Η νιγκέλα, ή αλλιώς νιγέλλα, νιγέλα ή μελάνθιον είναι ένα πολύ σημαντικό μονοετές φυτό σε ολόκληρο τον κόσμο, καθώς αποτελεί συστατικό φαρμάκων απέναντι σε πολλές ασθένειες εδώ και 2.000 χρόνια. Τα φύλλα της μοιάζουν πολύ με εκείνα του άνηθου και τα άνθη της έχουν ιδιαίτερη ομορφιά. Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως “μελάνθιον” και ανά περιοχές έχει τα προσωνύμια νιγέλα, νιτζέλλα, μαύρο κύμινο, μαυροσίταρο και μαυροκούκι. Στην Αρχαία Αίγυπτο λέγεται ότι η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε το αιθέριο έλαιο ως συστατικό στο μπάνιο της και η βασίλισσα Νεφετρίτη για τον καλλωπισμό των μαλλιών της.
Βοτανική ταξινόμηση: ανήκει στην οικογένεια Ranunculaceae και στο γένος Nigella. Αποτελείται από 15 είδη με το σημαντικότερο το N. sativa.
Ανάπτυξη: είναι ετήσιο φυτό με ύψος περίπου 45 εκατοστών.
Φύλλα: έχει λεπτά, επιμήκη-λογχοειδή και νηματοειδή, γκρίζο-πράσινου χρώματος μήκους 2.5-5 εκατοστών.
Άνθη: έχουν απαλό μπλε ή άσπρο χρώμα, μήκος 2,5 περίπου εκατοστών, λεπτή υφή και μακριούς μίσχους.
Καρπός: είναι περικάρπιο μεγάλους μήκους περίπου 1,2 εκατοστών, διογκωμένο με 3 έως 7 ενωμένους αδένες στους οποίους περιέχεται μεγάλος αριθμός σπόρων.
Σπόρος: έχει μαύρο χρώμα, είναι πεπλατυσμένος, επιμήκης και γωνιώδης. Έχει μικρό μέγεθος περίπου 2 χιλιοστών και πλάτος περίπου 1 χιλιοστού. Είναι πλούσιος σε πρωτεΐνη, υδατάνθρακες φυτικά λίπη και έλαια.
Οι σπόροι της (είτε ολόκληροι είτε σε εκχύλισμα) έχει αντιδιαβητικές, αντιισταμινικές, αντιυπερτασικές, αντιφλεγμονώδεις, αντικαρκινικές και εντομοαπωθητικές δράσεις. Η σύνθεση των σπόρων χαρακτηρίζεται από 40% λάδι (σταθερό ποσοστό), 0,5-1,6% κίτρινο πτητικό λάδι και 22,7% πρωτεϊνες. Το λάδι αποτελείται κατά βάση από λιπαρά οξέα,τα εκχυλίσματα λαδιού από στερόλες ενώ το πτητικό λάδι από 67 συστατικά με τα περισσότερα να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες.
Εκτός από τις θεραπευτικές της ιδιότητες είναι σημαντική και για τη διατροφική της αξία. Οι σπόροι χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα στην αρτοποιία, στα λαχανικά και τα όσπρια, ενώ η πίτα που εξάγεται από τον σπόρο αποτελεί εξαιρετικό προϊόν για την διατροφή των ζώων. Πιο συγκεκριμένα μελέτες έχουν δείξει ότι η πίτα από τον σπόρο της νιγκέλας μπορεί να αυξήσει το βάρος βουβαλιών και αρνιών και βελτιώσει την αναπαραγωγικότητά τους καθώς και την άμυνα των νεοσσών κρεατοπαραγωγής.
Ο βιολογικός κύκλος της νιγκέλας εξαρτάται από τον τόπο που καλλιεργείται, από εδαφοκλιματικούς παράγοντες, από την ποικιλία, την εποχή, την λίπανση, την άρδευση, την βροχόπτωση κ.λπ. Εξέχουσα σημασία έχει η διάρκεια της ψυχρής περιόδου καθώς όσο μεγαλύτερη διάρκεια έχει η ψυχρή περίοδος τόσο μεγαλύτερος είναι και ο βιολογικός κύκλος του φυτού. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχει διάρκεια 85 ημερών περίπου ενώ έχει παρατηρηθεί και μέχρι 150 ημέρες. Κατά βάση μεγαλύτερο βιολογικό κύκλο εμφανίζουν οι χειμωνιάτικες ποικιλίες σε σχέση με τις ανοιξιάτικες, καλοκαιρινές και φθινοπωρινές.
Το φυτό είναι αυτογονιμοποιούμενο και η εγκατάσταση του σπόρου μπορεί να γίνει χωρίς να έχει προηγηθεί σταυρογονιμοποίηση.
Το φυτό νιγκέλα προσαρμόζεται και αναπτύσσεται σε διάφορες κλιματικές συνθήκες. Η ανάπτυξή του δεν σταματάει ακόμα και όταν επικρατούν πολύ ψυχρές συνθήκες με ήπια χιονόπτωση ή θερμές και υγρές. Ευνοϊκές συνθήκες στις οποίες αναπτύσσονται οι σπόροι θεωρείται ένα ευρύ φάσμα από 5 έως 25 oC, με άριστη θερμοκρασία φυτρώματος να είναι οι 14oC.
Η νιγκέλα αναπτύσσεται σε διάφορους τύπους εδαφών, ακόμα και σε λασπώδη εδάφη ή ισοπεδωμένα καλώς στραγγιζόμενα. Άριστα θεωρούνται τα εδάφη που είναι αμμοπηλώδη με πλούσια μικροβιακή δραστηριότητα. Τέλος, σχετικά με την αντίδραση του εδάφους ικανοποιητικές είναι οι τιμές pH ίσες με 7-7,5.
Λόγω της ανοχής της νιγκέλας στις διάφορες κλιματικές και εδαφικές συνθήκες που μπορεί να επικρατούν θεωρείται εξαιρετική επιλογή ως φυτό ανθεκτικό απέναντι στην κλιματική αλλαγή.
Η καλλιέργειά του γίνεται τους μήνες Νοέμβρη έως Απρίλη και ανθίζει-καρποφορεί από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο. Καλύτερες περίοδοι είναι εκείνες που έχουν παρέλθει οι ψυχρές ημέρες, δηλαδή αρχές Μάρτη. Η ημερομηνία που θα γίνει η σπορά είναι πολύ σημαντική καθώς σε μεγάλο βαθμό επηρεάζει ορισμένα χαρακτηριστικά του φυτού όπως η απόδοση, το ύψος, το βάρος και η παραγωγή των σπόρων. Για παράδειγμα, σε πειράματα του El-Mekawy (2012) και Meena et al. (2011) απέδειξαν ότι τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά είχαν μεγαλύτερες τιμές όταν η σπορά έγινε αρχές με μέσα Οκτώβρη σε σχέση με αρχές με μέσα Νοέμβρη. Συνεπώς, η πρώιμη σπορά δίνει στο φυτό τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, αλλά αυξάνει και άλλες παραμέτρους όπως η απόδοση των καρπιδίων σε κάθε φυτό, το βάρος των καρπιδίων, τον αριθμό των σπόρων/καρπό και την συνολική απόδοση του σπόρου. Γίνεται αντιληπτό ότι στις πρώιμες σπορές επικρατούν ευνοϊκότερες συνθήκες για το φυτό για να εγκατασταθεί και να αναπτυχθεί.
Η νιγκέλα πολλαπλασιάζεται και με σπόρο και με μεταφύτευση από σποροκλίνες. Η δεύτερη μέθοδος δεν προτιμάται γιατί εμφανίζονται μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας στα μεταφυτευόμενα φυτά. Συνεπώς η σπορά γίνεται σε σειρές σε αποστάσεις 25-40 εκατοστών μεταξύ των σειρών και 15 εκατοστών μεταξύ των φυτών. Χρησιμοποιούνται περίπου 2 με 4 κιλά στο στρέμμα.
Η προετοιμασία του εδάφους πριν τη σπορά της νιγκέλας περιλαμβάνει το όργωμα με 2 ή 3 σβαρνίσματα και 2 ή 3 πρακτικές ισοπέδωσης του εδάφους. Επίσης, πρέπει να προστεθεί χωνεμένη κοπριά καθώς και λίπασμα εμπλουτισμένο με N, P2O2, K2O. Η επιλογή των κατάλληλων ποσοτήτων που θα προστεθούν γίνεται έπειτα από ανάλυση εδάφους.
Η νιγκέλα εμφανίζει χαμηλές απαιτήσεις σε νερό, δεν είναι απαραίτητη η άρδευσή της και αναπτύσσεται αποκλειστικά από τις βροχοπτώσεις. Ωστόσο, σε εμπορική κλίμακα είναι σημαντικό να γίνουν αρδεύσεις σε δύο περιόδους, μία κατά την άνθηση και μία κατά τον σχηματισμό του σπόρου, ώστε να αναπτυχθούν τα άνθη, να υπάρχει διαθέσιμο απόθεμα νερού κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου και να αυξηθεί η περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι το οποίο είναι και το εμπορικό προϊόν.
Η απόδοση της νιγκέλας φαίνεται πως επηρεάζεται θετικά από τη λίπανση. Πιο συγκεκριμένα, από τα τρία βασικότερα στοιχεία (Ν, Ρ, Κ) φαίνεται πως ο φωσφόρος (Ρ) είναι το στοιχείο που επηρεάζει περισσότερο την απόδοση και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του φυτού. Αφού γίνει ανάλυση εδάφους πρώτα και διαπιστωθεί έλλειψη φωσφόρου ενδεικτικά χρειάζεται το χωράφι 4 κιλά στο στρέμμα ώστε να δώσει τις μέγιστες αποδόσεις. Ωστόσο, και η λίπανση με κάλιο είναι πολύ σημαντική για την αύξηση των αποδόσεων αλλά και για να μην είναι επιρρεπή τα φυτά στις προσβολές από ασθένειες.
Η καλλιέργεια της νιγκέλας γίνεται συνδυαστικά και ανάμεικτα μαζί με άλλα πολυετή φυτά όταν χρησιμοποιείται σε αμειψισπορά. Η χρήση τους μετά γίνεται είτε ως κομμένα είτε ως αποξηραμένα άνθη. Μελέτες έχουν αποδείξει ότι συνδυαστικά με το σιτάρι και το κριθάρι αναπτύσσεται συχνότερα.
Η συγκομιδή της νιγκέλας εξαρτάται από το αν είναι χειμερινή ή καλοκαιρινή καλλιέργεια. Όταν η ανάπτυξη του φυτού είναι ανοιξιάτικη συγκομίζεται τέλος Μάρτη, πριν πραγματοποιηθεί η φυλλόπτωση. Με τον τρόπο αυτό μπορεί η συγκομιδή να γίνει 3 φορές οπότε μειώνεται και η απώλεια των σπόρων.
Η συγκομιδή μπορεί να γίνει είτε με το χέρι είτε με θεριστή όταν οι περισσότεροι λοβοί είναι ώριμοι και παίρνουν κίτρινο χρώμα. Έπειτα ακολουθεί ξήρανση του συγκομιζόμενου προϊόντος στον ήλιο και μετά ο αλωνισμός του με χτυπήματα με ραβδί. Η αποθήκευσή τους πρέπει να γίνεται σε ξηρό μέρος μέχρι να πραγματοποιηθεί η φυσιολογική τους διάνοιξη. Λόγω της μεγάλης περιεκτικότητάς τους σε λάδι δεν υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη σε μεταχειρήσεις για την προστασία από μύκητες, έντομα αποθηκών και τρωκτικά. Όταν επικρατούν οι ξηρές συνθήκες στο δωμάτιο μπορούν να διατηρηθούν έως 3 χρόνια.
Τα έντομα που προσβάλλουν τη νιγκέλα είναι το Myzus persicae κατά τη βλαστική φάση, το Thrips tabaci και προνύμφες των Spodoptera litura και Cercospora nigellae. Η κερκόσπορα δημιουργεί ελαφριές κηλιδώσεις των φύλλων και η Spodoptera litura προκαλεί οικονομική ζημιά γύρω στα 20%.
Ο μεγαλύτερος εχθρός του φυτού είναι τα ζιζάνια. Τα ζιζάνια προκαλούν προβλήματα στη θρέψη του φυτού καθώς και στην πρόσληψη του σε νερό με αποτέλεσμα τις χαμηλές αποδόσεις σε σπόρο. Επειδή είναι ένα φυτό με αργή ανάπτυξη στα αρχικά της στάδια είναι αρκετά επιρρεπής στον ανταγωνισμό, μειώνοντας τις αποδόσεις έως και 70% κατά την περίοδο ανάπτυξής του και σε περιπτώσεις έντονου ανταγωνισμού μείωση έως και 91%. Κρισιμότερη περίοδος ανταγωνισμού θεωρείται οι πρώτες 40 ημέρες ανάπτυξης του φυτού από τη στιγμή ανάδυσής του. Η αποδοτικότερη μέθοδος αντιμετώπισης είναι το χειρωνακτικό ξεβοτάνισμα αλλά είναι επίπονη και κοστοβόρα διαδικασία.
Οι μυκητολογικές προσβολές που έχουν σημειωθεί και προκαλούν σημαντικές ζημιές είναι από τα είδη Fusarium oxysporum και Macrophomina phaseolina καθώς τα κυριότερα σύμπτωμά τους είναι η παρεμπόδιση της αύξησης των φυτών και η μείωση της απόδοσης των σπόρων. Επίσης, με τον πρώτο μύκητα έχουν συνδεθεί και συμπτώματα όπως η μάρανση και ο αποχρωματισμός των αγγείων.
Datta, A.K., A. Saha, A. Bhattacharya, A. Mandal, R. Paul & S. Sengupta 2012. Black Cumin (Nigella sativa L.) - A Review. J. of Pl. Devel. Sci.,4(1): 1-43
El-Mekawy, M.A.M. 2012. Growth and Yield of Nigella sativa L. Plant Influenced by Sowing Data and Irrigation Treatments. American-Eurasian J. Agric. & Environ. Sci., 12(4): 499-505
Heiss, A.G., H-P. Stika, N. De Zorzi & M. Jursa 2013. Nigella in the Mirror of Time. Offa, 69/70: 147-169
Khan, S.A. & B.N. Chatterjee 1982. Fertilizer used by Nigella sativa in West Bengal, India. In. J. of Agric. Sci., 52(6): 384-387.
Meena, S.S., M.M. Anwer, R.S. Mehta, G. Lal, K. Kant, Y.K. Sharma, M.K. Vishal, K.L. Jingar & S.R. Meena 2011. Performance of nigella (Nigella sativa L.) as influenced by sowing dates and crop geometry in semi arid ecosystem. In. J. Seed Spices, 1(1): 8-12
