Το βαμβάκι (Gossypium hirsutum L.) είναι κλωστικό φυτό με μεγάλη οικονομική σημασία και οι σπόροι του αποτελούν σημαντική πηγή λαδιού για ανθρώπινη κατανάλωση και για βιομηχανική χρήση. Προκειμένου να χρησιμοποιηθεί το λάδι για ανθρώπινη κατανάλωση πρέπει να αφαιρεθεί η γκοσσυπόλη, ένα αλκαλοειδές, τοξικό για τον άνθρωπο και για τα μη μηρυκαστικά ζώα που βρίσκονται στις κοτυληδόνες του σπόρου. Η βαμβακόπιτα που μένει μετά την εξαγωγή του λαδιού, αποτελεί άριστη τροφή για τα βοοειδή. Τα περιβλήματα των σπόρων ή και ολόκληροι οι σπόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χονδροειδής ζωοτροφή.
Η καλλιέργεια του βαμβακιού γίνεται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα (από την Αιτωλοακαρνανία και Βοιωτία έως τον Έβρο) και καλύπτει έκταση 2,5 εκατομμυρίων στρεμμάτων. Το βαμβάκι αποτελούσε πάντα μία σημαντική καλλιέργεια, αφού ως πρώτη ύλη τροφοδοτεί μια σειρά μεταποιητικών βιομηχανιών και βιοτεχνιών, όπως εκκοκκιστήρια, κλωστήρια, υφαντήρια, βαφεία, εργοστάσια κατασκευής ενδυμάτων και βαμβακερών ειδών, σπορελαιουργεία, εργοστάσια ζωοτροφών κ.α.
Το βαμβάκι αποτελεί μέλος της οικογένειας Malvaceae και το γένος Gossypium, στο οποίο ανήκουν περισσότερα από 30 είδη. Τα κυριότερα είναι:
Αδρότριχο βαμβάκι ή Χνουδωτό βαμβάκι (Gossypium hirsutum).
Αποτελεί πιο γνωστό καλλιεργούμενο είδος το οποίο δίνει πάνω από το 90% της παγκόσμιας παραγωγής. Είναι το μοναδικό που καλλιεργείται γενικά στην Ελλάδα ως μονοετές γιατί δεν επιβιώνει σε κρύο χειμώνα. Οι ίνες που παράγει έχουν μήκος 45 χιλιοστά και εμφανίζει χνούδι που περικλείει τα σπόρια του. Τα άνθη του έχουν χρώμα λευκό όταν ανοίξουν, μετέπειτα αποκτούν χρώμα κόκκινο ή μωβ. Είναι βαμβάκι υψηλής ποιότητας με μεγάλη ανθεκτικότητα , ελαστικότητα, πολύ καλή στιλπνότητα και ομοιομορφία.
Ποώδες βαμβάκι (Gossypium herbaceum)
Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν και σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής. Πιο παλιά η καλλιέργεια ήταν αρκετά γνωστή αλλά σήμερα αντικαταστάθηκε από το χνουδωτό βαμβάκι που ποιοτικά υπερτερεί. Στην Ελλάδα καλλιεργούνταν μέχρι το 1950 στη Λιβαδειά όπου ήταν διαδεδομένο με την ονομασία Δαδιώτικο, και στις Σέρρες.
Βαρβαδεινό βαμβάκι (Gossypium barbadense)
Πολυετή και ετήσια φυτά που τα περισσότερα είναι δενδροειδή και φτάνουν σε ύψος και τα 6 μέτρα. Κατάγεται από τη λατινική Αμερική και σήμερα καλλιεργείται στην Αίγυπτο, το Σουδάν, σε πρώην Σοβιετικές χώρες, στις Η.Π.Α., στη Βραζιλία και το Περού. Τα κλαδιά του βαμβακιού αυτούτου είδους είναι πλάγια και τα φύλλα του σχηματίζουν μεγάλες σχισμές. Τα σπόρια του έχουν χρώμα κυανό και τα άνθη κίτρινα με μία κηλίδα στη βάση του κάθε πετάλου. Οι ίνες του είναι τα μεγαλύτερα σε μάκρος από όλα τα είδη φτάνοντας τα 50 χιλιοστά, είναι καλής ποιότητας, λεπτές και μαλακές.
Δενδρώδες βαμβάκι (Gossypium arboreum)
Βρίσκεται αυτοφυές στο Πακιστάν και τη Σρι Λάνκα, θεωρείται ιερό φυτό γι' αυτό είναι τοποθετημένο έξω από πολλούς ναούς. Η καλλιέργειά του είναι περιορισμένη μιας και οι ίνες του είναι πολύ κοντές και χαμηλής ποιότητας.
Ριζικο σύστημα
Το ριζικό σύστημα τον βαμβακιού αποτελείται από μία πασσαλώδη ρίζα, η οποία διαπερνά κατακόρυφα το έδαφος βάθους μέχρι και 2 m. Σε απόσταση 10-15 cm από το σημείο έναρξης σχηματισμού της κύριας ρίζας αναπτύσσονται πλάγιες ρίζες (δευτερεύουσες διακλαδώσεις) οι οποίες κυρίως εκτείνονται οριζόντια σε αρκετό όγκο εδάφους. Τρίτης τάξεως διακλαδώσεις σχηματίζονται σε απόσταση περίπου 5 cm από το σημείο έναρξης σχηματισμού των δευτέρας τάξεως διακλαδώσεων. Έτσι δημιουργείται ένα δίκτυο ριζών. Ο μεγαλύτερος όγκος του ριζικού συστήματος κατανέμεται στα πρώτα 90 cm του εδάφους, αλλά το βάθος αυτό καθορίζεται από τη μηχανική σύσταση, τη δομή και την υγρασία του εδάφους καθώς και από τη ζωηρότητα τον φυτού. Εάν το άκρο της κύριας ρίζας καταστραφεί τότε αντικαθίσταται από μία ή περισσότερες πλάγιες ρίζες. Γενικά εάν η κύρια πασσαλώδης ρίζα νεκρωθεί τότε οι δευτέρας και τρίτης τάξεως ρίζες πολλαπλασιάζονται και σχηματίζουν ένα πλάγιο ριζικό σύστημα το οποίο δεν διαπερνά όμως τόσο βαθιά όσο η πασσαλώδης ρίζα.
Κύριος βλαστός και διακλαδώσεις
Ο κύριος βλαστός του βαμβακιού προέρχεται από την επιμήκυνση και ανάπτυξη του ακραίου μεριστώματος και παρουσιάζει μονοποδιακή αύξηση.
Ο κύριος βλαστός αναπτύσσεται κάθετα προς το έδαφος, είναι κυλινδρικός, κοίλος εσωτερικά, γεμάτος με εντεριώνη . Κατά μήκος τον βλαστού σχηματίζονται μεγάλα φύλλα σε κανονική σπειροειδή διάταξη.
Φύλλα
Παρατηρούνται τριών τύπων φύλλα:
Άνθη
Οι οφθαλμοί οι οποίοι θα εξελιχθούν σε άνθη εμφανίζονται στην αρχή σαν μικρές πράσινες πυραμιδοειδείς κατασκευές οι οποίες ονομάζονται χτένια. Τα χτένια αποτελούνται από τρία χαρακτηριστικά βράκτια φύλλα τα οποία περικλείουν τελείως τον ανθοφόρο οφθαλμό, τον οποίο και προστατεύουν. Τα βράκτια φύλλα συνεισφέρουν περίπου το 10% των προϊόντων φωτοσύνθεσης που χρειάζεται ο ανθοφόρος οφθαλμός.
Κάθε άνθος αποτελείται από τα εξής μέρη:
Καρύδια (καρποί)
Οι καρποί του βαμβακιού ονομάζονται καρύδια. Είναι κάψες που διαφέρουν σε σχήμα και μέγεθος. Συνήθως έχουν σφαιρικό ή ωοειδές σχήμα, δερματώδη εμφάνιση και χρώμα ανοικτό πράσινο. Το μέγεθος και βάρος τον καρυδιού υπόκεινται σε μεγάλη διακύμανση γιατί εκτός από το γενότνπο επηρεάζονται σημαντικά και από πολλούς άλλους παράγοντες όπως τη μηχανική σύσταση, γονιμότητα και υγρασία του εδάφους, τους εχθρούς και ασθένειες, την ημερομηνία εμφάνισης του αντίστοιχου άνθους κλπ.
Κλίμα
Το κλίμα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ασταθές εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης και του εδαφικού ανάγλυφου, το οποίο διαφέρει από χρόνο σε χρόνο. Τα πιο σημαντικά στάδια του βιολογικού κύκλου του βαμβακιού (σπορά-φύτρωμα-ωρίμανση) συμπίπτουν με τις άστατες καιρικές συνθήκες που επικρατούν την περίοδο της άνοιξης και το φθινοπώρου. Με το άνοιγμα των καρυδιών οι καιρικές συνθήκες που υπάρχουν είναι ιδιαίτερα σημαντικές ίσως από οποιαδήποτε άλλο παράγοντα καθώς ορίζουν εάν μία περιοχή είναι κατάλληλη για βαμβακοκαλλιέργεια ή όχι. Λόγω της καταγωγής του το βαμβάκι έχει ανάγκη από υψηλές Θερμοκρασίες καθόλη τη διάρκεια της ανάπτυξής του. Η πιο χαμηλή θερμοκρασία για το φύτρωμα και την πρώτη ανάπτυξη είναι 14-15°C, η ιδανική θερμοκρασία για τα επόμενα στάδια ανάπτύξης 28-30°C και η πιο υψηλή 38-39°C. 'Ενας άλλος παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά την απόδοση του βαμβακιού είναι η βροχόπτωση. Για να αναπτυχθεί το βαμβάκι χωρίς άρδευση ανά έτος πρέπει να βρέχει τουλάχιστον 450-500 mm, από τα οποία 150-200 mm να πέσουν κατά την περίοδο της ανάπτυξής του. Εάν βρέξει λιγότερο χρειάζεται αντίστοιχη συμπλήρωση νερού με άρδευση. Η ιδανική κατανομή της βροχόπτωσης χαρακτηρίζεται από ικανοποιητικό ύψος βροχής κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης και ξηρασία κατά την εποχή της συγκομιδής. Όταν έχουν ήδη σχηματιστεί αρκετά καρύδια το βαμβάκι χρειάζεται αρκετό νερό. Την περίοδο αυτή αναπτύσσονται οι σπόροι και οι ίνες.
Έδαφος
Το βαμβάκι μπορεί να αναπτυχθεί σε διάφορα είδη εδαφών. Τα πιο κατάλληλα εδάφη είναι τα μέσης μηχανικής σύστασης, εμπλουτισμένα σε οργανική ουσία και μέσης γονιμότητας. Τα εδάφη πρέπει να είναι αρκετά βαθιά για να μην εμποδείζει την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, μιας και το βαμβάκι είναι βαθύριζο φυτό. Καλό είναι να αποφεύγονται τα πολύ υγρά και συνεκτικά με περιορισμένη στράγγιση εδάφη, τα πολύ άγονα και αμμώδη, τα οποία δεν μπορούν να συγκρατήσουν την εδαφική τους υγρασία, τα πολύ όξινα ή αλατούχα. Επίσης τα πολύ εύφορα εδάφη δεν προτιμούνται, γιατί το φυτό παρουσιάζει μεγάλη βλαστική ανάπτυξη σε βάρος της καρποφορίας, Το σωστό pΗ για το βαμβάκι είναι 6,5-7,5. Ωστόσο μπορεί να καλλιεργηθεί και σε πιο όξινα εδάφη (ρΗ έως 4,5). Σε pΗ μικρότερο από 6 τα στοιχεία Ν, Κ, Ρ, Ca, Mg και S γίνονται λιγότερο διαθέσιμα, ενώ τα Μn, Ζn, Fe και Cu γίνονται περισσότερο διαθέσιμα και μάλιστα το Μn μπορεί να καταλήξει τοξικό για το φυτό. Το βαμβάκι είναι καλλιέργεια με σχετική ανθεκτικότητα στα άλατα. Δεν επηρεάζεται ουσιαστικά από τιμές ηλεκτρικής αγωγιμότητας (ECe) εδάφους μέχρι 7,7 dSm-1. Παρατηρήθηκε 10% μείωση στην απόδοση όταν η ECe υπερέβει το 9,6 και 25% όταν η ECe ξεπέρεσε το 13, ενώ οι απώλειες έφθασαν το 50% σε ECe μεγαλύτερη από 17 dS/m . Τα φυτά του βαμβακιού είναι περισσότερο ευάλωτα στην αλατότητα κατά το φύτρωμα, την εγκατάσταση των νεαρών φυτών και στα πρώτα στάδια ανάπτυξης. Η ανθεκτικότητα όμως της καλλιέργειας δεν πρέπει να ενισχύει τη χρήση νερού άρδευσης με υψηλή αγωγιμότητα, καθώς υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας αλατούχων εδαφών.
Τα κυριότερα προϊόντα της βαμβακοκαλλιέργειας είναι τα εξής:
Και τα δύο προϊόντα χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για διάφορες βιομηχανίες. Η αξία των ινών βέβαια είναι μεγαλύτερη από την αξία του σπόρου και για τον λόγο αυτό η βελτιωτική προσπάθεια κατευθύνεται προς την αύξηση της απόδοσης σε ίνες και της ποιότητας αυτών. Η απόδοση σε ίνες καθορίζεται από την απόδοση σε σύσπορο βαμβάκι αλλά επίσης και από την επί τοις εκατό απόδοση του σύσπορου σε ίνες (αναλογία ινών).
Η απόδοση σε σύσπορο βαμβάκι εξαρτάται απο
Ποιοτικά χαρακτηριστικά ινών
Η κλωστικότητα και η αξία χρήσης των ινών στηρίζονται στα τεχνολογικά τους χαρακτηριστικά τα οποία είναι τα εξής:
Η παγκόσμια μέση στρεμματική απόδοση σε εκκοκκισμένο βαμβάκι είναι 60-65kg και σε σύσπορο 180-185kg. Στην Ελλάδα οι αντίστοιχες στρεμματικές αποδόσεις σε σύσπορο βαμβάκι είναι σημαντικά υψηλότερες (πάνω από 280kg) και η ποσότητα της ίνας καλή. Σε αρκετές περιοχές της χώρας, οι αποδόσεις σε σύσπορο βαμβάκι φτάνουν συχνά τα 500kg/στρέμμα. Το βαμβάκι καλλιεργείται σε πάνω από 90 χώρες, για πολλές από τις οποίες αποτελεί σημαντική πηγή συναλλάγματος.
Η σπορά του βαμβακιού μπορεί να αρχίσει όταν η θερμοκρασία του εδάφους σταθεροποιηθεί στους 13-14°C, δηλαδή μέσα Απρίλη - αρχές Μαΐου. Οι σπόροι βαμβακιού σπέρνονται απευθείας στον αγρό με ειδικά μηχανήματα σποράς που ρίχνουν τους σπόρους μέσα σε ορισμένες αποστάσεις μεταξύ τους και έπειτα καλύπτουν ελαφρώς με το χώμα. Το βάθος σποράς είναι 2-3cm και εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες.
Όταν έχουμε βροχερή άνοιξη, επιθυμούμε μικρότερο βάθος σποράς. Επίσης, το βάθος σποράς μπορεί να επηρεαστεί από την ποιότητα του εδάφους και την συμπίεσή του. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών σποράς είναι 90-95cm και επί της γραμμής 4-5,5cm. Η επιθυμητή πυκνότητα σποράς είναι 16-18 φυτά ανά μέτρο, ωστόσο αυτό μπορεί να αλλάξει ανάλογα την περιοχή. Η ποικιλία επίσης, καθορίζει την πυκνότητα σποράς.
Χάρη των πλεονεκτημάτων της αμειψισποράς, η εφαρμογή της προτείνεται και για την καλλιέργεια του βαμβακιού. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του βαμβακιού είναι ανταγωνιστική εξαιτίας του υψηλού κόστους του προϊόντος, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται το σύστημα της μονοκαλλιέργειας του βαμβακιού σε ορισμένες περιοχές όπως π.χ. στη Θεσσαλία. Το παραπάνω οφείλεται στο γεγονός ότι οι παραγωγοί πιστεύουν λανθασμένα ότι το γεωργικό εισόδημα πρέπει να υπολογίζεται σε ετήσια βάση αντί σε μία περίοδο μερικών χρόνων. Η καλλιέργεια του βαμβακιού στο ίδιο χωράφι υποβάθμισε τη γονιμότητα των εδαφών και συντέλεσε στην εμφάνιση διαφόρων ασθενειών. Παρ’ όλα αυτά η μονοκαλλιέργεια για πολλά χρόνια συνιστάται, εφόσον η καταπολέμηση των εχθρών, των ασθενειών και ζιζανίων είναι δυνατή επιβαρύνοντας οικονομικά ελάχιστα την καλλιέργεια. Η αμειψισπορά επιβάλλεται όταν προκληθεί πρόβλημα αδρομυκώσεων.
Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζονται τα φυτικά υπολείμματα που έχουν μείνει στο χωράφι από κάποια προηγούμενη καλλιέργεια εξαρτάται από το είδος και τον όγκο τους. Τα φυτικά υπολείμματα δεν καίγονται αλλά ενσωματώνονται στο έδαφος για τη διατήρηση της οργανικής ουσίας.
Το είδος των καλλιεργητικών εργασιών και ο χρόνος που θα αφιερωθεί σε κάθε μια από αυτές, καθορίζονται από τον χρόνο που μπορεί ο παραγωγός να διαθέσει. Ο βαθμός και το πόσο συχνά κατεργάζεται το έδαφος πρέπει να βασίζονται σε πραγματικούς λόγους ώστε τα αντίστοιχα έξοδα να είναι δικαιολογημένα.
Είναι η κατεργασία που γίνεται έτσι ώστε να γίνει χαλάρωση σε βάθος (45-90 cm) του συμπιεσμένου στρώμματος του εδάφους, χωρίς να γίνεται αναστροφή. 'Οταν το όργωμα για χρόνια γίνεται στο ίδιο περίπου βάθος, τότε στο σημείο αυτό (κυρίως στα συνεκτικά εδάφη) σχηματίζεται ένας σκληρός εδαφικός ορίζοντας.
Η ισοπέδωση των αγρών εξυπηρετεί την ικανοποιητική εκτέλεση των καλλιεργητικών πρακτικών, την ομοιόμορφη κατανομή της βροχής και του νερού άρδευσης, την ομοιόμορφη κατανομή όπως επίσης και την επιτυχημένη αποφύλλωση και μηχανική συγκομιδή τον βαμβακιού. Η βασική ισοπέδωση γίνεται την περίοδο του καλοκαιριού ή νωρίς το φθινόπωρο, σε περιπτώσεις αγρών με ανώμαλη επιφάνεια και χρησιμοποιούνται ειδικά μηχανήματα με ειδικευμένους χειριστές.
Οι καλλιεργητικές εργασίες που εκτελούνται την άνοιξη και μέχρι τη σπορά σκοπεύουν να:
α) να καταστρέψουν τα ζιζάνια που φυτρώνουν μετά από βροχή και την άνοδο της θερμοκρασίας κατά την άνοιξη,
β) να δημιουργήσουν ψιλοχωμάτισμα στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους που θα δεχθεί το σπόρο,
γ) να ισοπεδώσουν την επιφάνεια του αγρού και
δ) να ενσωματώσουν τα λιπάσματα και τα ζιζανιοκτόνα.
Την εποχή εκείνη πρέπει να γίνονται μόνο όσες εργασίες κρίνονται απαραίτητες όταν το έδαφος είναι στο ρόγο του δηλαδή έχει τα κατάλληλα ποσοστά υγρασίας, χωρίς να χάνετε η υγρασία του επιφανειακού στρώματος. Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται είναι ο καλλιεργητής προετοιμασίας και διάφορα είδη σβάρνας.
Στο βαμβάκι ο λόγος του βάρους των καρυδιών προς το βάρος των βλαστών και φύλλων αναφέρεται ως δείκτης καρποφορίας. Τα βασικά θρεπτικά στοιχεία ανάλογα με την επίδρασή τους στο δείκτη αυτό μπορούν να τοποθετηθούν σε δύο ομάδες. 'Ελλειψη των στοιχείων της πρώτης ομάδας (Ρ, Κ, Ca, Μg, Β, Ζn) εμποδίζει την καρποφορία σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι τη βλαστική ανάπτυξη, ενώ έλλειψη των στοιχείων της δεύτερης ομάδας (Ν, S, Μο, Μn) επηρεάζουν εξίσου τη βλαστική ανάπτυξη και την καρποφορία.
Ειδικότερα ο ρόλος των σπουδαιότερων θρεπτικών συστατικών:
Ειδικότερα ο ρόλος των σπουδαιότερων θρεπτικών συστατικών:
Η επίδραση του αζώτου εντοπίζεται περισσότερο στην απόδοση τον βαμβακιού και λιγότερο στην ποιότητα των ινών, η οποία εξαρτάται κυρίως από το γενότυπο και τις συνθήκες του κλίματος.
Είναι αναγκαίος για την ανάπτυξη τον ριζικού συστήματος και κυρίως για την πρωίμιση της παραγωγής.
Η επαρκής ποσότητα καλίου είναι σημαντική για την ανάπτυξη του βαμβακιού, γιατί αυξάνει τη φυλλική επιφάνεια, προωθεί τη φωτοσύνθεση και μειώνει τη διαπνοή, με αποτέλεσμα την υψηλή αποδοτικότητα και την εξοικονόμηση νερού.
Το βαμβάκι έχει ανάγκη από μεγάλες ποσότητες ασβεστίου κατά τη διάρκεια ανάπτυξης του. Στην αρχή της ανάπτυξής τους είναι το ασβέστιο συμβάλλει στην αύξηση της ζωηρότητας των φυταρίων και στην προστασία της καλλιέργειας από ασθένειες , ιδίως τήξεις. Στην ωρίμανση το στοιχείο αυτό παραμένει στα φύλλα, μικρή ποσότητα μεταφέρεται στα καρύδια και έτσι επιστρέφει στο έδαφος. Σε αυτό οφείλεται το γεγονός ότι το βαμβάκι αντιδρά σπάνια σε λίπανση με ασβέστιο.
Το βαμβάκι δεν έχει ιδιαίτερες ανάγκες ως προς τα ιχνοστοιχεία. Στη χώρα μας χρειάζονται τα εξής ιχνοστοιχεία: Fe, Β Μn, και Ζn.
Ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με:
Κατά κανόνα, το φυτό βαμβακιού χρειάζεται τουλάχιστον 500 mm νερό μεταξύ της βλάστησης και του σχηματισμού του καρυδιού. Σε περιοχές που την άνοιξη δεν υπάρχουν επαρκείς βροχοπτώσεις και δεν υπάρχει επαρκής υγρασία στο έδαφος, ο γεωργός ποτίζει την καλλιέργεια για να φυτρώσει. Πέρα από το φύτρωμα, το βαμβάκι δεν χρειάζεται μεγάλες απαιτήσεις νερού μέχρι την εμφάνιση των πρώτων καρποφόρων οργάνων (χτένι: περίπου τέλη Ιουνίου). Μετά την περίοδο αυτή, ο παραγωγός πρέπει να προσέχει την άρδευση ώστε να μην στρεσάρει το φυτό. Η μέγιστη ανάγκη του φυτού για νερό είναι όταν έχει εμφανίσει τα πρώτα λουλούδια και έπειτα.
Υπάρχουν δύο τρόποι µέσω των οποίων πραγµατοποιείται η συγκοµιδή :
Μετά τη συγκομιδή εκτελείται η διαδικασία της εκκόκκισης κατά την οποία διαχωρίζονται οι ίνες από τους σπόρους. Η εργασία αυτή είναι πολύ σημαντική, πολύπλοκη στην εφαρμογή της από την οποία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό η ποιότητα του εκκοκκισμένου προϊόντος. Εκτελείται με ειδικά μηχανήματα τα εκκοκκιστήρια και τίθενται σε εφαρμογή δύο συστήματα εκκόκκισης ανάλογα με το μέσο που αποσπά τις ίνες από το σπόρο:
Χρησιμοποιώντας ως μέσο τα πριόνια για την εκκόκιση του βαμβακιού η ποιότητα είναι χαμηλή αλλά η διαδικασία είναι γρήγορη. Τα μαχαίρια δίνουν προϊόν υψηλότερης ποιότητας έχει όμως μικρή ωριαία απόδοση. Για τον συνήθη τύπο βαμβακιού, δηλαδή τα upland με μήκος ίνας μέχρι 30 mm, χρησιμοποιούνται τα πριόνια. Τα λεπτόινα και μακρόινα βαμβάκια πρέπει να εκκοκκίζονται με μαχαίρια, αλλιώς μειώνεται σημαντικά το μήκος και αυξάνεται η περιεκτικότητα σε κόμπους. Γενικά όσο μεγαλύτερο μήκος έχει η ίνα του βαμβακιού τόσο μικρότερη πρέπει να είναι η ταχύτητα με την οποία γίνεται η εκκόκιση. Ο μηχανολογικός εξοπλισμός των εκκοκκιστηρίων συνίσταται από τα παρακάτω συστήματα μηχανημάτων, των οποίων η λειτουργία εξαρτάται από τον τρόπο συγκομιδής και κατάστασης του σύσπορου:
1. εκφόρτωσης του σύσπορου
2. τροφοδοσίας, ξήρανσης, ελέγχου υγρασίας, καθαρισμού, διανομής και εκ-κόκκισης των συσπόρων.
3. μεταφοράς, καθαρισμού, συμπύκνωσης, ελέγχου υγρασίας, δειγματοληψίας, δεματοποίησης και συσκευασίας του εκκοκκισμένου
4. μεταφοράς στην αποθήκη και αερισμού του βαμβακόσπορου
5. μεταφοράς και συγκέντρωσης των απορριμμάτων
Το βαµβάκι, λόγω του µεγάλου βιολογικού του κύκλου είναι ένα φυτό το οποίο αντιµετωπίζει αρκετές ασθένειες και εχθρούς. Για την αντιµετώπισή τους χρησιµοποιούνται µέσα: α) χηµικά, β) βιολογικά, γ) µηχανικά και δ) καλλιεργητικά.
Οι βασικότεροι εχθροί του βαµβακιού είναι τα έντομα. Το βαµβάκι εξαιτίας των γλυκών εκκρίσεων των αδένων του, καθώς και του µαλακού περιεχοµένου των καρυδιών και των σπόρων του προσελκύει κυρίως έντοµα.
Τα κυριότερα από αυτά είναι τα παρακάτω:
Σιδηροσκώληκας
Ανήκουν στην οικογένεια Elateridae και συγκεκριμένα στην τάξη των κολεόπτερων. Διαχειμάζουν στο έδαφος και εμφανίζονται την άνοιξη. Αρχικά, τρυπούν το σπόρο και στη συνέχεια προσβάλουν τα νεαρά φυτά κοντά στο λαιμό, στην επιφάνεια του εδάφους. Μπορούν να αντιμετωπιστούν με καλλιεργητικά μέτρα, όπως οργώματα το φθινόπωρο και τα σκαλίσματα την άνοιξη, ώστε να διατηρείται το έδαφος καθαρό από βλάστηση μειώνοντας έτσι τον αριθμό προνυμφών και με χημική καταπολέμηση με διάφορα εντομοκτόνα εδάφους που εφαρμόζονται κατά την σπορά.
Θρίπας
Προσβάλλει τις κοτυληδόνες, τα φύλλα και καθυστερεί την ανάπτυξη του φυτού. Αντιμετωπίζεται καλλιεργητικά με χημική καταπολέμηση στα πρώτα στάδια της καλλιέργειας όπου υπάρχει σημαντική πίεση υψηλών πληθυσμών.
Λύγκος (Lygus spp)
Η πιο κρίσιμη περίοδος όπου το φυτό κινδυνεύει περισσότερο είναι με την εμφάνιση των πρώτων χτενιών. Κατά την περίοδο αυτή, εκτεταμένες ζημιές φέρουν σοβαρές επιπτώσεις στην τελική απόδοση. Ο λύγκος προσβάλλει τα χτένια κατά τις πρώτες μέρες του σχηματισμού τους, όπου τελικά αυτά πέφτουν και οδηγούμαστε σε μείωση της τελικής απόδοσης. Στα νέα φύλλα κάνουν μικρές τρύπες και αργότερα εμφανίζει εικόνα κουρελιασμένου. Η καταπολέμηση γίνεται με εγκεκριμένα εντομοκτόνα.
Αφίδες (Aphis gossypii Glover)
Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι μυζούν χυμούς από τα φύλλα και εκκρίνουν μελίτωμα σε μεγάλες ποσότητες. Είναι υπεύθυνες για την είσοδο ιών στα φυτά, έχουν πολλές γενεές και σε έντονες προσβολές όταν το φυτό είναι μικρό σταματούν την ανάπτυξη. Οι αφίδες έχουν πολλούς φυσικούς εχθρούς (π.χ. πασχαλίτσα), γι' αυτό η χρήση εντομοκτόνων πρέπει να γίνεται όταν η προσβολή είναι έντονη και κατόπιν συχνού επιτόπιου ελέγχου. Τα φυτά προσβάλλονται από αφίδες από τις πρώτες μέρες εμφάνισής τους, ειδικά αν έχει υγρό καιρό με σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες.
Πράσινο σκουλήκι (Heliothis armigera Hubner)
Από τους σημαντικότερους εχθρούς του βαμβακιού, έχει τρεις γενιές που προσβάλλουν το βαμβάκι. Η πρώτη γενιά, προσβάλλει τα χτένια και τα άνθη γύρω στα μέσα-τέλη Ιούνιου. Σε αυτό το στάδιο δεν προκαλεί ιδιαίτερα σημαντικές ζημιές, εάν ο πληθυσμός των εντόμων είναι μικρός, παρ΄όλα αυτά υπάρχουν χρονιές που υπάρχει πίεση από υψηλούς πληθυσμούς και η πρώτη γενιά είναι το ίδιο ζημιογόνα με τις υπόλοιπες και χρειάζεται αντιμετώπιση.
Η δεύτερη γενιά εμφανίζεται από τα τέλη Ιουλίου έως και αρχές Αυγούστου. Στη γενιά αυτή εμφανίζονται μεγάλοι πληθυσμοί και προσβάλλονται τα χτένια, τα άνθη και τα καρύδια, τα οποία δεν μπορούν να αναπληρωθούν, έτσι συνιστάται ο έγκαιρος έλεγχος των αγρών και μόλις διαπιστωθεί ότι υπάρχει μεγάλος πληθυσμός πρέπει να γίνει αντιμετώπιση. Η τρίτη γενιά, εμφανίζεται από τέλη Αυγούστου. Στην περίοδο αυτή κινδυνεύουν περισσότερο οι όψιμες καλλιέργειες. Ο έλεγχος των πληθυσμών γίνεται με φερομόνες ( ελκυστικές ουσίες) και παγίδες. Η αντιμετώπιση μπορεί να γίνει ψεκάζοντας με εγκεκριμένα εντομοκτόνα, όταν διαπιστωθούν 6-8 προνύμφες ανά 100 φυτά.
Ρόδινο σκουλήκι (Pectinophora gossypiella Saund)
Έχει 3-4 γενιές και η πιο σημαντική είναι η τρίτη που εμφανίζεται τον Αύγουστο. Οι προνύμφες της πρώτης γενιάς προσβάλλουν τα άνθη και τα χτένια. Ενώ αυτές των επόμενων γενεών κατευθύνονται στους σπόρους και προσβάλλουν μόνο τα καρύδια. Κατά την είσοδο στο καρύδι, οι νεαρές προνύμφες, δημιουργούν μια μικρή οπή, η οποία επουλώνεται γρήγορα και δεν είναι ευδιάκριτη στο ανθρώπινο μάτι.
Όταν συμπληρώσει την ανάπτυξη της, βγαίνει από το καρύδι, η οπή εξόδου είναι μεγαλύτερη και ξεχωρίζει από την αντίστοιχη του πράσινου σκουληκιού από το γεγονός ότι δε φέρει αποχωρήματα στα βράκτια φύλλα. Η ζημιά στα καρύδια φαίνεται όταν αυτά ανοίξουν, οι σπόροι είναι φαγωμένοι και οι ίνες υποβαθμισμένης ποιότητας. Η καταπολέμηση γίνεται με καλλιεργητικά μέτρα (θρυμματισμός και ενσωμάτωση φυτικών υπολειμμάτων) και με ψεκασμούς με εγκεκριμένα εντομοκτόνα.
Τετράνυχος
Ακάρεα που προσβάλλουν το βαμβάκι και ανήκουν στην οικογένεια Tetranychidae. Έχουν 15 ή περισσότερες γενεές και βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, δημιουργώντας ιστό σαν της αράχνης. Η προσβολή αρχίζει από τις άκρες του χωραφιού και εξαπλώνεται στη συνέχεια σε όλη την έκταση της καλλιέργειας. Η καταπολέμηση με εγκεκριμένα ακαρεοκτόνα γίνεται στην αρχη τοπικά και στη συνέχεια με γενικευμένους ψεκασμούς. Η μεταφορά του τετράνυχου γίνεται και με μηχανικά μέσα (ρούχα, καλλιεργητικά μηχανήματα κ.α.).
Οι ζηµίες που προκύπτουν από τις ασθένειες δυστυχώς είναι µεγαλύτερες από εκείνες που προκύπτουν από τα ζωικά παράσιτα και οφείλονται κυρίως σε µύκητες ή βακτήρια. Ορισµένες από τις πιο σοβαρές ασθένειες είναι:
Σηψιρριζίες ( Rizoctonia solani, Fusarium spp. , Pythium spp. )
Οφείλεται σε µύκητες που βρίσκονται στο έδαφος. Οι περισσότεροι από αυτούς εντοπίζονται σε όλες τις βαμβακοπαραγωγικές περιοχές και θεωρούνται από τους σηµαντικότερους εχθρούς. Προσβάλλουν το σπόρο και τα νεαρά βαµβακόφυτα και προκαλούν σάπισµα του σπόρου ή της ρίζας. Στη ρίζα, στο ύψος της επιφάνειας του εδάφους δηµιουργούνται περιφερειακές ή επιµήκεις καστανές µέχρι µαύρες κηλίδες. Τελικά τα νεαρά φυτά νεκρώνονται.
Αδροµυκώσεις (Verticillium dahliae, Fusarium oxysporum sp. Vanisftectum.)
Αποτελεί µία από τις πιο επιζήµιες ασθένειες που σε έντονες προσβολές µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντική µείωση της παραγωγής. Ο µύκητας βρίσκεται στο έδαφος και η µόλυνση των νεαρών φυτών γίνεται από το ριζικό σύστηµα. Όταν παρουσιάζεται πρώιμη προσβολή προκαλείται νέκρωση των φυτών, ενώ στις όψιµες προσβολές αποφύλλωση και πρώτο άνοιγµα των καρυδιών.
Στην χώρα μας βρίσκεται ο μύκητας Verticillium dahliae σε όλες τις βαμβακοπαραγωγικές περιοχές.
Αλτερνάρια (Alternaria tennis)
Η προσβολή εμφανίζεται στα φύλλα και τα καρύδια του βαµβακιού. Στα φύλλα, δηµιουργούνται κηλίδες στρόγγυλες οι οποίες αργότερα µεγαλώνουν οµόκεντρα και ξηραίνονται. Αποτέλεσµα της προσβολής αυτής είναι η αποφύλλωση και το πέσιµο των καρυδιών. Ευνοϊκοί παράγοντες για την ανάπτυξη της ασθένειας είναι οι χαµηλές θερµοκρασίες, τα µη κανονικά ποτίσµατα και η υπερβολική λίπανση φωσφόρου. Τα αδύνατα φυτά µπορούν να πάθουν µεγάλη ζηµιά, ενώ το αντίθετο συµβαίνει στα φυτά µε ικανοποιητική ανάπτυξη.
Βακτηρίωση (Xanthomonas campestris pv. Malvacearum )
Προσβάλλει όλα τα τμήματα του φυτού. Το βακτήριο διαχειμάζει στα φυτικά υπολείμματα του βαμβακιού αλλά κυρίως η μεταφορά του γίνεται με το σπόρο.
Καθώς οι βιομηχανικές καλλιέργειες αναφέρονται πάντα σε αρκετά μεγάλες εκτάσεις, έτσι η γεωργία ακριβείας φαντάζει ο ιδανικός σύμμαχος για έναν αγρότη αυτών των καλλιεργειών, όπως είναι το βαμβάκι. Παρακάτω θα δούμε τις μεθόδους γεωργίας ακριβείας που χρησιμοποιούνται σε τέτοιες καλλιέργειες της υπαίθρου.
Πρωταρχικό βήμα σε καλλιέργειες τέτοιων εκτάσεων είναι ο διαχωρισμός σε ζώνες διαχείρισης, ούτως ώστε να εφαρμοστούν οι διάφορες μέθοδοι γεωργίας ακριβείας αποτελεσματικά.
Επόμενο μέλημα είναι ένας μετεωρολογικός σταθμός ο οποίος μπορεί να αποβεί πολύ σημαντικός για το βαμβάκι, καθώς ο αγρότης μπορεί να λαμβάνει δεδομένα ακόμα και στο κινητό του για τον καιρό και το περιβάλλον στον αγρό, όπως την υγρασία του εδάφους, την ταχύτητα του αέρα, τη θερμοκρασία, κλπ.
Μία άλλη μέθοδος είναι η χαρτογράφηση του αγρού. Αυτό γίνεται είτε με τη βοήθεια δορυφορικών φωτογραφιών, είτε ακόμα καλύτερα μέσω φωτογραφιών που τραβήχτηκαν από drone (εναέρια, μη επανδρωμένα μέσα) με απλές, υπερφασματικές ή θερμικές κάμερες. Ακόμα μπορούν να δημιουργηθούν χάρτες παραγωγής για μία καλύτερη εικόνα του αγρού μέσω αισθητήρων στο μηχάνημα συγκομιδής. Τα δεδομένα αυτά σε συνδυασμό με τη χαρτογράφηση που έχει επέλθει με τηλεσκοπικά μέσα, μπορούν να είναι χρήσιμα με το κατάλληλο πρόγραμμα (software) όπως για παράδειγμα το GIS, λογισμικό που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία δεδομένων και χαρτών, συνδυαστικά με τη χαρτογράφηση που έχει γίνει έχοντας ένα GPS ικανό για να ελέγχει την ακριβή τοποθεσία.
Τα drones και τα επίγεια μέσα όμως, μπορούν να φανούν χρήσιμα και σε καλλιεργητικές εργασίες. Οι ψεκασμοί μπορούν να εφαρμοστούν μέσω αυτών ώστε να μην υπάρχει μεγάλο ποσοστό απορροών, σαφώς ακολουθώντας πάντα τα πρότυπα και τους κανονισμούς για τους ψεκασμούς. Με τη χρήση ενός drone δεν υπάρχει αντίστοιχη διασπορά, όπως σε ένα τυπικό ψεκαστικό μηχάνημα κάνοντας τον ψεκασμό πιο ακίνδυνο και ευκολότερο, καθώς ο χειρισμός του γίνεται από απόσταση. Ακόμα μέσω των κατάλληλων αισθητήρων μετρώνται οι δείκτες βλάστησης (πχ. NDVI και NDRE). Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται καλύτερος έλεγχος της παραγωγής με πρόβλεψή της και συνάμα έλεγχο για πιθανές ελλείψεις στη λίπανση ή την άρδευση, όπως και για την ύπαρξη ασθενειών και ζιζανίων. Επίσης, μπορεί να βοηθήσει στις στοχευμένες εισροές ώστε να μην είναι η καλλιέργεια οικονομικά και περιβαλλοντικά ασύμφορη.
Τέλος, ένα χρήσιμο εργαλείο στην γεωργία ακριβείας είναι η μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του εδάφους. Με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζουμε τη μεταβλητότητα του εδάφους, έχοντας πληροφορίες βασικές για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να επέμβουμε με τις διάφορες εισροές (πχ. άρδευση), όπως το πορώδες αλλά και την αλατότητα του εδάφους.
Η συλλογή όλων αυτών των δεδομένων μπορεί να αποθηκευτεί στο λεγόμενο Internet of Things, όπου εκεί βρίσκονται βάσεις δεδομένων με τα εκάστοτε χαρακτηριστικά της καλλιέργειας, στην προκειμένη περίπτωση του βαμβακιού, προκειμένου να ειδοποιείται ο αγρότης, σύμφωνα και με δικά του παλαιότερα δεδομένα ή αγροτών της ίδιας περιοχής, για το ποιες αποφάσεις πρέπει να λάβει ώστε να επέμβει στο χωράφι του έγκαιρα και χωρίς υπερβολές.
