Από τα πιο δημοφιλή λαχανικά του καλοκαιριού είναι το φασόλι, το οποίο ανήκει στην οικογένεια Leguminosae και συγκεκριμένα στο γένος Phaseolus. Τα κυριότερα καλλιεργούμενα είδη είναι το P.vulgaris, P.coccineus, P.lunatus και το P.acutifolius. Στην Ελλάδα καλλιεργείται κυρίως το P.vulgaris που είναι το κοινό φασόλι, που αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά όσπρια, για άμεση κατανάλωση από τον άνθρωπο σε όλο τον κόσμο. Ανήκει στα εαρινά ψυχανθή και καλλιεργείται τόσο για τους χλωρούς λοβούς του όσο και για τα ξερά σπέρματά του.
Οι κυριότερες χώρες παραγωγής φασολιού είναι η Ινδία, η Βραζιλία, το Μεξικό και η Κίνα. Το γένος Phaseolus κατάγεται από την τροπική Ν. Αμερική και περιλαμβάνει πάνω από 30 είδη. Συνεπώς, τα φασόλια από παλαιότερα κιόλας καταναλώνονταν προσφέροντας ευεργετικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο.
Η μέση απόδοση του κοινού φασολιού στη χώρα μας είναι 200kg/ στρέμμα.
Τα ξερά φασόλια περιέχουν υδατάνθρακες (60%) και πρωτεΐνες (17%). Το 1,5% είναι λίπη. Η περιεκτικότητα των χλωρών φασολιών σε νερό είναι 90% και επιπλέον έχουν βιταμίνες Α, Β και C.
Οι μορφές στις οποίες παρουσιάζονται τα φασόλια είναι: σε κονσέρβες, κατεψυγμένα και φρέσκα. Στα κονσερβοποιημένα και κατεψυγμένα προϊόντα χάνονται πολλές φορές τα θρεπτικά συστατικά τους για να μπορέσουν να καταναλωθούν μακροπρόθεσμα. Γι’ αυτό καλό είναι να προτιμώνται τα φρέσκα. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να καταναλωθούν τα φασόλια όπως αναφέρονται παρακάτω
Υπάρχουν αρκετές δημοφιλείς ντόπιες και παραδοσιακές ποικιλίες φασολιού, χαμηλές και αναρριχώμενες για να επιλέξουμε. Οι περισσότεροι καλλιεργητές προτιμούν ποικιλίες φρέσκου φασολιού που δεν έχουν ίνες, καθώς είναι πιο ευχάριστες όταν τις τρώμε. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ποικιλίες φασολιού για ξερό φασόλι, έχουν πιο σκληρό περίβλημα και πολλές ίνες. Πολύ γνωστές ποικιλίες φρέσκου φασολιού είναι το τσαουλί, το τερλί, το αμπελοφάσουλο (μαυρομάτικο), το φασόλι του μέτρου (φιδοφάσουλο), τα μπαρμπούνια (χάντρες), τα καναρίνια (κίτρινα φασόλια), η βουλγάρα (πρώιμη μπαρμπούνα), η ζαργάνα, το αναρριχώμενο μπαρμπούνι, ενώ κατά περιοχές θα συναντήσουμε και άλλες ενδιαφέρουσες τοπικές ποικιλίες. Εξαιρετική παραδοσιακή ποικιλία ξερού φασολιού είναι οι γίγαντες Πρεσπών.
Οι ποικιλίες φασολιών ανάλογα με το μήκος του βλαστού χωρίζονται σε:
- νάνες
- αναρριχώμενες
- ημι αναρριχώμενες
Στις νάνες ποικιλίες οι βλαστοί είναι ποώδεις, όρθιας ανάπτυξης, κυλινδρικού σχήματος και ισχυρός διακλαδιζόμενοι. Η επιμήκυνση του βλαστού σταματάει με το σχηματισμό της κορυφαίας ταξιανθίας. Το ύψος τους είναι 30-60cm και είναι αυτοστήρικτα λόγω του σκληρού κεντρικού βλαστού.
Στα φυτά των αναρριχώμενων ποικιλιών, ο βλαστός είναι λεπτότερος και σπάνια διακλαδίζεται. Τα μεσογόνια διαστήματα είναι μεγάλα, δεν καταλήγει σε ταξιανθία αλλά συνεχίζει την ανάπτυξή του μέχρι τα 2-3m. Στα κατώτερα γόνατα του κεντρικού βλαστού, μπορεί να σχηματιστούν μερικοί πλάγιοι βλαστοί.
Στα φυτά των ημι αναρριχώμενων ποικιλιών, ο βλαστός είναι μέσου μήκους και σχηματίζουν μερικούς βλαστούς. Επίσης, μπορούμε να πούμε ότι οι αναρριχώμενες ποικιλίες αναπτύσσονται με μικρότερη ταχύτητα ως προς τις νάνες.
Το φασόλι είναι φυτό των εύκρατων-θερμών περιοχών και είναι ευπαθές στο ψύχος, καθώς μπορεί να καταστραφεί σε θερμοκρασίες κάτω του 1°C. Για την βλάστηση των σπόρων απαιτούνται θερμοκρασίες 16-25°C. Το φυτό είναι επίσης ευαίσθητο στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, καθώς και στην ξηρασία ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της άνθησης.
Η καλλιέργεια του φασολιού χρειάζεται γόνιμο έδαφος, πλούσιο σε οργανική ουσία και με καλή αποστράγγιση για να έχει καλή ανάπτυξη και καρποφορία. Κατά την προετοιμασία του εδάφους για καλλιέργεια, οργώνουμε αρχικά το χωράφι για να γίνει το χώμα αρκετά αφράτο, καθώς είναι απαραίτητο για τον σχηματισμό πλούσιου και ισχυρού ριζικού συστήματος της φασολιάς.
Η φύτευση του φασολιού γίνεται με σπόρο απευθείας στο χώμα. Με τον τρόπο αυτό, οι φασολιές ριζώνουν καλύτερα και έχουν πλουσιότερη ανάπτυξη. Σπέρνουμε τα φασόλια απευθείας στο χώμα, σε βάθος 4-5 εκατοστών, 2-3 σπόρους φασολιού σε κάθε θέση φύτευσης, σε αποστάσεις 20-40 εκατοστών μεταξύ των φυτών και 50-80 εκατοστών μεταξύ των γραμμών φύτευσης, όσων αφορά τα αναρριχώμενα φασόλια. Στα φασόλια υπαίθρου οι αποστάσεις είναι 75-80cm γραμμή με γραμμή και 10-15cm επί της γραμμής.
Η αμειψισπορά και τα σκαλίσματα μπορούν να δώσουν σημαντικές λύσεις. Τα σκαλίσματα συμβάλλουν στον καλύτερο αερισμό, την άνοδο της θερμοκρασίας του εδάφους και τη συγκράτηση της εδαφικής υγρασίας.
Η φασολιά είναι σχετικά απαιτητική σε νερό και χρειάζεται τακτικό πότισμα για να έχει καλή και ποιοτική παραγωγή. Κατά τη φύτευση των φασολιών, αποφεύγουμε τις μεγάλες ποσότητες νερού γιατί μπορεί να σαπίσει ο σπόρος του φασολιού και να μην φυτρώσει, ειδικά εάν οι θερμοκρασίες δεν είναι ευνοϊκές. Κατά την περίοδο της ανθοφορίας και της καρπόδεσης της φασολιάς, απαιτείται επάρκεια νερού και όχι περίσσεια, καθώς το υπερβολικό πότισμα μπορεί να προκαλέσει πτώση των ανθών και αποτυχία στην καρπόδεση.
Το κοινό φασόλι με την αζωτοδέσμευση δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του σε Ν, για το λόγο αυτό γίνεται προσθήκη αζώτου ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους. Συνήθως, γίνεται προσθήκη 2,25-10kg Ν. Λίπανση με φώσφορο γίνεται σε ποσότητα 15-20kg P2O5. Η λίπανση γίνεται πριν ή κατά τη σπορά, χωρίς να έρθει σε επαφή το λίπασμα με τον σπόρο. Το κοινό φασόλι μπορεί να αναπτυχθεί σε ποικιλία εδαφών, από αμμώδη έως αργιλώδη.
Ορισμένοι εχθροί για τα φασόλια είναι οι αφίδες ( Myzus persicae, Aphis gossypii και Aphis fabae), λιριόμυζες ( Liriomyza bryoniae, L. trifoliae και L. huidrobrensis), βρούχος ( Acanthoscelides obtectus), θρίπες ( Thrips tabaci, Frankliniella occidentalis, και Heliothrips haemorrhoidalis), τετράνυχος (Tetranychus urticae).
Τα ετήσια αγρωστώδη είναι τα κυριότερα ζιζάνια που δημιουργούν προβλήματα στις πρώιμες σπορές του φασολιού. Για την καταπολέμηση τους, απαιτείται η ενσωμάτωση κάποιου ζιζανιοκτόνου στο έδαφος πριν από τη σπορά και η εφαρμογή κάποιου άλλου πριν από το φύτρωμα του φασολιού.
Στις όψιμες σπορές ανταγωνίζονται τα φυτά κυρίως τα πλατύφυλλα ζιζάνια (που αναπτύσσονται αργότερα) και για την καταπολέμησή τους συνιστάται κάποιο κατάλληλο ζιζανιοκτόνο, μεταφυτρωτικό ως προς το φασόλι.
Η ζιζανιοκτονία μερικώς, μπορεί να γίνει με προσεκτική (σε βάθος 2,5-3,0cm) μηχανική κατεργασία του εδάφους για αποφυγή καταστροφής των επιφανειακών ριζών, οι οποίες αποτελούν σημαντικό τμήμα του ριζικού συστήματος του φυτού. Η μηχανική κατεργασία του εδάφους πρέπει να σταματά μόλις αρχίζει η άνθιση, γιατί τότε τα φυτά είναι πολύ ευπαθή σε τραυματισμούς.
Αφίδες:
Μυζούν τους φυτικούς χυμούς προκαλώντας συστροφή των φύλλων, ανώμαλη ανάπτυξη των λοβών και ξήρανση των ανθών. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα τα οποία ρυπαίνουν τα φύλλα και τους λοβούς και αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς. Να γίνει καταπολέμηση με επιτρεπόμενα για την καλλιέργεια φυτοπροστατευτικά σκευάσματα.
Βρούχος:
Οι προνύμφες, τόσο στον αγρό όσο και κατά την αποθήκευση, ανοίγουν στοές στους σπόρους και τρέφονται με το εσωτερικό τους προκαλώντας μείωση της παραγωγής έως και 50-60%
Τετράνυχος:
Με την πρόοδο της προσβολής, μεγάλο μέρος και σύντομα ολόκληρη η κάτω επιφάνεια των φύλλων καλύπτεται από τον άφθονο μετάξινο ιστό του αραχνοειδούς, οπότε τα φύλλα δείχνουν έντονα σκονισμένα, ενώ η φωτοσυνθετική ικανότητα τους μειώνεται σημαντικά. Τα φύλλα γρήγορα παίρνουν καθολική καφετί-μπρούτζινη στιλπνή απόχρωση (“bronzing”) , γίνονται εύθραυστα και τελικά πέφτουν πρόωρα. Να γίνεται ψεκασμός για την καταπολέμηση των τετρανύχων μόνον όταν διαπιστωθεί το έντομο στην καλλιέργεια με επιτρεπόμενα φυτοπροστατευτικά σκευάσματα.
Θρίπας:
Προσβάλει φύλλα, βλαστούς, άνθη και λοβούς και με τα νύγματά του προκαλεί αργυρόχροα στίγματα με ακόλουθη σκωρίαση, νέκρωση, αναστολή ανάπτυξης του φυτού και παραμόρφωση των λοβών. Είναι επίσης φορέας ιώσεων. Να γίνει καταπολέμηση με επιτρεπόμενα για την καλλιέργεια φυτοπροστατευτικά σκευάσματα.
Ανθράκωση:
Στα φύλλα σχηματίζονται πάνω στις νευρώσεις γωνιώδεις, νεκρωτικές, βυθισμένες κηλίδες, αρχικά κεραμιδί και αργότερα καστανό μαύρου χρώματος. Με υγρό καιρό, στο κέντρο της κηλίδας σχηματίζονται ρόδινες μάζες σπορίων. Κηλίδες εμφανίζονται και στους μίσχους, στα στελέχη και στους λοβούς και κατ’ επέκταση στους σπόρους πάνω στους οποίους σχηματίζονται καστανές κηλίδες με πορφυρή άλω. Τα προσβεβλημένα φυτά κιτρινίζουν και ξεραίνονται, ενώ παράλληλα μειώνεται και η εμπορική αξία των προϊόντων. Να γίνει καταπολέμηση με επιτρεπόμενα για την καλλιέργεια φυτοπροστατευτικά σκευάσματα.
Βακτηριακή κηλίδωση:
Τα συμπτώματα εμφανίζονται στα φύλλα αρχικά ως χλωρωτικές, μικρές, γωνιώδεις, υδαρείς κηλίδες στην κάτω επιφάνεια του ελάσματος , που αργότερα μεγαλώνουν, συνενώνονται, γίνονται καστανές, νεκρωτικές, περιβάλλονται από χλωρωτική άλω και είναι ορατές και στις δύο επιφάνειες του φύλλου. Στους λοβούς εμφανίζονται πράσινες, μικρές, στρογγυλές, υδαρείς κηλίδες, οι οποίες προοδευτικά μεγαλώνουν και γίνονται νεκρωτικές και καστανοκόκκινες. Οι σπόροι που έρχονται σε επαφή με τους προσβεβλημένους λοβούς εμφανίζουν καστανές κηλίδες στην επιφάνειά τους, συρρικνώνονται ή σαπίζουν.
Ιός του κίτρινου Μωσαϊκού:
Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία και την ποικιλία των φυτών, τις φυλές του ιού και τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Τα νεαρά φυτάρια ή τα φυτά που προέρχονται από μολυσμένο σπόρο, παραμένουν νάνα και καχεκτικά, ενώ τα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά εμφανίζουν παραμόρφωση των φύλλων και έντονο πράσινο κίτρινο μωσαϊκό, καθώς και παραμόρφωση των λοβών. Ενδεικτική αντιμετώπιση: Η απομόνωση της καλλιέργειας από βοσκότοπους και από άλλες καλλιέργειες ψυχανθών, η εξάλειψη των φυσικών πηγών μόλυνσης, οι οποίες ταυτίζονται με την παρουσία αυτοφυών ειδών και ζιζανίων και η ζιζανιοκτονία με καλλιεργητικά ή χημικά μέσα, μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη μείωση της επίπτωσης της προσβολής από τον BYMV.
Η συγκομιδή των φασολιών ξεκινά περίπου 2 μήνες μετά τη φύτευση και διαρκεί περίπου 2-3 μήνες. Η συγκομιδή γίνεται όταν οι λοβοί έχουν ξεραθεί και οι σπόροι έχουν υγρασία 16-20%, σε μικρότερα ποσοστά υγρασίας υπάρχει ο κίνδυνος οι σπόροι να σπάσουν κατά τη συγκομιδή. Στις νάνες ποικιλίες η συγκομιδή γίνεται με θεριζοαλωνιστικές μηχανές, αφού πρώτα έχουν υποστεί κάποια τροποποίηση ή με το χέρι όπου αφαιρούνται τα φυτά, συγκεντρώνονται σε σωρούς για να ξεραθούν και στη συνέχεια ακολουθεί ο αλωνισμός τους. Στις αναρριχώμενες ποικιλίες η συγκομιδή γίνεται μόνο με το χέρι, αφαιρούνται οι λοβοί, αφήνονται να ξεραθούν και στη συνέχεια γίνεται ο αλωνισμός. Οι σπόροι των ξερών φασολιών αποθηκεύονται για 6-10 μήνες σε θερμοκρασία 5-10°C και σε ποσοστό υγρασίας 40-50%.
Βιβλιογραφία:
- Γεωργία Φυτά Μεγάλης Καλλιέργειας, Δημήτριος Μπιλάλης, Παναγιώτα Παπαστυλιανού, Ηλίας Σ. Τραυλός, Εκδ. Πεδίο
- Βιβλίο Γεν. και Ειδ. Λαχανοκομίας Καλορίζου - Παπαχατζής
