Βατόμουρο είναι ένα βρώσιμο φρούτο που μπορεί να καλλιεργηθεί σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα, ακόμη και σε ορεινές ή ημιορεινές λόγω της αντοχής του σε χαμηλές θερμοκρασίες. Είναι συγγενές είδος με τα σμέουρα και η μεγαλύτερη χώρα παραγωγής είναι το Μεξικό. Τα βατόμουρα αποτελούν superfood λόγω της μεγάλης διατροφικής τους αξίας.
Τα βατόμουρα είναι πολύ ισχυρά αντιοξειδωτικά. Έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε βιταμίνη C και E καθώς και σε ελλαγικό οξύ. Μελέτες έχουν δείξει πως χάρη σε μια ουσία που περιέχουν, κρατούν χαμηλά τα επίπεδα της χοληστερόλης στον άνθρωπο. Μπορούν να καταναλωθούν νωπά και συνδυάζονται συχνά με επιδόρπια και προϊόντα ζύμης. Μπορούν επίσης να προστεθούν σε φρουτοσαλάτες, στο γιαούρτι αλλά και να γίνουν σάλτσα ή μαρμελάδα.
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες βατόμουρων σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, αυτές που καλλιεργούνται είναι οι: rubus fruticosus, ursinus fruticosus, daeus occidentalis, rubus idaeus, vaccinium corymbosum. Υπάρχουν ποικιλίες ορθόκλαδες, πλαγιόκλαδες ή έρπουσες και φυσικά χωρίς αγκάθια. Η εγκατάσταση γίνεται την άνοιξη και τα φυτά φυτεύονται όταν έχουν ύψος 30-45 εκατοστά. Οι αποστάσεις των φυτών πάνω στη γραμμή φύτευσης είναι 1,5 - 3 μέτρα, ενώ οι αποστάσεις των γραμμών είναι 3 μέτρα. Η παραγωγική ζωή του δένδρου διαρκεί 12 - 13 χρόνια και η παραγωγή του ξεκινάει τον δεύτερο χρόνο.
Η προσεκτική επιλογή τοποθεσίας θα εξασφαλίσει τη μεγάλη διάρκεια ζωής τους. Ιδανικά εδάφη είναι τα ελαφρά όξινα με καλή αποστράγγιση. Τα βατόμουρα απαιτούν μια ψυχρή περίοδο για να βλαστήσουν. Οι ψυχρές θερμοκρασίες του χειμώνα σε συνδυασμό με υγρές περιόδους την άνοιξη μπορεί να οδηγήσουν σε αναπτυξιακά προβλήματα. Για την καλλιέργεια βατόμουρου σε βόρειες και ψυχρές περιοχές διαλέγουμε μέρη με έντονη ηλιοφάνεια καθώς τα βατόμουρα χρειάζονται πολύ ήλιο, καλά στραγγιζόμενο έδαφος και pH 6,0 - 7,0.
Η καλλιέργεια του βατόμουρου χρειάζεται αρκετή υγρασία, οπότε η άρδευση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια. Γενικά, η καλλιέργεια χρειάζεται πότισμα τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα, αλλά σε περιόδους με υψηλές θερμοκρασίες τα ποτίσματα γίνονται καθημερινά.
Για τη λίπανση, πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας, ενσωματώνουμε στο έδαφος καλά χωνεμένη κοπριά και σύνθετο κοκκώδες λίπασμα. Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας, λιπαίνουμε τα δένδρα με σύνθετο λίπασμα τύπου 10 – 10 - 10 σε δοσολογία 100 γραμμάρια/ δένδρο για νεαρά φυτά. Προτείνεται να κάνουμε 2 λιπάνσεις, μία στα τέλη του χειμώνα και μια συμπληρωματική στα τέλη της άνοιξης.
Οι καρποί που παράγουν τα βατόμουρα προέρχονται από βλαστούς της προηγούμενης χρονιάς. Για το λόγο αυτό, αφαιρούμε τους διετείς βλαστούς που έχουν δώσει ήδη παραγωγή. Τα βατόμουρα κλαδεύονται κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν το φυτό βρίσκεται σε λήθαργο. Κατά το κλάδεμα, αφαιρούμε τους παλιούς και προσβεβλημένους βλαστούς και αφήνουμε περίπου 10 που θα μας δώσουν καρπό την επόμενη χρονιά. Τις ορθόκλαδες ποικιλίες μπορούμε να τις κορφολογήσουμε και το καλοκαίρι.
Η συγκομιδή των βατόμουρων είναι μια αρκετά σύνθετη διαδικασία λόγω της ευαισθησίας του προϊόντος μετασυλλεκτικά. Πρέπει πριν ξεκινήσει η συγκομιδή να έχει βρεθεί πως θα διατεθεί το προϊόν και που. Γενικά, συγκομίζουμε πολύ πρωινές ώρες που έχουμε χαμηλές θερμοκρασίες. Μετά απαιτείται αμέσως πρόψυξη του προϊόντος στους 5οC. Έπειτα, μπορεί να γίνει συντήρηση για λίγες μόνο ημέρες στους 0ºC ή να ακολουθήσει η διάθεση του προϊόντος στο εμπόριο, σε ελεγχόμενη ατμόσφαιρα με υψηλό ποσοστό CO2 (10 - 20%).
Η βατομουριά προσβάλλεται από πολλούς εχθρούς και ασθένειες. Από έντομα σημαντική ζημιά προκαλεί ο τετράνυχος και οι αφίδες, όπου και θα πρέπει να γίνεται ψεκασμός με εγκεκριμένα εντομοκτόνα για την καλλιέργεια όταν παρατηρήσουμε μεγάλο πληθυσμό. Για απλή πρόληψη ή μικρούς πληθυσμούς, ενδείκνυται να γίνει ψεκασμός με διάλυμα θερινού πολτού.
Από ασθένειες σοβαρά προβλήματα, ειδικά όταν έχουμε υψηλές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας, προκαλεί η σκωρίαση, ο βοτρύτης, η ανθράκωση και το ωίδιο. Επίσης, από βακτήρια η βερτισιλλίωση δημιουργεί προβλήματα. Για την αντιμετώπιση των ασθενειών αυτών χρειάζεται να γίνονται ψεκασμοί με εγκεκριμένα μυκητοκτόνα για την καλλιέργεια. Για βιολογική καταπολέμηση ψεκάζουμε με διάλυμα χαλκού και θειάφι.
Επιλογή γλάστρας
Η καλλιέργεια του βατόμουρου μπορεί να γίνει στον κήπο καθώς και στο μπαλκόνι μας. Αρχικά, θα πρέπει να επιλέξουμε μια μεγάλη γλάστρα με διάμετρο και ύψος μεγαλύτερο από 30 εκατοστά. Είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί η κατάλληλη αποστράγγιση του φυτού, για αυτό τον λόγο τοποθετείται στο κάτω μέρος της γλάστρας μια λεπτή στρώση από χαλίκι. Επίσης, η γλάστρα πρέπει να διαθέτει τρύπες για να φεύγει το νερό.
Χώμα
Η επιλογή του χώματος είναι πολύ σημαντική για την καλλιέργεια του βατόμουρου. Χρειάζεται αρκετά θρεπτικά στοιχεία για σωστή ανάπτυξη αλλά και για να δώσει ζουμερούς και γλυκούς καρπούς. Μπορούμε να επιλέξουμε είτε ένα έτοιμο φυτόχωμα από το εμπόριο ή να φτιάξουμε μείς. Αν επιλέξουμε τη δεύτερη λύση, ενδείκνυται να γίνεται μίξη ίσης ποσότητας τύρφης με χοντρή οικοδομική άμμο και περλίτη.
Επιλογή θέσης
Τα βατόμουρα μπορούν να μεγαλώσουν και να αναπτυχθούν σε όλες σχεδόν τις περιοχές. Αν η γεωγραφική τοποθεσία είναι αρκετά ψηλά και βόρεια, τότε η γλάστρα πρέπει να τοποθετηθεί σε ένα ηλιόλουστο σημείο. Αν πάλι βρίσκεται νότια και σε πιο θερμές περιοχές, τότε και σε αυτή την περίπτωση η τοποθέτηση πρέπει να γίνει σε ηλιόλουστο σημείο αλλά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες θα πρέπει να καλύπτουμε το φυτό με ένα δίχτυ για μερική σκίαση.
Νερό
Το βατόμουρο έχει αρκετές απαιτήσεις σε υγρασία. Μεγαλύτερες απαιτήσεις έχει στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του καθώς και κατά τους ζεστούς και καλοκαιρινούς μήνες. Γενικά, ποτίζουμε 2 φορές την εβδομάδα. Τους καλοκαιρινούς μήνες και ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή συνιστάται καθημερινό πότισμα.
Λίπανση
Τα βατόμουρα χρειάζονται θρεπτικά στοιχεία σε όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης τους. Για αυτό κατά τη φύτευση, μπορούμε να ενσωματώσουμε στο χώμα χωνεμένη κοπριά και κομπόστ. Γενικά χρειάζονται δύο λιπάνσεις με σύνθετο υγρό λίπασμα. Μία στο τέλος του χειμώνα και μία στο τέλος της άνοιξης. Μια πολύ καλή λύση είναι να προστεθεί στο χώμα 100g υπερφωσφορικό και 35g ενός λιπάσματος καλίου. Προσέχουμε να μη ρίχνουμε μεγάλες ποσότητες αζώτου, οι οποίες προκαλούν μείωση του καρπού.
Πολλαπλασιασμός
Τα βατόμουρα μπορούν να πολλαπλασιαστούν την άνοιξη και υπάρχουν 3 τρόποι. Ο πρώτος είναι με φυλλώδη μοσχεύματα που λαμβάνονται από τις κορυφές των βλαστών. Ο δεύτερος με παραφυάδες και ο τρίτος με καταβολάδες, τοποθετώντας την κορυφή του βλαστού μέσα στο έδαφος. Όταν βγάλει ρίζα, περίπου την επόμενη άνοιξη, το αποκόβουμε από το αρχικό φυτό και έπειτα το φυτεύουμε σε νέα γλάστρα.
Συγκομιδή – Συντήρηση
Τα βατόμουρα τα συγκομίζουμε τον Ιούλιο, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο. Ο μήνας συγκομιδής εξαρτάται από την ποικιλία που έχει επιλεχτεί αλλά και τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. Οι καρποί εμφανίζονται κατά το δεύτερο έτος. Οι καρποί είναι πολύ ευαίσθητοι και καταστρέφονται πολύ εύκολα, γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή κατά τη συγκομιδή.
Η συντήρηση τους είναι μια δύσκολή διαδικασία γιατί μετά τη συλλογή τους πρέπει να μπουν κατευθείαν στο ψυγείο ή στην κατάψυξη. Στο ψυγείο συντηρούνται μόνο για 3 ημέρες ενώ στην κατάψυξη για ένα χρόνο. Να σημειωθεί πως σε αυτό το στάδιο χρειάζεται μια συγκεκριμένη τεχνική: θα πρέπει πρώτα να τοποθετήσουμε τα βατόμουρα ξεχωριστά σε ένα ταψί και έπειτα να τα μεταφέρουμε στην κατάψυξη. Μόλις παγώσουν τα βγάζουμε από το ταψί και τα βάζουμε σε σακούλες κατάψυξης.
