Το επιστηµονικό του όνοµα είναι Oryza setiva και ανήκει στην οικογένεια των Αγροστιδών. Το ρύζι, όπως και το σιτάρι και ο αραβόσιτος, ανήκει στα πρώτα φυτά που εξημέρωσε ο άνθρωπος. Είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα μετά το σιτάρι και θεωρείται το κυριότερο φυτό παραγωγής τροφής για τον άνθρωπο. Οι καρποί καταναλώνονται μαγειρεμένοι με διάφορους τρόπους. Χρησιμοποιούνται επίσης για την παρασκευή κόκκων ή νιφάδων ή άλλων επεξεργασμένων τροφών. Οι σπασμένοι κόκκοι χρησιμοποιούνται από τις βιομηχανίες για παρασκευή ποτών, παιδικών τροφών, ζωοτροφών κ.α. Το αλεύρι του ρυζιού χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων. Τα πίτουρα χρησιμοποιούνται για ζωοτροφή. Από τα έμβρυα παράγεται λάδι που τελικά χρησιμοποιείται στη σαπωνοποιια. Τα περιβλήματα των κόκκων χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη. Τέλος το άχυρο χρησιμοποιείται ως καύσιμη ύλη για την παρασκευή χαρτοπολτού. 
Η Ελλάδα είναι η τέταρτη χώρα σε παραγωγή παγκοσμίως μετά την Αυστραλία, την Αίγυπτο και τις ΗΠΑ. Οι κυριότερες περιοχές καλλιέργειας ρυζιού είναι η Μακεδονία, η Δυτική και η Στερεά Ελλάδα.
Οι μέσες στρεμματικές αποδόσεις υπερβαίνουν τα 700 Kg/στρ.
Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι καλλιέργειας:
Το ρύζι είναι φυτό των θερμών κλιμάτων με μεγάλη ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες. Το φυτό έχει θερμοκρασιακές απαιτήσεις μεγαλύτερες των 20°C και παρουσιάζει ευαισθησία στις χαμηλές θερμοκρασίες στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης και λίγο πριν την άνθηση. Το φύτρωμα του σπόρου αρχίζει από τους 12-15°C και η άριστη θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 30-32°C. Η αύξηση της ηλιακής ακτινοβολίας έχει ευνοϊκή επίδραση ιδιαίτερα στο αναπαραγωγικό στάδιο. Το ρύζι μπορεί να αναπτυχθεί σε περιοχές με άφθονες και συνεχείς βροχοπτώσεις συνολικού ύψους 2000mm.
Το ρύζι αναπτύσσεται σε μια μεγάλη ποικιλία εδαφών. Τα καλύτερα εδάφη για καλλιέργεια υπό κατάκλιση είναι τα συνεκτικά αργιλώδη και αργιλοπηλώδη εδάφη, ενώ τα ελαφρά αμμώδη εδάφη δεν είναι ακατάλληλα επειδή δεν συγκρατούν νερό. Κατάλληλες συνθήκες για την καλλιέργεια του ρυζιού είναι εδάφη με pH 5,0-7,0 αλλά και περισσότερο όξινο με pH 3,5-4,0 ή αλκαλικά εδάφη με pH έως 7,5. Το ρύζι αποτελεί ένα φυτό μέτριας ανθεκτικότητας στα άλατα και μπορεί να έχει ικανοποιητική απόδοση σε αλατούχα εδάφη, αν το νερό της άρδευσης είναι καλής ποιότητας.
Αρχικά, οι ορυζώνες πρέπει να καθαρίζονται από τα ζιζάνια και τα ανεπιθύμητα υλικά. Πολλοί καλλιεργητές οργώνουν το χωράφι. Επιπλέον, σε κάποιες περιπτώσεις, το σβάρνισμα βοηθά να σπάσουν συσσωματώματα του εδάφους σε μικρότερα μέρη. Η επαναφορά του εδάφους σε εντελώς επίπεδη μορφή με τη χρήση ειδικού λέιζερ είναι επίσης μια κοινή τακτική των καλλιεργητών ρυζιού.
Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι προετοιμασίας γης, υγρής προετοιμασίας και ξηρής προετοιμασίας.
Υγρή Προετοιμασία:
Η υγρή προετοιμασία είναι μια επιλογή για τα χωράφια των ορεινών και πεδινών περιοχών. Απαιτεί μεγάλη ποσότητα νερού για την προετοιμασία του χωραφιού, ενόψει της προσεχούς καλλιέργειας. Με αυτή τη μέθοδο, το έδαφος μπορεί να οργωθεί επαρκώς σε κατάσταση υγρασίας. Αρχικά, γίνεται η κατασκευή των αναχωμάτων που βοηθούν το χωράφι να συγκρατεί το νερό από τις βροχοπτώσεις. Μετά την κατασκευή των καναλιών νερού, πολλοί καλλιεργητές αρδεύουν το χωράφι τουλάχιστον για μια εβδομάδα. Αυτό βοηθά το έδαφος να γίνει ομαλό, μαλακό και έτοιμο για όργωμα. Έπειτα, μπορούμε να οργώσουμε το χωράφι, εφόσον το έδαφος αρδεύεται επαρκώς. Όταν το έδαφος είναι αρκετά υγρό, συνήθως είναι έτοιμο για όργωμα. Μετά το όργωμα, οι καλλιεργητές ρυζιού πλημμυρίζουν συχνά το χωράφι για περίπου 2 εβδομάδες. Αυτό το βήμα εκτελείται συχνά, τουλάχιστον 10 ημέρες μετά το πρώτο όργωμα και περιλαμβάνει δημιουργία νερόλακκων στο χωράφι καθώς και όργωμα. Οι λάκκοι μπορούν να δημιουργηθούν με τη χρήση περιστρεφόμενων τροχών και μηχανές οργώματος (φρέζα). Το τελικό στάδιο της υγρής προετοιμασίας γίνεται δύο περίπου ημέρες πριν από τη φύτευση και τρακτέρ ή ζώα βοηθούν στη συγκεκριμένη διαδικασία. Μια ξύλινη σανίδα, προσαρτημένη στο ζώο, ισοπεδώνει όλο το χωράφι, καθώς το ζώο το διασχίζει σε όλο το μήκος του. Με αυτόν τον τρόπο, το έδαφος μπορεί να γίνει και πάλι επίπεδο, πράγμα απαραίτητο για την κατάλληλη ανάπτυξη των καλλιεργειών.
Ξηρή Προετοιμασία:
Η ξηρή προετοιμασία είναι μια επιλογή τόσο για πεδινές όσο και για ορεινές εκτάσεις. Αυτό το είδος προετοιμασίας χρειάζεται λιγότερο νερό. Αρχικά, πραγματοποιείται η κατασκευή αναχωμάτων που βοηθούν το έδαφος να συγκρατεί το νερό από τις βροχοπτώσεις. Έπειτα, η καλλιέργεια μπορεί να οργωθεί, εφόσον το έδαφος αρδεύεται επαρκώς. Οι αγρότες συχνά οργώνουν ξανά το χωράφι με μία φρέζα. Έπειτα, πραγματοποιείται ισοπέδωση χωραφιού.
Σε αυτή τη μέθοδο, έχουμε μικρή ποσότητα νερού στο χωράφι.
Η καλλιέργεια του ρυζιού στην Ελλάδα, συνήθως γίνεται σε παθογενή αλατούχα εδάφη με κατάκλυση. Στην περίπτωση αυτή καλλιεργείται για σειρά ετών χωρίς την εναλλαγή της από άλλες καλλιέργειες. Περιοδικές διακοπές της μονοκαλλιέργειας με χρήση των αγρών για βόσκηση ή καλλιέργεια ψυχανθών για χλωρή λίπανση έχουν θετική επίδραση στις αποδόσεις. Η μονοκαλλιέργεια συμβάλλει στη διάδοση πολυετών ζιζανίων όπως η μουχρίτσα και το κόκκινο ρύζι καθιστώντας αναγκαία την αμειψισπορά για την αντιμετώπιση τους.
Η εποχή σποράς εξαρτάται από τη θερμοκρασία του εδάφους και του περιβάλλοντος. Όταν η θερµοκρασία του νερού είναι 12οC, τότε η σπορά μπορεί να γίνει χωρίς κινδύνους ζηµιών. Ευνοϊκές συνθήκες περιβάλλοντος για τη σπορά του ρυζιού δημιουργούνται στη Βόρειο Ελλάδα µε τις ποικιλίες Japonica 1-15 Μαΐου και για τις τύπου Indica 5-15 Μαΐου. Όπως συμβαίνει σε πολλές άλλες επαγγελματικές καλλιέργειες, η εμπορική καλλιέργεια ρυζιού μπορεί να ξεκινήσει είτε με απευθείας σπορά των σπόρων, είτε με την ανάπτυξη των φυτών σε φυτώρια και στη συνέχεια μεταφύτευση τους σε ένα χωράφι καθαρό και απαλλαγμένο από ζιζάνια
Άμεση σπορά:
Χρειαζόμαστε κατά μέσο όρο περίπου 100-160kg σπόρων ανά εκτάριο. Σε κάποιες ποικιλίες, ίσως χρειαστούμε 220-250kg σπόρων ανά εκτάριο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι σπόροι έχουν βλαστήσει και επωάζονται 1-2 ημέρες πριν από την απευθείας σπορά. Φυτεύουμε τους σπόρους γραμμικά, αφήνοντας απόσταση από 6 έως 15-25cm μεταξύ τους και στη συνέχεια, αφήνουμε το νερό να γεμίσει τον ορυζώνα είτε αμέσως, είτε περίπου 8-12 ημέρες μετά την ολοκλήρωση της άμεσης σποράς.
Μεταφύτευση:
Χρειαζόμαστε περίπου 700kg σπόρων ανά εκτάριο σποράς (αυτό μπορεί να διαφέρει σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με την ποικιλία μας). Σπέρνουμε σε γραμμές που έχουν απόσταση 5-10cm και μόλις τελειώσουμε την σπορά στο σπορείο, αφήνουμε το νερό να γεμίσει το φυτώριο με μέγιστο βάθος 5cm. Τα φυτά ρυζιού αφήνονται να αναπτυχθούν στο φυτώριο από 15 έως 40 ημέρες (ανάλογα με τον βιολογικό κύκλο της ποικιλίας). Τα φυτά ρυζιού είναι συνήθως έτοιμα για μεταφύτευση όταν φτάσουν το ύψος από 20-28cm. Τα μεταφυτεύουμε στον ορυζώνα γραμμικά σε ένα σύστημα φύτευσης 20 X 20cm.
Ποσότητα νερού 1100-1400m3/ στρέµµα για μια καλλιεργητική περίοδο θεωρείται ότι είναι αρκετή για καλλιέργεια ρυζιού µε ικανοποιητικές αποδόσεις. Το ύψος του νερού στο στάδιο του φυτρώµατος δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 10cm, καθώς το µεγάλο ύψος νερού (πάνω από 15 εκατοστά) κατά την ανάπτυξη των φυτωρίων έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ριζών. Θα πρέπει να ρυθμίζεται το ύψος του νερού στον αγρό όσο χρειάζεται για να αποτραπούν οι εχθροασθένειες και να προωθήσει η ανάπτυξη των φυτών. Μετά το τέλος του αδελφώµατος, επιβάλλεται η σταδιακή αύξηση του ύψους του νερού έως 15cm για να είναι εξασφαλισμένη η ανάπτυξη των φυτών και ο σχηµατισµός βιώσιµης γύρης στην περίπτωση επικράτησης χαµηλών σχετικά θερµοκρασιών.
Οι περισσότεροι γεωργοί χρησιμοποιούν ένα κοινό σύστημα λίπανσης ρυζιού που περιλαμβάνει δύο βασικές εφαρμογές λιπασμάτων. Η πρώτη εφαρμογή πραγματοποιείται περίπου κατά τον ίδιο χρόνο με τη φύτευση ή τη μεταφύτευση (ή περίπου 20 ημέρες αργότερα) και η δεύτερη λαμβάνει περίπου 45- 60 ημέρες μετά την πρώτη εφαρμογή. Πολλοί γεωργοί εφαρμόζουν 0,5 τόνους Ν-Ρ-Κ 30-10-10 ανά εκτάριο την ημέρα σποράς/ φύτευσης (ή 20 ημέρες αργότερα). Περίπου 45-60 ημέρες μετά την πρώτη εφαρμογή, εφαρμόζουν 0,2-0,3 τόνους Ν-Ρ-Κ 40-0-0 ή 33-0-0 ανά εκτάριο. 1 τόνος = 1000 kg = 2.200 λίβρες. και 1 εκτάριο = 2,47 στρέμματα = 10.000 τετραγωνικά μέτρα.
Από τα πιο συνήθη και επιβλαβή ζιζάνια του ρυζιού είναι η μουχρίτσα, η κύπερη, το βούρλο και το αγριοκάλαμο. Το κόκκινο ρύζι είναι ένα είδος άγριου ρυζιού που επιφέρει σημαντική μείωση στις αποδόσεις του λόγω ανταγωνισμού.
Τα κυριότερα έντομα είναι:
Delphacidae και Cicadellidae:
Τα έντομα της οικογένειας Delphacidae συνήθως κάνουν την επίθεση τους στο κάτω μέρος του φυτού. Αντίθετα, έντομα της οικογένειας Cicadellidae επιτίθενται στα εναέρια μέρη του φυτού. Τα τραυματισμένα φυτά έχουν σκούρο καφέ χρώμα, σα να έχουν καεί.
Αποφυλλωτικά έντομα:
Πολλά έντομα (Lepidoptera, Orthoptera και Coleoptera), επισκέπτονται τα φύλλα του ρυζιού για να τραφούν.
Έντομα που επιτίθενται στους κόκκους:
Το Oebalus pugnax, γνωστό ως βρωμούσα, επιτίθεται στα νεαρά φυτά και τρέφεται από τους σπόρους.
Σημαντικές ασθένειες που παρουσιάζονται στο ρύζι είναι:
Βακτηριακή σήψη:
Αυτή η ασθένεια προκαλείται από το βακτήριο Xanthomonas oryzae και εμφανίζεται τόσο σε εύκρατα όσο και σε τροπικά κλίματα, με υψηλά επίπεδα υγρασίας. Είναι υπεύθυνο κυρίως για το κιτρίνισμα των φύλλων.
Βακτηριακή Κηλίδωση:
Αυτή η ασθένεια προκαλείται επίσης από το Xanthomonas oryzae. Μπορεί να βρεθεί σε άρρωστα και τραυματισμένα φυτά, σε περιοχές με υψηλά επίπεδα υγρασίας. Προκαλεί ξήρανση και καφετί φύλλα.
Καφέ κηλίδες:
Πρόκειται για μια νόσο που προκαλείται από μύκητα, ο οποίος μολύνει κυρίως τα φύλλα και την ταξιανθία. Μεγάλες καφέ κηλίδες αρχίζουν να εξαπλώνονται σε όλα τα φύλλα. Αποτελεί μια από τις πιο επιβλαβείς ασθένειες του ρυζιού και εμφανίζεται συχνά σε χωράφια με υψηλή υγρασία.
Ο καλύτερος τρόπος για τον έλεγχο των εντόμων και ασθενειών είναι η πρόληψη. Οι καλλιεργητές ρυζιού λαμβάνουν υπόψη τα ακόλουθα μέτρα:
Ο βιολογικός κύκλος του ρυζιού (ημέρες από τη σπορά έως τη συγκομιδή) κυμαίνεται από 95 ημέρες (πολύ πρώιμες ποικιλίες) έως 250 ημέρες (πολύ όψιμες ποικιλίες). Οι μέσης πρωιμότητας ποικιλίες μπορούν να συλλεχθούν 120-150 ημέρες μετά τη σπορά. Οι κόκκοι έτοιμοι προς συγκομιδή, αρχίζουν να έχουν κίτρινο – χρυσό χρώμα και γίνονται σκληροί. Είναι πολύ σημαντικό η συγκομιδή να γίνεται έγκαιρα, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η ποιότητα των σπόρων και οι αποδόσεις. Αν συγκομίσουμε πολύ νωρίς, οι σπόροι θα είναι ανώριμοι, δεν θα μπορούν να αναρρώσουν σωστά μετά το άλεσμα και θα σπάνε εύκολα. Από την άλλη πλευρά, όταν οι σοδειές συγκομίζονται πολύ αργά, ο κόκκος μπορεί να πέσει από το φυτό και να οδηγήσει σε μεγάλες απώλειες. Κατά γενικό κανόνα, η συγκομιδή μπορεί να αρχίσει μόνο όταν οι κόκκοι ωριμάσουν σε ποσοστό 80-85% ή έχουν χρυσοκίτρινο χρώμα. Η συγκομιδή μπορεί να γίνει χειροκίνητα ή μηχανικά. Στη χειροκίνητη συγκομιδή, συλλέγουμε τα φυτά ρυζιού από τους ορυζώνες χρησιμοποιώντας κοφτερά μαχαίρια και στη συνέχεια, καθαρίζουμε προσεκτικά και διαχωρίζουμε τα καλά από τα κατεστραμμένα φυτά. Η μηχανική συγκομιδή μπορεί να γίνει επίσης, χρησιμοποιώντας μηχανές που συνδυάζουν όλες τις λειτουργίες, όπως κοπή, αλώνισμα και καθαρισμό.
Βιβλιογραφία:
Γεωργία Φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας, Δημήτριος Μπιλάλης, Παναγιώτα Παπαστυλιανού, Ηλιας Σ. Τραυλός, Εκδ. πεδίο (342-360)
