιπασμάτων όπως 20-20-20 και 10-10-30 σε όλη τη διάρκεια της καλλιέργειας.
Η άρδευση είναι πολύ σημαντική καλλιεργητική πρακτική για τις τελικές αποδόσεις της καλλιέργειας. Οι αρδεύσεις πρέπει να είναι εντατικές και μεθοδικές κατά την διάρκεια ανάπτυξης των καρπών ώστε να συγκομιστούν καρποί καλής ποιότητας και ποσότητας αλλά και για να μην σκίζονται οι καρποί στην περιοχή γύρω από τον ποδίσκο.
Όταν πραγματοποιούνται υπερβολικές αρδεύσεις μειώνεται η εμπορική αξία του καρπού καθώς μειώνεται η οξύτητά του, τα διαλυτά στερεά, οι πρωτεΐνες και η βιταμίνη C. Επίσης, είναι ένας από τους παράγοντες που οφείλεται ο σχηματισμός μαλακών καρπών και στην εμφάνιση ακανόνιστου κόκκινου χρώματος. Είναι σημαντικό να διατηρούνται τα επίπεδα άρδευσης σταθερά για την παραγωγή ποιοτικών καρπών αλλά και για την αποφυγή, όσο είναι δυνατόν προσβολών από ασθένειες που αναπτύσσονται σε υψηλά επίπεδα υγρασίας.
Το τελικό πρόγραμμα άρδευσης σχετίζεται και με την εδαφική σύσταση. Για παράδειγμα στα αμμώδη εδάφη συνήθως χρειάζονται πιο συχνά ποτίσματα από τα βαριά εδάφη. Επίσης, κατά την εφαρμογή της άρδευσης θα πρέπει να μην βρέχονται τα φύλλα και τα λοιπά στελέχη της τομάτας για την αποφυγή ευνοϊκού περιβάλλοντος για εχθρούς και ασθένειες.
Ο χρόνος μεταξύ συγκομιδής και διάθεσης των καρπών καθορίζει το βαθμό ωρίμανσης για συγκομιδή. Ξεκινά από το στάδιο αλλαγής του χρώματος από πράσινο σε κόκκινο και διαρκεί μέχρι να πάρει βαθύ κόκκινο χρώμα. Η τομάτα θερμοκηπίου είναι ανθεκτική σε προσβολές από εδαφογενή παθογόνα σε σχέση με τη τομάτα αγρού, με αποτέλεσμα η ποιότητάς της να διατηρείται με μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η συγκομιδή της τομάτας εξαρτάται από τη χρήση της. Συγκεκριμένα οι καρποί που προορίζονται να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις συγκομίζονται στο στάδιο του πρώιμου πράσινου (breaker), οι καρποί για την εγχώρια αγορά συγκομίζονται στο στάδιο του κόκκινου χρώματος (90% κόκκινο χρώματος) ενώ εκείνοι που προορίζονται για βιομηχανική επεξεργασία συγκομίζονται μόνο όταν είναι πλήρως ώριμοι. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι, 2-3 φορές την εβδομάδα ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας και για όσο διάστημα διατηρείται η καλλιέργεια. Η συγκομιδή μπορεί να γίνει μηχανικά μόνο εάν προορίζεται ο καρπός για επεξεργασία.
Ο χρόνος και η θερμοκρασία συντήρησης του νωπού καρπού εξαρτάται από το στάδιο συγκομιδής. Για τους ώριμους καρπούς (άνω του 90% κόκκινο χρώμα) η άριστη θερμοκρασία συντήρησης είναι 7,2 έως 10° C και η σχετική υγρασία 85-96%. Καρποί με ώριμο πράσινο χρώμα διατηρούνται σε θερμοκρασία 12,7°C– 15,5°C για αρκετές ημέρες χωρίς σοβαρές απώλειες. Η ελεγχόμενη ατμόσφαιρα δεν χρησιμοποιείται ευρέως για την συντήρησή της , ωστόσο δρα θετικά στη συντήρηση των καρπών για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η ποιότητα των καρπών επηρεάζεται από το στάδιο ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή, τη μετασυλλεκτική μεταχείριση, τη θερμοκρασία και το χρόνο συντήρησής τους. Καρποί που ωριμάζουν στο φυτό αναπτύσσουν άριστες οργανοληπτικές ιδιότητες. Για τη διατήρηση της ποιότητας των κόκκινων καρπών η έκθεση σε χαμηλή θερμοκρασία πρέπει να αποφεύγεται. Ο τραυματισμός των καρπών από έκθεση σε χαμηλή θερμοκρασία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το βαθμό ωρίμανσης του καρπού. Οι πλήρως ώριμοι γίνονται υδαρείς, με μαλακή σάρκα και είναι ευάλωτοι στις σήψεις. Καρποί στο στάδιο του ώριμου πράσινου αποκτούν φτωχό χρώμα κατά την ωρίμανση ενώ γίνονται ευάλωτοι σε προσβολές από τον φυτοπαθογόνο μύκητα γένους Alternaria.
Τα σπορόφυτα είτε καλλιεργούνται υπαίθρια είτε σε θερμοκήπιο αναπτύσσονται σε σπορεία και στη συνέχεια μεταφυτεύονται στο έδαφος ή σε υδροπονικό σύστημα.
Στα θερμοκήπια εφαρμόζονται δύο συστήματα φύτευσης: σε μονές ή δίδυμες γραμμές. Στην πρώτη περίπτωση οι αποστάσεις φύτευσης είναι 80 - 100 cm μεταξύ των γραμμών και 50 cm επί της γραμμής φύτευσης. Με τον τρόπο αυτό εγκαθίστανται 2.000 φυτά το στρέμμα. Με το σύστημα των δίδυμων γραμμών φυτεύεται μεγαλύτερος αριθμός φυτών ανά στρέμμα. Οι αποστάσεις φύτευσης είναι 100 cm μεταξύ των δίδυμων γραμμών, 50-70 cm μεταξύ των γραμμών στο ζεύγος και 50 cm επί της γραμμής φύτευσης.
Παθητικό σύστημα
Είναι η τεχνική υδροπονίας στην οποία το νερό παραμένει ακίνητο σε ένα δοχείο και οι ρίζες των φυτών μεγαλώνουν εξ ολοκλήρου σε αυτό. Με την χρήση τρόμπας αέρος και ειδικής πέτρας, τοποθετημένης στο νερό, επιτυγχάνεται η δημιουργία φυσαλιδών οξυγόνου στις ρίζες των φυτών. Το βασικό μειονέκτημα αυτού του συστήματος είναι η έλλειψη αρκετού οξυγόνου στις ρίζες, που είναι σημαντικό για τη μεγάλη καρποφορία. Στα θετικά συγκαταλέγεται η ευκολία της λειτουργίας του συστήματος.
Ενεργητικό σύστημα
Είναι η τεχνική υδροπονίας όπου οι ρίζες των φυτών αναπτύσσονται σε ένα μέσο-υποκατάστατο του χώματος, όπως ο περλίτης, οι κόκκοι φοίνικα, ο πετροβάμβακας κ.ά. Με την χρήση μιας τρόμπας νερού γίνεται η συνεχής μεταφορά νερού συμπληρωμένου με ωφέλιμα ιχνοστοιχεία από μια δεξαμενή στις ρίζες των φυτών μας, το οποίο χάρη στη βαρύτητα καταλήγει πάλι στην δεξαμενή. Δημιουργείται έτσι μία συνεχής ανακύκλωση στο νερό πλούσια με χρήσιμα στοιχεία και οξυγόνο. Το αρνητικό αυτού του συστήματος είναι η μεγάλη δυσκολία συντήρησης ενώ στα θετικά του συγκαταλέγεται η αυξημένη παραγωγικότητα.
Συνοπτικά, η ουσία της τεχνολογίας είναι η εξής: Το ριζικό σύστημα βρίσκεται σε στερεά πληρωτικά, τα οποία δεν έχουν καμία θρεπτική αξία: ορυκτοβάμβακας, χαλίκι, διογκωμένη άργιλος, σκωρία, περλίτης, χοντρή άμμος, ίνες καρύδας. Το υπόστρωμα πλένεται και απολυμαίνεται προκαταρκτικά. Παρασκευάζεται ένα υδατικό διάλυμα θρεπτικών συστατικών, ισορροπημένο από κάθε άποψη για αυτήν την καλλιέργεια. Το δοχείο καλλιέργειας τοποθετείται σε μεγαλύτερο δοχείο, όπου παρέχεται το θρεπτικό διάλυμα.
Η ανάπτυξη των ριζών παρατηρείται κατά διαστήματα μόλις περάσουν από τον πυθμένα της γλάστρας, η στάθμη του διαλύματος στο εξωτερικό δοχείο υποχωρεί έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα διάκενο αέρα τεσσάρων έως οκτώ εκατοστών μεταξύ αυτού και του πάτο της κατσαρόλας. Έτσι οι ρίζες αναπνέουν και τρέφονται από το υγρό περιβάλλον στο οποίο ζουν. Ταυτόχρονα, η απαιτούμενη υγρασία στον αέρα παραμένει σταθερή. Δημιουργούνται οι βέλτιστες συνθήκες για την ανάπτυξη της τομάτας: η θερμοκρασία του αέρα και του θρεπτικού διαλύματος, η περιεκτικότητα του αέρα σε διοξείδιο του άνθρακα στις συγκεντρώσεις που είναι απαραίτητες για την κανονική φωτοσύνθεση, ο χρόνος και η ποσότητα φωτισμού.
Ο τρόπος με τον οποίο δένονται τα φυτά στην υδροπονία, επιτρέπει στην κορυφή του στελέχους να αναπτύσσεται ανεμπόδιστα για μεγάλο χρονικό διάστημα, σχηματίζοντας νέες ωοθήκες αφού οι κάτω έχουν ήδη ωριμάσει. Για να γίνει αυτό, η κορυφή του σχοινιού δεσίματος τυλίγεται με ένα μεγάλο περιθώριο σε ένα ειδικό άγκιστρο που προσκολλάται στην πέργκολα κάτω από την οροφή του θερμοκηπίου. Η άλλη άκρη του σχοινιού κατεβαίνει στο κάτω μέρος του στελέχους και στερεώνεται με ένα πλαστικό κλιπ κάτω από το φύλλο.
Συγκριτικά με τις παραδοσιακές μεθόδους, η πρακτική χρήση της υδροπονίας έχει τα εξής πλεονεκτήματα:
Υπάρχουν επίσης αρνητικά σημεία που εμποδίζουν την ανάπτυξη μιας τέτοιας μεθόδου όπως η υδροπονία:
Μετά από εκτεταμένη έρευνα στα οπωροκηπευτικά, και πιο συγκεκριμένα στην τομάτα, η γεωργία ακριβείας έχει εισέλθει ενεργά στον αγροτικό κόσμο. Σε αυτό τον κλάδο μπορούμε να συναντήσουμε περισσότερες εφαρμογές, κυρίως ως προς την άρδευση και τον ψεκασμό.
Σε πολλές περιπτώσεις, εντός και εκτός συνόρων, μπορούμε να συναντήσουμε υπολογιστές οι οποίοι ρυθμίζουν με βάση τη χαρτογράφηση του αγρού τον ψεκασμό όπου υπάρχουν καλλιέργειες ή σε άλλη περίπτωση, όπου υπάρχουν ζιζάνια. Αυτό γίνεται είτε με τη βοήθεια δορυφορικών φωτογραφιών, είτε ακόμα καλύτερα μέσω φωτογραφιών που τραβήχτηκαν από drone (εναέρια, μη επανδρωμένα μέσα) με απλές, υπερφασματικές ή θερμικές κάμερες. Φυσικά υπάρχουν και επίγεια μέσα με αυτόν τον σκοπό, τα οποία ελέγχονται εξ’ αποστάσεως και περνούν δίπλα από τις γραμμές φύτευσης συλλέγοντας δεδομένα και ψεκάζοντας εάν είναι στις εργασίες που είναι ικανό να εκτελέσει. Οι ψεκασμοί που εφαρμόζονται μέσω αυτών έχουν πολύ μικρότερο ποσοστό απορροής. Πιο συγκεκριμένα, με την χρήση ενός drone δεν υπάρχει αντίστοιχη διασπορά, όπως σε ένα τυπικό ψεκαστικό μηχάνημα κάνοντας τον ψεκασμό πιο ακίνδυνο και ευκολότερο.
Τα δεδομένα αυτά σε συνδυασμό με την χαρτογράφηση που έχει επέλθει με τηλεπισκοπικά μέσα, μπορούν να είναι χρήσιμα με το κατάλληλο πρόγραμμα (software) όπως για παράδειγμα το GIS, λογισμικό που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία δεδομένων και χαρτών, συνδυαστικά με τη χαρτογράφηση που έχει γίνει έχοντας ένα GPS ικανό για να ελέγχει την ακριβή τοποθεσία.
Ακόμα μέσω των κατάλληλων αισθητήρων μετρώνται οι δείκτες βλάστησης (πχ. NDVI και NDRE). Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται καλύτερος έλεγχος της παραγωγής με πρόβλεψή της και συνάμα έλεγχο για πιθανές ελλείψεις στη λίπανση ή την άρδευση, όπως και για την ύπαρξη ασθενειών και ζιζανίων.
Η στοχευμένη άρδευση βοηθά στον έλεγχο των βαθμών brix, δηλαδή του επιπέδου ζαχάρων στην τομάτα, με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το στρεσάρισμα των φυτών από την υπεράρδευση. Ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση, η χαρτογράφηση του αγρού θεωρείται σωτήρια.
Όμως, καθώς μιλάμε για οπωροκηπευτικά, οι τομάτες καλλιεργούνται και σε θερμοκήπια, πέρα από τον αγρό. Σε αυτήν την περίπτωση, μπαίνουν κι άλλοι παράγοντες στην εξίσωση, όπως ο έλεγχος του περιβάλλοντος. Ο έλεγχος αυτός γίνεται μέσω των αισθητήρων οι οποίοι στέλνουν σήμα για την εκάστοτε διαφορά του περιβάλλοντος μέσα στο θερμοκήπιο, τότε το σύστημα αναλαμβάνει να ενεργοποιήσει θέρμανση, ψύξη, κλπ, ώστε να επαναφέρει το περιβάλλον στις ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια.
Η συλλογή όλων αυτών των δεδομένων (σε τομάτα υπαίθρου ή θερμοκηπίου) μπορεί να αποθηκευτεί στο λεγόμενο Internet of Things, όπου σε βρίσκονται βάσεις δεδομένων με τα εκάστοτε χαρακτηριστικά της καλλιέργειας προκειμένου να ειδοποιείται ο αγρότης, σύμφωνα και με παλαιότερα δεδομένα δικά του, ή αγροτών της ίδιας περιοχής, για το ποιες αποφάσεις πρέπει να λάβει ώστε να επέμβει στο χωράφι του έγκαιρα και χωρίς υπερβολές.
Με τις νέες τεχνολογίες και την ανάπτυξη των θερμοκηπίων, η τομάτα έχει φτάσει σε χώρες που δεν έχουν παράδοση στην καλλιέργειά της. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η Ολλανδία, η οποία κατέχει τη μεγαλύτερη παραγωγή παγκοσμίως από πλευράς απόδοσης ανά έκταση. Αυτό συμβαίνει κυρίως λόγω της χρήσης νέων τεχνολογικών μέσων σε θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις. Η γεωργία ακριβείας έχει αυξήσει κατακόρυφα την παραγωγή τους, αυτό συμβαίνει κυρίως με αυτοματοποιημένη άρδευση και συγκομιδή. Επίσης, υπάρχουν επενδύσεις σε τεχνητό φως ούτως ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες της τομάτας σε φως, μιας και η Ολλανδία έχει λιγότερες ώρες της ημέρας ηλιακό φως και μικρότερη ηλιακή ακτινοβολία σε σχέση με τις χώρες της Μεσογείου. Με αυτόν τον τρόπο ανεβαίνουν οι ενεργειακές απαιτήσεις και η ανάγκη για εξοικονόμηση ενέργειας, ειδικά κατά τα τελευταία χρόνια, είναι επιτακτική. Χρησιμοποιούνται φωτισμοί LED, μωβ χρώματος, για την καλύτερη κάλυψη των αναγκών σε φως και παράλληλα, εξοικονόμηση ενέργειας. Λόγω αυτών των παραμέτρων, κυριάρχησε η γεωργία ακριβείας σε μια χώρα, η οποία οδηγεί την αγροτική επανάσταση της εποχής μας.
Οι αισθητήρες παίζουν σημαντικό ρόλο και στη συμβατική γεωργία στον αγρό, καθώς σε πολλές περιπτώσεις χωρών όπως η Ολλανδία, ελέγχεται το έδαφος για τυχόν υγρασιακό στρες, την παρουσία θρεπτικών ουσιών και τη γενική καταλληλότητά του για καλλιέργεια τομάτας.
Χώρες σαν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Κίνα, προσπαθούν να υπερκαλύψουν αυτή τη διαφορά μέσω καλλιέργειας μεγάλων εκτάσεων αλλά η απόδοση τους αναλογικά με την έκταση είναι αισθητά μικρότερη. Όμως το ρεύμα τείνει προς την πλήρη εκμηχάνιση και μοντερνοποίηση της καλλιέργειας της τομάτας, καθώς μιλάμε για το κηπευτικό με τη μεγαλύτερη ζήτηση στον κόσμο.
Τέλος, υπάρχουν οργανισμοί σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Φινλανδία, όπου η τομάτα καλλιεργείται σε εσωτερικό χώρο (υδροπονική εγκατάσταση) όπου δεν έχει άμεση επαφή με το ηλιακό φώς αλλά με τη διάχυτη ακτινοβολία και η όλη εκμετάλλευση της καλλιέργειας, από την τοποθέτηση μέχρι και την συγκομιδή, γίνεται αυτόματα από ρομπότ.
Η κατανάλωση της τομάτας στην Ελλάδα έχει αυξηθεί σημαντικά και μπορεί να κυμανθεί 100 κιλά κατά κεφαλήν ανά έτος. Στην Ελλάδα καλλιεργείται σε πολύ μεγάλη κλίμακα, σε έκταση 162.607 χιλιάδες στρέμματα με απόδοση 991.978 χιλ. τόνους ετησίως. Κύριες τοματοπαραγωγικές περιοχές είναι η Κρήτη, η Κεντρική Μακεδονία και η Πρέβεζα (σε επιτραπέζιες ποικιλίες), ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Πελοποννήσου (Ηλεία, Αχαΐα, Μεσσηνία) και λιγότερο πλέον στη Θεσσαλία καλλιεργείται η βιομηχανική τομάτα. Σε μικρότερη κλίμακα καλλιεργείται από χιλιάδες παραγωγούς σε όλη την Ελλάδα, από όπου έχουν προκύψει και παραδοσιακές ποικιλίες (π.χ. Τοματάκι Σαντορίνης).
Με βάση έρευνα του globenewswire, το μέγεθος της παγκόσμιας αγοράς υδροπονίας έφθασε πέρυσι σε αξία τα 2,56 δισ. δολάρια και αναμένεται να σημειώσει ετήσια ανάπτυξη 19,2% έως το 2028, ξεπερνώντας τα 13,4 δισ. δολάρια.
Η αύξηση των εσόδων της παγκόσμιας αγοράς υδροπονίας αναμένεται να προέλθει από την αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για τρόφιμα, την υψηλότερη απόδοση από τη συμβατική γεωργία, την αυξανόμενη έμφαση στην επισιτιστική ασφάλεια, την υψηλή κερδοφορία και την αύξηση της ερημοποίησης.
Οι μονάδες της υδροπονίας έχουν δεκαπενταπλάσια απόδοση ανά στρέμμα συγκριτικά με τις καλλιέργειες στο χωράφι, μειώνουν το κόστος παραγωγής και προστατεύουν το προϊόν από τις αλλαγές του καιρού. Όμως το μεγαλύτερο μειονέκτημα της συγκεκριμένης καλλιέργειας είναι το υψηλό κόστος της αρχικής επένδυσης και ο χρόνος που απαιτείται πλέον για να παραλάβει κάποιος τα θερμοκήπια. Ο μέσος χρόνος παράδοσης για ένα καινούργιο θερμοκήπιο φθάνει τα 2 με 2,5 χρόνια.
Παρά τα προβλήματα στις παραδόσεις και το υψηλό κόστος της αρχικής επένδυσης, το τελευταίο διάστημα έχει καταγραφεί στροφή προς την υδροπονική καλλιέργεια και μπαράζ εγκρίσεων ένταξης νέων επενδυτικών σχεδίων στον Αναπτυξιακό Νόμο
Η τομάτα χρειάζεται αρκετές ώρες έκθεσης στον ήλιο. Επιλέγουμε λοπόν ηλιόλουστα σημεία στο κήπο μας, για να μας δώσει νόστιμους και ζουμερούς καρπούς. Αποφεύγουμε τις σκιερές θέσεις ή τα σημεία κοντά σε δέντρα.
Στην περίπτωση που θέλετε να φυτέψετε μόνοι σας τομάτα στο σπορείο, ξεκινήστε τη διαδικασία στα τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου, ενώ εάν θέλετε να αγοράσετε έτοιμο το φυτό ο Απρίλιος είναι ο ιδανικός μήνας για να ξεκινήσετε τη καλλιέργειά σας.
Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες των ποικιλιών της τομάτας. Η πρώτη, η βιομηχανική είναι αρκετά κερδοφόρα με πολύ καλή απόδοση, δίνοντας μεγάλες ποσότητες καρπών. Είναι η κατάλληλη επιλογή για την παρασκευή σπιτικής σάλτσας. Η δεύτερη κατηγορία είναι η απλή τομάτα, η ντόπια ποικιλία τομάτας την οποία μπορείτε να επιλέξετε να είναι υβρίδια ή όχι. Θέλω να προσέξετε το εξής: όταν λέμε υβρίδιο δεν είναι το μεταλλαγμένο, αλλά η διασταύρωση του φυτού, ώστε να πάρουμε φυτά με τα χαρακτηριστικά που θέλουμε.
Οι πιο συχνές ποκιλίες τομάτας που επιλέγονται είναι, οι αυτοκλαδόμενες οι οποίες δεν ξεπερνούν σε ύψος το ένα μέτρο, αλλά και οι αναρριχώμενες που φτάνουν και ξεπερνούν τα δύο μέτρα. Προτιμάμε ποικιλίες με μαλακή φλούδα που είναι πιο ζουμερές, ωριμάζουν γρήγορα μετά τη συγκομιδή και δεν έχουν ξυλώδες τμήμα εσωτερικά στον καρπό.
Για τον καλύτερο αερισμό και φωτισμό των φυτών, οι αποστάσεις φύτευσης είναι συγκεκριμένες ανάλογα με την ποικιλία. Οι θαμνώδεις ποικιλίες τομάτας φυτεύονται σε αποστάσεις 0,70 – 1 μέτρου μεταξύ των φυτών και 1,5-2 μέτρων μεταξύ των γραμμών φύτευσης. Οι αναρριχώμενες ποικιλίες φυτεύονται πιο κοντά, σε αποστάσεις ανά μισό μέτρο.
Η ντομάτα ως ένα αρκετά ψηλό φυτό έχει ανάγκη από σωστή στήριξη για να μη σπάσει. Σε αρχικό στάδιο, όταν το φυτό έχει μεγαλώσει λίγο στηρίζουμε το κάθε φυτό μόνο του με ένα λεπτό ξύλο. Στη συνέχεια καθώς η τοματιά μας μεγαλώνει, τοποθετούμε κάθετα και οριζόντια καλάμια ως βάση στήριξης.
Όταν στηρίζονται τα φυτά διευκολύνονται οι καλλιεργητικές εργασίες, όπως για παράδειγμα το κλάδεμα, πραγματοποιείται καλύτερα ο φυσικός αερισμός και, τέλος, βοηθά στον καλύτερο φωτισμό των φυτών.
Για να πάρουμε πιό γρήγορα καρπό προτείνεται το κορφολόγημα της τομάτας. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει το κόψιμο της κορυφής του φυτού 1,5 μήνα περίπου πριν το τέλός της συγκομιδής, με σκοπό να σταματήσει τη παραγωγή φύλλων και να επιταχύνει την ωρίμανση των καρπών.
Άλλη τεχνική που επίσης επιλέγεται είναι η αποφύλλωση του φυτού που περιλαμβάνει την αφαίρεση των φύλλων που είναι κοντά στη τομάτα, ώστε να επιτραπεί ο καλύτερος φωτισμός της. Τη διαδικασία αυτή την εφαρμόζουμε πριν ωριμάσουν οι καρποί, με στόχο την καλύτερη ποιότητά τους.
Το σωστό πότισμα είναι πολύ σημαντικό και πρέπει να γίνεται εντατικά και μεθοδικά κατά την διάρκεια ανάπτυξης των καρπών ώστε να συγκομιστούς καρποί καλής ποιότητας και ποσότητας αλλά και για να μην σκίζονται οι καρποί στην περιοχή γύρω από τον ποδίσκο. Προσοχή γιατί δεν πρέπει να λιμνάζει το νερό. Όταν πραγματοποιούνται υπερβολικές αρδεύσεις μειώνεται η ποιότητα του καρπού καθώς μειώνεται η οξύτητά του, τα διαλυτά στερεά, οι πρωτεΐνες και η βιταμίνη C. Επίσης, είναι ένας από τους παράγοντες που οφείλεται ο σχηματισμός μαλακών καρπών και στην εμφάνιση ακανόνιστου κόκκινου χρώματος. Γι’ αυτόν το λόγο προτείνεται η χρήση ενός συστήματος αυτόματου ποτίσματος, με τη μορφή σταγόνας.
Η τομάτα είναι απαιτητικό φυτό ως προς την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων για να δώσει καλό καρπό και να αναπτυχθεί. Είναι φυτό απαιτητικό ως προς τις ανάγκες σε άζωτο καθώς χρειάζεται περισσότερο τόσο όσο αυξάνει τους καρπούς του αλλά και κατά την διάρκεια ωρίμανσής τους. Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην χορήγησή του την περίοδο έναρξης της ωρίμανσης καθώς σε περίπτωση υπεχορήγησής του μπορεί να δώσει καρπούς με κακό χρωματισμό και υποβαθμισμένης ποιότητας.
Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του καρπού (γεύση, χρώμα, συνοχή κ. λπ.) καθορίζονται κυρίως από το κάλιο, το ασβέστιο και την μεταξύ τους αναλογία. Το κάλιο (όπως και ο φωσφόρος) συμβάλλει επίσης στην καλύτερη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος. Η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει σε ξήρανση της κορυφής του φυτού. Τέλος, είναι σημαντική η επάρκειά τους κοντά στο στάδιο της ωρίμανσης και της συγκομιδής. Είναι σημαντικό να υπάρχει οργανική ουσία στο έδαφος, γιατί δίνει μεγαλύτερες αποδόσεις το φυτό, με καλύτερη επιλογή την χρήση κομπόστ ή άλλης αντίστοιχης οργανικής ουσίας.
Συνεπώς, κατά την φύτευση, στην βασική λίπανση, γίνεται προσθήκη πλήρους βιολογικού λιπάσματος. Στην επόμενη λίπανση, σχεδόν 20 μέρες μετά την φύτευση γίνεται ξανά εφαρμογή και επαναλαμβάνεται μία φορά τον μήνα.
Για την την προστασία από μυκητολογικές ασθένειες περονόσπορου και ωιδίου σκονίζουμε με θειάφι και θειοχαλκίνη ή ψεκάζουμε με βρέξιμο θειάφι και χαλκό. Για την αντιμετώπιση του εντόμου της τούτας σκονίζουμε ή ψεκάζουμε τα φυτά της τομάτας με Βάκιλο Θουριγγίας, κάθε εβδομάδα.
Για την καλλιέργεια της τομάτας στο μπαλκόνι, επιλέγουμε μεγάλες γλάστρες βάθους 30-40 εκατοστών και πλάτος 40 εκατοστών. Η γλάστρα μας πρέπει να είναι τοποθετημένη σε ηλιόλουστη θέση στο μπαλκόνι, με έκθεση 6-7 ώρες στον ήλιο και να είναι προστατευμένη από ισχυρούς ανέμους.
Την περίοδο των υψηλών θερμοκρασιών και της έντονης ηλιοφάνειας του καλοκαιριού, φροντίζουμε τη μεταφορά των γλατρών σε λίγο πιο ημισκιερή θέση ή βάζουμε ειδικό δίχτυ σκίασης από τον ήλιο.
