Το φυτό καμελίνα ή χαμαιλίνα ή ψευδολινάρι έχει πάρει την ονομασία του από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις χαμαί (επί του εδάφους) και λίνον (λινάρι). Είναι ετήσιο φυτό που καλλιεργείται κυρίως για τους σπόρους της οι οποίοι είναι πλούσιοι σε φυτικά έλαια και πρωτεΐνες και για ζωοτροφή. Το προσωνύμιο ψευδολινάρι της έχει δοθεί καθώς καλλιεργήθηκε τόσο για την παραγωγή κλωστικών ινών όσο και για την εξαγωγή ελαίου. Η ακριβής χώρα προέλευσης είναι άγνωστη, με τις πρώτες αναφορές να γίνονται στη νοτιοανατολική Ευρώπη και νοτιοδυτική Ασία.
Βοτανική ταξινόμηση: ανήκει στην οικογένεια Brassicaceae και στο γένος Camelina spp.. Το πιο γνωστά καλλιεργούμενα είδη είναι η Camelina sativa, C. microcarpa και C. rumelica.
Ανάπτυξη του φυτού: είναι ετήσιο ποώδες φυτό με κύρια ρίζα και όρθια ανάπτυξη, που φτάνει σε ύψος περίπου γύρω στα 30 με 90 εκατοστά.
Βλαστός: ο βλαστός διακρίνεται σε κύριος και δευτερεύων, λείος ή με τριχίδια.
Φύλλα: το μήκος των φύλλων είναι 2 έως 8 εκατοστά και το πλάτος 2 έως 10 χιλιοστά, σχήματος λογχοειδούς, είναι εναλλασσόμενα, χωρίς μίσχο και αναδιπλωμένα. Δεν φέρουν συνήθως πολλά τριχίδια ή και καθόλου. Η μάρανσή τους πραγματοποιείται την περίοδο της άνθησης.
Άνθος: είναι απαλού κίτρινου έως απαλού πράσινου χρώματος, μικρού μεγέθους με τέσσερα πέταλα και τέσσερα σέπαλα. Έχει βοτρυώδη ταξιανθία.
Καρπός: έχει καρπούς δερματώδεις που περιέχουν ελαιούχους σπόρους.
Η καμελίνα ήταν κυρίως γνωστή ως ζιζάνιο μέχρι που αναγνωρίστηκε η αξία της ως καλλιεργούμενο είδος. Πιο συγκεκριμένα, έχει υψηλή περιεκτικότητα σε έλαιο στους σπόρους της, περίπου 30 με 40% επί του ξηρού βάρους. Η σύνθεση του φυτικού ελαίου είναι περίπου 65% πολυακόρεστα, 30% μονοακόρεστα, 5% κορεσμένα λιπαρά και είναι πλούσιο σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα. Έχει ξεκινήσει να χρησιμοποιείται ως έλαιο για σαλάτες και μαγειρεμένο λάδι, ως συστατικό σε ζωοτροφές για ζώα κρεατοπαραγωγής και ως πρώτη ύλη για την παραγωγή βιοκαυσίμων (στο στρατό και την αεροπορική βιομηχανία). Το άρωμα και η γεύση του ελαίου θυμίζουν εκείνη του αμυγδάλου.
Η καμελίνα μπορεί να αναπτυχθεί σε διάφορες εδαφοκλιματικές συνθήκες και σε διαφορετικές γεωγραφικές ζώνες σε όλες τις ηπείρους. Οι πιο ευνοϊκές συνθήκες όμως για να αναπτυχθεί είναι οι πιο κρύες, ημίξηρες ζώνες των στεπών και των λειμώνων. Το χαρακτηριστικό που την καθιστά ιδανική επιλογή καλλιέργειας για ποικίλες περιοχές είναι η αντοχή της τόσο σε χαμηλές όσο και σε υψηλές θερμοκρασίες, καθώς και η ανθεκτικότητα των νεαρών φυταρίων (που μόλις έχουν βγει από το έδαφος) στον παγετό. Ωστόσο, η αντοχή της στην ξηρασία δεν είναι επιθυμητή μόνο κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας καθώς επηρεάζει αρνητικά την καρποφορία.
Οι εδαφικές απαιτήσεις δεν είναι ιδιαίτερες, μπορεί να αναπτυχθεί σε πολλούς και διάφορους τύπους εδαφών. Μπορεί επίσης να καλλιεργηθεί σε χωράφια που είχαν προηγηθεί καλλιέργειες σιτηρών, μηδικής, σε βαριά εδάφη, σε φυσικούς λειμώνες, ακόμα και σε ποτάμια. Ωστόσο, δεν ανέχεται τα υψηλά επίπεδα αλατότητα.
Η σπορά μπορεί να γίνει σε δύο περιόδους είτε τον χειμώνα είτε την άνοιξη με βιολογικό κύκλο γύρω στις 90 με 100 ημέρες αναλόγως την περιοχή, τις καλλιέργειες και την κάθε ποικιλία. Η συνηθέστερη σπορά είναι την άνοιξη αλλά επιλέγεται και η χειμερινή καθώς έχει δύο πλεονεκτήματα, το πρώτο είναι ότι ολοκληρώνει την ανάπτυξή της η χειμερινή καλλιέργεια πριν την έναρξη της ανοιξιάτικης σποράς και δεύτερον υπάρχουν λιγότερα προβλήματα με τα ανοιξιάτικα ζιζάνια, καθώς δεν έχουν προλάβει να εκπτυχθούν. Σπέρνεται με σπαρτική μηχανή ακριβείας καθώς έχει πολύ μικρούς σπόρους, επομένως το βάθος σποράς δεν θα πρέπει να είναι μεγάλο και ταυτόχρονα θα πρέπει να κάνει καλή επαφή με το έδαφος. Σε ορισμένες χώρες όπως ο Καναδάς όπου η καλλιέργεια υπάρχει αρκετές δεκαετίες ήδη, μετά την σπορά γίνεται σβάρνισμα και κυλίνδρισμα ακριβώς για τον λόγο της ενσωμάτωσης του σπόρου και της καλής επαφής.
Η πυκνότητα της σποράς εξαρτάται από τον παραγωγό και πρέπει να επιλέγεται με προσοχή, καθώς δεν επηρεάζει μόνο την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος και της απόδοσης, αλλά επηρεάζει και την ανάπτυξη των ζιζανίων και κατ’ επέκταση τον ανταγωνισμό τους με την καμελίνα. Η απόδοση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον παραγόμενο σπόρο ο οποίος έχει ανάγκη από καλή θρέψη και άρδευση των φυτών. Όταν η σπορά είναι πυκνή τότε τα φυτά δεν μπορούν αναπτυχθούν το ίδιο. Ιδανική πυκνότητα γενικά θεωρούνται οι 250 με 600 σπόροι ανά τετραγωνικό μέτρο, με απόδοση σπόρου στους 250 σπόρους ανά τετραγωνικό μέτρο ίση με 1338 κιλά το στρέμμα και στους 600 σπόρους ανά τετραγωνικό μέτρο ίσο με 1600 κιλά το στρέμμα. Όταν αρχίσει το φύτρωμα των σπόρων, η ιδανική πυκνότητα θεωρείται περίπου γύρω στα 200 φυτά το στρέμμα (δηλαδή περίπου 500 σπόροι ανά τετραγωνικό μέτρο κατά τη σπορά). Ασφαλώς δεν είναι απόλυτες αυτές οι τιμές καθώς εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες το φύτρωμα των σπόρων, κυρίως από εδαφοκλιματικούς παράγοντες, από τις καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθεί ο παραγωγός, από τις συνθήκες κατά το φύτρωμα, την φυτρωτική ικανότητα των σπόρων που έχει αγοράσει ο παραγωγός κ.ά. Ωστόσο σύμφωνα με την βιβλιογραφία, το φύτρωμα των σπόρων κυμαίνεται γύρω 10% έως 70% με συνηθέστερο ποσοστό το 40%.
Η καμελίνα μπορεί να επιλεγεί ως φυτό αγρανάπαυσης ενδιάμεσα από καλλιέργεια σιτηρών ή ως κύρια καλλιέργεια ανά τρία χρόνια. Επίσης μπορεί να συγκαλλιεργηθεί σε θερμά κλίματα.
Η καμελίνα δεν έχει ιδιαίτερες ανάγκες σε εισροές. Ωστόσο, για την καλύτερη ανάπτυξη του σπόρου χρειάζεται αζωτούχο λίπανση η οποία επηρεάζει θετικά και τη βιομάζα του βλαστού. Ωστόσο, είναι σημαντικός και ο συνδυασμός της αζωτούχου σε σχέση με τη θειική λίπανση. Πιο συγκεκριμένα για την αύξηση του αριθμού των δευτερευόντων βλαστών και την αύξηση των αποδόσεων (βάρος των 1000 σπόρων) χρειάζονται υψηλά ποσοστά αζώτου, με ταυτόχρονα χαμηλά ποσοστά θείου. Όμως όταν αυξάνεται η αζωτούχος λίπανση μειώνεται η περιεκτικότητα του σπόρου σε έλαιο, αλλά αυξάνεται η ποιότητα του ακατέργαστου ελαίου σε λιπαρά οξέα και πρωτεΐνες.
Η καμελίνα δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις ως προς την άρδευση. Χρειάζεται αρδεύσεις κυρίως κατά την ανθοφορία για καλύτερη ανάπτυξη του φυτού, και όταν στόχος είναι η καλύτερη απόδοση θέλει λίγα ποτίσματα χωρίς όμως να είναι απαραίτητα. Το σημαντικότερο όμως είναι το νερό της άρδευσης να είναι καλής ποιότητας καθώς δεν ανέχεται καθόλου την αλατότητα.
Οι αποδόσεις του σπόρου της καμελίνας είναι χαμηλές σε σχέση με άλλα σταυρανθή. Περίπου έχει μέση στρεμματική απόδοση ίση με 120 έως 155 κιλά το στρέμμα. Οι αποδόσεις αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την πυκνότητα που θα γίνει η σπορά καθώς και την θρεπτική κατάσταση των φυτών. Πιο συγκεκριμένα είναι σημαντικός ο συνδυασμός αζωτούχου λίπανσης και θειικής.
Για την εξαγωγή του φυτικού ελαίου από τον σπόρο είναι αναγκαία η κατασκευή μονάδων εκχύλισης με κοχλιοπρέσα. Το κόστος είναι υψηλό για την απόκτηση τέτοιων μονάδων και γι’ αυτό μπορεί να γίνει με ένταξη των παραγωγών σε Σχέδια βελτίωσης και στο προγράμματα μεταποίησης του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης.
Το κόστος της καλλιέργειας της καμελίνας είναι όμοιο με εκείνο των χειμερινών σιτηρών και για το έτος 2022 υπολογίζεται για την συμβατική καλλιέργεια ίσο με 120 έως 140 ευρώ το στρέμμα και για τη βιολογική καλλιέργεια περίπου 170 με 190 ευρώ το στρέμμα. Το φυτό έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης εναλλακτικών καλλιεργειών, στα πλαίσια καλλιέργειας ανθεκτικών φυτών απέναντι στην κλιματική αλλαγή η οποία αγγίζει τα 60 ευρώ, δηλαδή το μισό περίπου του αρχικού κόστους της καλλιέργειας. Κύριος αγοραστής των προϊόντων των φυτών είναι εταιρείες με προϊόντα superfood.
Kirkhus et al. (2013). Impact of environmental factors on quality organic edible oil Camelina sativa Journal of Agricultural and Food Chemistry.
Toneca, I. et al. (2013). The seed and oil composition of Camelina sativa - first Romanian cultivar of camelina.
Urbaniak, S.D., Caldwell, C.D., Zhelijazkov, V.D., Lada, L., (2008). The effect of cultivar and applied nitrogen on the performance of Camelina sativa L. in the Maritime Provinces of Canada NRC Research Press Canadian Journal of Plant Science, 2008.
Warwick, S.I., Francis, A., Al-Shebbaz I. A., (2006) Brassicaceae: species checklist and database on CD-Rom.
